garba ni gaikal ane aaj books and stories free download online pdf in Gujarati

ગરબાની ગઈકાલ અને આજ

ગરબા ગઈકાલ અને આજ

માતાજીની આરાધના સાથે મસ્તીથી, તાલથી, પુરા જોશ અને હોંશથી, અદભુત નૃત્ય મુદ્રાઓ તથા સંગીતના તાલે ગવાતા ગરબા તો ગુજરાતની ખાસ ઓળખ છે. અન્ય રાજ્યો માટે ખાસ જોવાની અને આશ્ચર્ય પામવાની વસ્તુ છે.


મેં જે અલગઅલગ પ્રકારનાં ગરબાનાં સ્વરૂપો મારા જીવનકાળ દરમ્યાન જોયાં છે તેની અત્રે વાત કરીશ.


પહેલાં એટલે બહુ જ પહેલાં. 50 થી 60 વર્ષ પહેલાં. ગરબા એટલે માત્ર શેરી ગરબા. સ્ત્રીઓ રસોડાંથી પરવારીને બહુબહુ તો માથું ઓળી મોં ધોઈને (જેને માટે 'ચાંદલો પાઉડર કરીને' શબ્દ હતો) નીચે ઉતરે કે બહાર નીકળે. કપડાં તો એનાં એ જ. ઘરમાં પહેરાતી સાડી કે 'સાડલો'. સ્ત્રીઓ એક નાની ટીપોય પર માતાજીની છબી મૂકે, ઘીનો દીવો એક કોડિયામાં કરે અને એ માટીના ચોતરફ કાણાંઓવાળા ગરબામાં મૂકે. ત્યારે જય આદ્યાશક્તિ શરૂઆતમાં ગવાતું. સ્ત્રીઓ તાળીઓ પાડતી જાય અને ગોળ ફરતી જાય. રાતે સાડાઆઠ આસપાસ શરૂ થયેલા ગરબા દસ વાગ્યે તો પુરા. તે વખતે અમે ખૂબ નાના છોકરા ધૂળ ઉડાડતા ગરબાની નજીક કે શેરીઓમાં ફર્યે રાખતા. દસ વાગે એટલે આરતી કરી સહુ સાકરીયાનો પ્રસાદ લઈ ઘેર જઈ સુઇ જાય.


થોડાં વર્ષો પછી શેરીમાં વધારાની લાઈટો થવા લાગી. ક્યાંક દિવાળીમાં હોય છે તેવાં નાનાં લાલપીળા બલ્બનાં તોરણો જોવા મળ્યાં. ગાવામાં તો એ જ શેરીની યુવાન સ્ત્રીઓ ગવરાવે અને ઘૂમે. કોઈ માજી (મોટી ઉંમરની, 50 આસપાસની સ્ત્રી) બેઠાં બેઠાં ગવરાવે. સંમેલનો કે શાળાનાં ફંક્શનોમાં વળી ડ્રેસમાં અને એક્શનોમાં વેરાયટી જોવા મળે. એ પણ લાલ પીળી સાડીઓ અને એકલી ચપટી અને તાળીઓને બદલે સાથે આમતેમ કમરના વળોટો જોવા મળે .


સમજો કે 1966-67 સુધી એવું જોયું છે. જે સ્ત્રી સારું ગાતી હોય એનાં બહુબહુ તો એની સાસુ અને આજુબાજુની પાડોશણો વખાણ કરે. આગળ કાંઈ નહીં.


પણ એમાંથી જ કહો કે '66-'69 દરમ્યાન માઇકો મુકાવાં શરૂ થયાં. મેં સૌરાષ્ટ્રમાં ઘણા અર્થસભર સુંદર ગરબાઓ એવાં માઈકમાં સાંભળ્યા છે.


અમુક જગ્યાઓએ હવે મહારાષ્ટ્રની ગણેશોત્સવ ઉજવણી જોઈને નવરાત્રીમાં સ્ટેજ ઉપર હેલોજન લાઈટ સાથે ગરબા અને તેની સાથે અઢી ત્રણ કલાકના પ્રોગ્રામ શરૂ થયા. એ ગરબાઓ જોનારા તો દસવીસ નહીં પણ સેંકડો. એટલે પંદરેક દિવસ પહેલાં પ્રેક્ટિસ થવા લાગી.


હું કિશોરાવસ્થામાં જ્યાં થોડો સમય રહેલો તે અમદાવાદની ગવ.કોલોનીમાં ખાસ આવા પ્રોગ્રામો માટે સ્ટેજ બંધાયું. 480 ઘરો હતાં. ત્યાં ગરબા શરૂમાં એક કલાક ચાલે. પછી રહીશોએ જ તૈયાર કરેલ નાટકો, મિમિક્રી અને અન્ય મનોરંજક આઇટમો ગરબા પછી રજુ થવા લાગી. સ્વ. કાંતિ પટેલનો મિમિક્રી પ્રોગ્રામ એ સ્ટેજ પર જોયો છે. લગભગ ખાંડેકર બ્રધર્સ એ દાયકામાં એવા ગવ. ક્વાર્ટર્સમાં પ્રોગ્રામ આપતા જ આગળ આવ્યા છે.


હવે મા ની સ્તુતિ ઉપરાંત 'એક સુરત થી ગાડી આવી રે હોલરીયા રાણા, એ ગાડી ને ધક્કા મારો રે..' કહેતી સ્ત્રીઓ ગાડીની જેમ લાઈનમાં ગોઠવાઈ આગલી સ્ત્રીને હળવો ધક્કો મારે એવા ગરબા શરૂ થયા. 'તમે ઓલું લાવજો પેલું લાવજો પાન સોપારી .. હો કે પેલું.. પાલી મગ મારા પાછા લાવજો' જેવા ગરબા શરૂ થયા અને મનોરંજક હોઈ જોતજોતામાં વાઇરલ થઈ ગયા. એવા ગરબાની એકશનો કાંઈ દરેકને ન આવડે એટલે સારું ગાઈ શકતી અને એકશનો વિચારી શકતી સ્ત્રીઓની માંગ વધવા લાગી. એમાં મુંબઈ તો નવાનવા કમાવાના અખતરાઓ માટે જાણીતું. અત્યાર સુધી કોઈ જ્ઞાતિજન કે સોસાયટીનો રહીશ ઢોલ કે તબલાં અને હાર્મોનિયમ વગાડે એટલે ભયોભયો હતું ત્યાં હવે પ્રૉફેશનલ સિંગર, વાદકની માંગ થવા લાગી અને એ સાથે તેમનાં અગાઉથી બુકિંગ શરૂ થઈ ગયાં જે જોતજોતામાં અમદાવાદ આવી પહોંચ્યાં. રાજકોટ જામનગર જેવાં શહેરોમાં હજી શેરી કે અમુક મંડળ પૂરતા ગરબા સીમિત હતા. તો પણ, માથે બેડાં, ઈંઢોણી ઉપર પ્રજ્વલિત દીવડાઓ સાથેની દીપમાળા, માંડવડીઓ માથે લઈ ઘૂમતી સ્ત્રીઓ અને એવા નૂતન પ્રયોગો સ્ટેજ પર થવા લાગ્યા. શેરીગરબામાં પણ અમદાવાદની એક પોળમાં કાયમ બીમાર રહેતાં એક બહેન નવરાત્રીમાં માથે ભારેખમ માંડવડી ઉપાડતાં જ જોશમાં આવી ગરબે ઘુમતાં.


રાયપુર, ખાડીયાના પોળના અને કોઈએ કહેલું કે આકાશેઠ કુવાની પોળના ગરબા શહેરી વિસ્તારમાં વખણાતા. 'રામને લાગી તરસ.. લક્ષ્મણ બંધવા પાણીડાં પાવ રે. ' ગરબામાં એવી પોળની બહેનોને માથે સળગતી, સગડી જ કહી શકો તેવી દીપમાળ સાથે સામસામા જતા બે વર્તુળોમાં, એ પણ નીચે લળીને ગરબા કરતી જોઈ છે.


અવિનાશ વ્યાસનાં ફિલ્મીગીતો સાથે ગવાતા ગરબાઓએ જોર પકડ્યું. '70થી '80 વચ્ચે 'ભાભી તમે થોડાં થાઓ વરણાગી' કે 'માલા રે માણ લહેરણિયું લાણ' જેવા તેમણે રચેલા ગરબાઓ ફિલ્મો ઉપરાંત સ્ટેજ ગજવવા માંડ્યા.


કોણ જાણે ક્યાંથી, ગ્રામ્ય લહેકા સાથે ગરબાઓ ગાતા લોકોની ડિમાન્ડ વધી. હું કિશોરાવસ્થા અને યુવાવસ્થા વચ્ચે હતો ત્યારે અમદાવાદમાં મારા ઘર પાસે એક ભાઈ દિવસે દૂધ આપવા આવે અને રાત્રે નવ વાગે એટલે 'એ હાલો હાલો..' કરી ગરબા ગાવા શરૂ. 'વહાણ હાંકો મેવાસી વણઝારા' જેવા તાલબદ્ધ નાચ સાથે ગવાતા ગરબા તેઓ એક ગાલે હાથ દબાવી બીજા હાથે લહેકો કરતા ગાતા. બીજે પણ કોઈને કોઈ રામજીભાઈ કે નબુબેન શરૂ થઈ ગયાં.


'એ હોવે હોવે.. ', 'સોરા શેર ચ્યો ગ્યો તો..' સુંદર રૂપકડી અમદાવાદી કન્યાઓ ગાવા પ્રયત્ન તો કરતી પણ એના શુદ્ધ ઉચ્ચારો રામજીભાઈઓ કે ઉઝી બહેનો જેવા બની શકતા નહીં. એમાં મને અને મારી જેવા ઘણાને આ ગરબામાં શું ગાય છે એની ખબર પડતી નહીં, હજી નથી પડતી.


એ બધું ફ્રી માં ક્યાંથી થાય જ? એટલે શરૂ થયું વોલન્ટરી ઉઘરાણું. લોકો લાઈટ, સ્ટેજ ડેકોરેશન અને ગાયકોને માટે દિલથી આપવા લાગ્યા.


એ સાથે '84 થી '88 હું રાજકોટ શહેરમાં હતો. અમુક જગ્યાએ જેમકે ભક્તિનગરની શેરીઓમાં કૃત્રિમ ગ્રામ્ય ઉચ્ચારોમાં બોલતી સ્ત્રીઓ નીચે ઉભી માઇક એટલે સામે એક દાંડો ઉભો અને બીજો ઊંચાઈ મુજબ ત્રાંસો કરી તેમાં ઘુસી જવું હોય તેમ મોં રાખી 'અષાઢી હાંજના યમ્મર ગાઝે..' ગાવા લાગી. તો સામે જાગનાથ પ્લોટ કે નવા બની રહેલા જગન્નાથ પ્લોટ પાસે હજી અતિ શુદ્ધ ઉચ્ચારો સાથે પાતળા અને મોટા અવાજે ગાતી નાગરાણીઓ મેદાનમાં આવી અને એ બે વચ્ચે હરીફાઈ. એક વર્ગને આવા શુદ્ધ ઉચ્ચારો સાથે મનોરંજક ગરબા ગમતા તો બીજાને શહેરી ગ્રામ્ય ઉચ્ચારો વાળા. એ શહેરી નારીઓનાં ગરબા આલ્બમો આજે પણ યુ ટ્યુબ પર જોતાં થાય છે કે આ ન રહી ઘરની ન ઘાટની! પોતાની શહેરી બોલીમાં જ એ તળપદી શબ્દો ગાતી હોય તો વધુ શોભે.


ગરબા વચ્ચે 'શામજીભાઈ તરફથી બાળાઓને દૂધ' એવી જાહેરાત થાય. બાળાઓ પૈકી કેટલીક દોડતી તો કેટલીક 'કેટલું દૂધ પીધા કરવું? આટલું તો નાગણીઓ પણ નહીં પીતી હોય' કહી દૂધનું નામ પડે કે આઘી પાછી થઈ જતી. પણ શામજીભાઈઓ બાળાઓને દૂધ પાઇ માતાજીને અન્નકૂટ કર્યાનો સંતોષ પામતા.


રાજકોટ હજી આવા શેરી ગરબા માણતું હતું ત્યારે અમદાવાદ, સુરત, વડોદરા પ્રોફેશનલ બની ચુકેલાં.


વડોદરામાં રાજમહેલ ગ્રાઉન્ડના ગરબા એ અરસામાં જ શરૂ થયા.


અમદાવાદમાં હજી મીલો બંધ નહોતી થઈ. ગોમતીપુર, અસારવાની ચાલીઓમાં દિવસે કામ કરી થાકેલાપાકેલા મજૂરો રાતે ઘેર આવતાં જ ઢોલ મંજીરા લઈને ગાવા બેસી જતા અને એ પ્રમાણમાં ગરીબ વર્ગની સ્ત્રીઓ ત્યાં જ તીણા અવાજે શેરી ગરબાઓ ગાતી. સાચુકલા ગ્રામ્ય લહેકામાં.


1990 આસપાસ લોકોનાં જીવનધોરણમાં જબ્બરદસ્ત બદલાવ આવ્યો. જે ગરબા 10 વાગે બંધ થતા તે હવે 10 વાગે શરૂ થઈ 12 અને છેલ્લા નોરતે પરોઢ સુધી ચાલતા થયા. આંબાવાડી કે નવરંગપુરામાં તો અગાઉ કહ્યું તેમ હવે સેંકડો નહીં પણ હજારો લોકો જુએ એટલે પોતાને બને તેટલી ફેશનેબલ, સુંદર બતાવવા જાત શણગારવાની ફેશન શરૂ થઈ. દિવાળીમાં તો હોય જ, નવરાત્રીમાં પહેરવાના પુરુષો અને સ્ત્રીઓ માટે ટ્રેડિશનલ ડ્રેસ વધુ ને વધુ મોંઘા શરૂ થયા. આભલાં ભરેલા ચણીયા અને રંગબેરંગી ઓઢણીઓ, પુરુષો માટે રબારી ડ્રેસ અને ફાળિયાંઓ શરૂ થયાં. એમાં ખેસ પણ ઘુસી ગયા. છત્રીઓ બહુ પછી આવી. લોગાર્ડન પાસે છે તેવી ગરબા કે નવરાત્રી ડ્રેસ અને ઘરેણાંઓની બઝાર ત્યારે જ શરૂ થઈ.


એ જ અરસામાં હું દ્વારકા હતો. ત્યાંની એસીસી કોલોનીમાં આવી સ્ટેજ નવરાત્રી થતી. દ્વારકા ગામમાં એક ખાસ ગરબી ચોક હતો જ્યાં ખાસ ગુલાબી, પીળાં કે નારંગી અંગરખાં પહેરી, નીચે પીતાંબર જેવી ધોતી અને ખભે ખેસ નાખી ગુગળી બ્રાહ્મણોને વેગથી ગરબી રમતા એટલે કે ગોળ આકારમાં શક્તિમાનની જેમ ઘુમતાં ઠેસ લેતા ગરબા કરતા પુરુષો જોયા. મારાં મકાનમાલિક એક 75 વર્ષનાં દાદી હતાં. કહે કે એમના પતિ જે ઠેક લેતા.. કોઈ એને ન પહોંચે.


ત્યાંના મેર લોકો અને રબારીઓના જોશભેર, કુદકાઓ મારી રમાતા રાસની તો વાત જ ન થાય. હજુ ડીડી ગિરનાર પર એવા રાસ જોઈ શકો છો.


પણ આ બધાની કોઈ એન્ટ્રી ફી નહીં. કોઈ ઉઘરાણું નહીં.


1995-96. અમદાવાદમાં તો હવે ક્યાંક લાકડાંના કામચલાઉ સ્ટેજ પરથી ગાતા શહેરી સીંગરો આવી ચૂકેલા તો ક્યાંક સાચે જ ગામડાંના કે ઝૂંપડામાં રહેતા લોકો ગાતા. એમના ઉચ્ચારો અને પડઘા પાડતું માઇક.. ખાસ કાંઈ સમજાતું નહીં. 'કૂતરા તારી બોલી મને મીઠી મીઠી લાગે' કે છોરા શેર કાંઈ ગ્યોતો .. હાલારી ચૂડલો ભાંગવા ને' જેવું સંભળાતું. આભાર પ્રફુલ્લ દવેનો જેણે આવાં ગ્રામ્ય ગીતો શુદ્ધ ઉચ્ચારે ગાઈ શું સાચા શબ્દો છે તે સમજાવ્યું. તે પછી ઘણા ગાયક ગાયિકાઓ સાચા શબ્દો સમજાય એમ ગાય છે અને નવી સાઉન્ડ સીસ્ટીમો ઘોંઘાટ ઓછો કરતી હોઈ શબ્દો પકડાય છે.


સંપૂર્ણ ટ્રેડિશનલ ગાયકો સાથે અવનવી એકશનો કરતા સેપ્ટના ગરબા જોવાનો પાંચેક વર્ષ લ્હાવો મળ્યો. એ આર્કિટેક્ટ લોકો મકાનો શણગારી જાણે તેમ તેમના શરીર પણ શણગારી જાણે. ફેશન પણ અવનવી અને લાઈટનાં ફાનસો વગેરેના આકારો જોઈને જ તબિયત ખુશ થઈ જાય. આજે પણ ત્યાં ટ્રેડિશનલ ગીતો અને ઢોલ મંજીરા જેવાં વાદ્યો સાથે જ મોંઘા ગ્રામ્ય ગાયકો લોકગીતો ગાય છે અને સુંદર દેહની ડિઝાઇનવાળા આર્કિટેક્ટ્સ એની સાથે ઝૂમે છે.


ગરબા સાથે નાસ્તાની પ્રથા ઓચિંતી 2005-'6 આસપાસ શરૂ થઈ એમ માનવું છે. ઉઘરાણું ગાયક અને લાઈટના ખર્ચા પૂરતું મર્યાદિત ન રહેતાં જેટલી આપનારની તાકાતનો ઉઘરાવનારનો અંદાજ એ મુજબ થવા લાગ્યું. હવે 1000 આપ્યા હોય તે અમદાવાદી થોડા ઘણા વસુલ કેવી રીતે કરે? નાસ્તો મંગાવી, ખાઈને. કોઈકોઈ રાત્રે તેમની શ્રીમતીને તૈયાર થવું હોય એટલે રસોઈ ન બનાવે ને ત્યાં જ 11 વાગે ખાઈ લે. સામે વધુ ઉઘરાવવા 40 રૂ.નો નાસ્તો આપી 100 વસુલ કરવા આયોજકો પણ યુક્તિઓ કરવા લાગ્યા. એ આજ દિન સુધી ચાલુ છે.


અમે સ્કૂટર પર આજુબાજુ કેવા ગરબા થાય છે એ જોવા દોડતા. જ્યાં સારા હોય ત્યાં થોભતા. મુખ્યત્વે ગરબા જોવા જ હોં કે! (છેક '70 ના દસકામાં કોઈ પુખ્ત માટે કહેવાતું કે તેઓ સૌંદર્યપાન કરવા જ આગળ ઉભે છે!) અરે ગરબા સાથે બાયપ્રોડક્ટ તરીકે જોવાઇ જાય તો આંખો થોડી બંધ કરાય? માતાજીએ એમને લોકોને બતાવવા જ આવાં સુંદર બનાવ્યાં છે!


તમે માનશો, લગભગ ઇ.સ. 2000 સુધી બહેનો માટે કોઈ પણ પાર્ટીપ્લોટમાં ફ્રી એન્ટ્રી હતી. ભાઈઓ માટે ટિકિટ. તો પણ 'પોતાનાવાળી'નું ધ્યાન રાખવા ને બીજાના વાળી ને જોવા 'ભાઈઓ' હોંશેહોંશે ટિકિટ લેતા. લગભગ 70થી 100રૂ. સામાન્ય પાર્ટીપ્લોટમાં. ક્યાંક મોટી કલબોમાં તો 1000 સુધી. કોણ ખરચતું હશે ખાલી પ્રતિ સુંદરી બે ચાર સેકંડનાં સૌન્દર્યપાન માટે!

આ લેખ લખાયો કદાચ 2019માં. એ પછી હવે તો સોસાયટીઓ જ 1500 થી 2000 ઉઘરાવે છે. ક્લબો નાં મોટાં મેદાનોમાં તો ટિકિટ બ્લેક માં ઈન્ડીયા પાકિસ્તાન મેચ જોવા જેટલી!

તો પણ, પાસ મેળવવા તો પડાપડી ને લાગવગો લગાવાય. પોતાની સોસાયટીમાં તો ખર્ચ્યા હોય છતાં સ્ટેટસ માટે ગરબા ચાલતા હોય તેની નજીકથી હોર્ન વગાડતા નીકળે. પોતે પાર્ટીપ્લોટ કે ક્લબમાં જાય છે તે બતાવવા.


2002 થી વિશાળ માનવ મહેરામણ ઉમટે છે તે GMDC ગ્રાઉન્ડના સરકારે સ્પોન્સર કરેલા ગરબા શરૂ થયા. દરેક નવરાત્રીમાં એક દિવસ તો ઓછામાં ઓછું ત્યાં જવું જ તે નિયમ મેં આજસુધી પાળ્યો છે. 2002થી ત્યાં શરૂ થયા ત્યારે પાર્ટીપ્લોટમાં તો 150-200 રૂ. ની એક દિવસની ટિકિટ હતી.


ક્રાઉડ પુલર ફાલ્ગુની પાઠક એ '90ઝ ના પાછલાં વર્ષોમાં પ્રખ્યાત થઈ.


હમણાંહમણાં જ્યાં ગરબા રમાય છે ત્યાં યૌવન હિલોળે ચડે છે પણ જ્યાં ગરબામાં ખાસ રસ નથી ત્યાં અમુક સોસાયટીઓમાં ખરેખર લોકો નાસ્તાની રાહ જોતા જ ધીમે ધીમે પગ પછાડતા ગરબે ફરી સમય પસાર કરતા હોય છે.


નાગરોના બેઠા ગરબા તો છ દસકાથી એમને એમ જ છે. કોઈ નાગર ગૃહસ્થને ઘેર રાત્રી બેઠકમાં એક દોઢ કલાક સ્તુતિઓ સભર ગરબાઓ બેઠાંબેઠાં ગવાય અને તાળીઓ પાડતાં ઝીલાય. નમતી બપોરના દરેક વયની સ્ત્રીઓ ભેગી થઈ ચોક્કસ ગરબાઓ ગાય કે રાત્રે ઓફિસ ટાઈમ બાદ પુરુષ સ્ત્રીઓ બન્ને. તેમાંના જ કોઈ તબલાં કે હાર્મોનિયમ વગાડે. પ્રસાદમાં શીંગ, સાકરીયા અને સૂકી દ્રાક્ષથી વધુ કોઈ અપેક્ષા જ નહીં. નાને પાયે જ્ઞાતિમિલન. સદભાગી છું કે મારે ઘેર પણ આવા ગરબા રાખી શકું છું. નાગર સન્નારીઓ તો કાજળી ત્રીજ, તાપી સાતમ ને એવા ચોમાસુ તહેવારોમાં સાંજે પોતાને ઘેર ગરબા રાખે. તેનાં ગીતો પણ મઝાનાં હોય. 'નહીં જીવું કેસરિયા લાલ, કાંટો ઝેરી છે', 'દેર મારી અંગોઠડીનો ચોર..' ,'ડુંગરવાળી ડોશીમા લાડ લડાવે' જેવા માત્ર એ નાગર સ્ત્રી મિલનમાં જ ફરતા ગરબા તરીકે સાંભળેલા તેમ જ જોયેલા ગરબા. એક એવો રમુજી ગરબો સ્ત્રીઓ કોલેજ જતી થઈ એ અરસાનો યાદ છે. 'મેટ્રિક ભણેલી હું તો ઇન્ટર ભણેલી બીએ માં પાસ થયેલી મારાથી કામ થાય નહીં'. હજી અત્યારે વયસ્ક નાગરણીઓ આવાં શ્રાવણી ગરબા મિલનો કરે છે.


આપણા ગરબા તો ચેન્નાઇ, બેંગ્લોર કે દુબઇ અને યુ.એસ.માં પણ ગવાય છે. મેં મસ્કત શહેરમાં આવા બેઠા ગરબા તેમજ એક કીમી દૂર કાર પાર્ક કરી હજારોના સમૂહમાં ફરીને થતા ગરબા - બેઉ માણ્યા છે.


'જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી ત્યાં સદા કાળ ગુજરાત.' ગરબો તો ગુજરાતીના હોવાપણા નું એક અંગ છે.


તો ગરબાનાં આવાં આવાં સ્વરૂપો અલગ અલગ સમયે જોયાં છે. આનંદની વાત છે કે ગરબાનાં સ્વરૂપો બદલાયાં છે પણ દરેક નવી પેઢીઓ ગરબા રમવા વધુ ને વધુ ઉત્સુક રહીને આપણો આ અમૂલ્ય વારસો જીવંત રાખે છે.


સુનીલ અંજારીયા