મંગલસૂત્ર શું છે.......
મંગલસૂત્રનો ઈતિહાસ અને મહત્વ
મંગલસૂત્ર શબ્દ બે શબ્દો "મંગલ" અને "સૂત્ર" થી બનેલો છે. તેનો અર્થ એ છે કે સૂત્ર જે શુદ્ધ છે. હિન્દુ ધર્મમાં મંગળસૂત્રને પવિત્ર દોરો માનવામાં આવે છે. ભારતમાં તમામ વિવાહિત હિંદુ મહિલાઓ મંગલસૂત્ર પહેરે છે. આ તેમના પ્રેમની નિશાની છે. હિન્દુ સ્ત્રીઓ તેને પહેરે છે. એક પ્રકારની જ્વેલરી છે જે સોનાના લોકેટ અને માળાથી બનેલી હોય છે. તે માળા (હાર) જેવો દેખાય છે. વિવાહિત મહિલાઓ તેને શુભ માને છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે મંગલસૂત્ર ખરાબ નજરથી પણ બચાવે છે અને તેને કાયમ રાખે છે. હિન્દી મહિલાઓ માટે મંગળસૂત્ર કોઈ વિરાસતથી ઓછું નથી. ભારતમાં મંગળસૂત્ર ફક્ત મહારાષ્ટ્રમાં જ પહેરવામાં આવે છે. નેપાળ અને શ્રીલંકામાં પણ મંગળસૂત્ર પહેરવાની પરંપરા છે. મંગલસૂત્ર પહેરવાની પરંપરા મનુસ્મૃતિમાં વર્ણવવામાં આવી છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મંગળસૂત્રને પરિણીત મહિલાઓ માટે રક્ષણાત્મક કવચ માનવામાં આવે છે.
હિંદુ ધર્મમાં લગ્ન પછી વર-કન્યા હાથ વડે મંગળસૂત્ર પહેરે છે. મંગળસૂત્ર ગુમાવવું, તૂટવું એ અશુભ માનવામાં આવે છે. પરિણીત મહિલાઓ માટે તેને પહેરવું ફરજિયાત માનવામાં આવે છે. મંગળસૂત્રનો સંબંધ પતિના કૌશલ્ય સાથે છે. હિંદુ મહિલાઓ કાયમ ખુશ રહેવા માટે તેને પહેરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મંગળસૂત્ર પહેરવાથી પતિ-પત્નીના સંબંધો સારા રહે છે.
મંગળસૂત્રમાં કાળા મોતી કેમ વપરાય છે?
જ્યારે પણ હિંદુ મહિલાઓ કોઈ લગ્ન, સમારંભ અને અન્ય કાર્યક્રમમાં જાય છે, ત્યારે તેમને ત્યાં ઘણા લોકોની ખરાબ નજર પડે છે. મંગળસૂત્રમાં કાળા મોતી હોય છે જે ખરાબ નજરથી બચાવે છે. મંગળસૂત્રમાં સોનાનું લોકેટ હોય છે જે મહિલાઓને એનર્જી આપે છે.
*મંગલસૂત્ર શા માટે પહેરો*?
તમારે મંગળસૂત્ર ન પહેરવું જોઈએ.
*વૈજ્ઞાનિક_કારણ* જેમ તમે જાણો છો કે મંગળસૂત્ર સોના કે ચાંદીનું બનેલું છે. બંને ધાતુઓ મહિલાઓના હૃદયને સ્વસ્થ રાખે છે. આ ધાતુઓના કારણે બ્લડપ્રેશર પણ નિયંત્રિત રહે છે.
મંગળસૂત્રમાં કાળા મોતી દોરવામાં આવે છે, જે મહિલાઓને રાહુ, કેતુ, શનિના અશુભ પ્રભાવથી બચાવે છે.
મંગળસૂત્ર પીળા દોરાથી બનાવવામાં આવે છે. કાળા મોતી અને સોનાના લોકેટને પીળા દોરામાં દોરવામાં આવે છે. પીળો દોરો પહેરવાથી સ્ત્રીઓનો ગુરુ મજબૂત રહે છે, જેના કારણે પતિ-પત્ની વચ્ચેના સંબંધો મજબૂત રહે છે. જે મહિલાઓનો ગુરુ નબળો હોય છે, તેઓ પોતાના પતિ સાથે સુમેળ નથી રાખતી અને વિવાદો થાય છે. તેથી પરિણીત મહિલાઓએ પીળા દોરાનું મંગળસૂત્ર પહેરવું જોઈએ. પતિ-પત્ની વચ્ચે લગ્નજીવન મજબૂત રહે છે.
મંગળસૂત્રથી માનસિક લાભ પણ થાય છે. પત્નીઓના ગળામાં મંગળસૂત્ર જોઈને પતિ ધ્યાન રાખે છે કે તે પરિણીત છે. તેણે ઘરની બહાર કોઈ પણ વિદેશી મહિલા સાથે કોઈપણ પ્રકારના સંબંધ ન રાખવા જોઈએ. પતિ પત્ની પ્રત્યે વફાદાર રહે છે.
આ સાથે પતિને પણ મંગળસૂત્ર જોઈને પોતાની જવાબદારીનો અહેસાસ થાય છે. પરિવારના ભરણપોષણની જવાબદારી પુરુષની છે. મંગળસૂત્ર પતિને યાદ અપાવે છે કે તેણે પરિવારનું ભરણપોષણ કરવા માટે સખત મહેનત કરવી પડે છે.
*ઈતિહાસમાં મંગળસૂત્રનો ઉલ્લેખ*
આદિ ગુરુ શંકરાચાર્યના પ્રસિદ્ધ પુસ્તક "સૌંદર્ય લહેરી" માં મંગલસૂત્રનું મહત્વ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. ત્યાં એવું કહેવામાં આવે છે કે હિન્દુ મહિલાઓ તેમના પતિના લાંબા આયુષ્ય માટે મંગળસૂત્ર પહેરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે 6ઠ્ઠી સદીમાં ભારતની મહિલાઓએ લગ્ન પછી મંગળસૂત્ર પહેરવાની પરંપરા શરૂ કરી હતી.
મોહેંજોદારોના ખોદકામમાં મંગળસૂત્રના પુરાવા પણ મળે છે. કુર્ગ વેડિંગ નેકલેસ નાના કાળા મણકા અને સોનાની વીંટીથી બનેલો છે. તે ચોક્કસપણે મંગળસૂત્ર છે. આ ઉપરાંત પ્રાચીનકાળમાં અષ્ટમંગલ માળા પણ મળી આવી છે, જેમાં 8 ચિન્હો અને મધ્યમાં એક લોકેટ છે. તેને સાંચીના બૌદ્ધ પ્રતીક તરીકે અપનાવવામાં આવ્યું છે.
*મંગલસૂત્રના વિવિધ નામ અને સ્વરૂપ*
એવું માનવામાં આવે છે કે મંગલસૂત્ર પહેરવાની પરંપરા સૌપ્રથમ દક્ષિણ ભારતમાં શરૂ થઈ હતી, ધીમે ધીમે ઉત્તર ભારતની મહિલાઓ પણ મંગલસૂત્ર પહેરવા લાગી. તમિલનાડુમાં તેને "થાલી" અને "થિરુમંગલયમ" કહેવામાં આવે છે. તેમાં લાંબો પીળો દોરો અને સોનાનું પેન્ડન્ટ હોય છે, જ્યારે ઉત્તર ભારતમાં પ્રચલિત મંગળસૂત્રમાં સોનાનું પેન્ડન્ટ અને કાળા મોતી હોય છે. ઉત્તર ભારતના લગ્નોમાં, લગ્ન પછી, વર અને વરરાજા તેમના હાથથી મંગળસૂત્ર પહેરે છે.
ભારતના કેટલાક રાજ્યોમાં મંગળસૂત્ર પહેરવાની કોઈ પરંપરા નથી. બંગાળમાં લગ્ન પછી, મહિલાઓ મંગળસૂત્રની જગ્યાએ "શાખા પૌલાની બંગડીઓ" પહેરે છે. મારવાડી, ઉડિયા, આસામી મહિલાઓ પણ લગ્ન પછી મંગળસૂત્ર પહેરતી નથી. સિંધી જ્ઞાતિમાં મંગળસૂત્રનું ખૂબ મહત્વ છે. લગ્ન સમયે વરરાજા કન્યા માટે મંગળસૂત્ર લાવે છે. બિહારમાં, મંગળસૂત્રને "ટેગપગ" કહેવામાં આવે છે જેમાં સોનાનું પેન્ડન્ટ અને કાળા મોતી હોય છે.
કેરળ રાજ્યમાં સીરિયન ખ્રિસ્તી સમુદાયમાં, સ્ત્રીઓ લગ્ન પછી "મિન્નુ" નામનો પવિત્ર દોરો પહેરે છે. તેને મંગળસૂત્રનું બીજું સ્વરૂપ ગણી શકાય. તેલુગુ સંપ્રદાયમાં, મંગળસૂત્રને "મંગલસૂત્રમુ", "પુસ્તેલુ", "મંગલમયમુ", "રામરથલી", "બોટ્ટુ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. કોંકડ સ્ત્રીઓ લગ્ન પછી 3 હાર પહેરે છે જેને “ધરમણી” અને “મુહુર્તમણિ” કહેવામાં આવે છે.
આને મંગળસૂત્રનું બીજું સ્વરૂપ પણ કહી શકાય. કર્ણાટક રાજ્યમાં લગ્ન બાદ સ્ત્રીઓ મંગલસૂત્ર ધારણ કર્યા હોય છે. જોવામાં આવે કે મહારાષ્ટ્રમાં આ બાબતમાં કંઇક અલગ છે. મહારાષ્ટ્ર ની સ્ત્રીઓ લગ્ન બાદ મંગલસૂત્ર ધારણ કરે છે. જે થોડું અલગ છે. મહારાષ્ટ્રીયન સ્ત્રીઓ જે મંગલસૂત્ર ધારણ કરે છે. જેને ‘‘વાટી" ની જેમ હોય છે. વાટી એટલે વાડકી આકારનું હોય છે.
હિંદુ સનાતન ધર્મ અનુસાર કુંવારી દીકરીઓ જેમનું લગ્ન થયેલ નથી કે તેમજ જે સ્ત્રીનો પતિ અવસાન પામેલ છે કેવી સ્ત્રીઓ ગળામાં મંગલસૂત્ર ધારણ કરી શકતી નથી. લગ્ન થયા બાદ જો છૂટાછેડાનો પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય કે તેવી સ્ત્રીઓ પણ મંગલસૂત્ર ધારણ કરી શકતી નથી.
Dipakchitnis
dchitnis3@gmail.com (DMC)
