જનક રાજાને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે?
આ લેખ અગાઉ પબ્લિશ થઈ ચૂક્યો છે. જેમાં ઘણી બધી શાબ્દિક ત્રુટીઓ અને વાક્યરચના જોઈએ તેટલી સ્મૂથ નહતી. એટલે આ લેખને એડિટ કરી ફરીથી વાંચકો સામે રજૂ કરી રહ્યો છું.
અહીં વાંચકો પાસે એક ચોખવટ કરી લેવા ઈચ્છું છું કે, આ વાર્તા લખીને હું અહીં આપણી અદભુત પૌરાણિક કથાઓને વખોડી નથી રહ્યો. મને એનું ભારોભાર માન છે, ગર્વ છે. જો કોઈપણ વાંચક મિત્રોને એવું લાગતું હોય, તો આ વાર્તા અહીથી જ અધૂરી છોડી દે.
કોઈને પણ જ્ઞાનની ફિલોસોફી સીધેસીધી આપો તો સામે વાળાનું દિમાગ પાકી જાય. એ ઊભો થઈને ચાલ્યો જાય. એટલે અહીં તમારી સમક્ષ એક રમુજીક અંદાજની સાથે જ્ઞાનની વાત ભેળવીને વાર્તા કહેવાનો પ્રયત્ન કરું છું. આ વાર્તા આપણાં પૌરાણિક કથાઓમાં બનેલો એક સચોટ કિસ્સો છે. જે વર્ષો પહેલા મેં કોઈક ધાર્મિક સજ્જન પાસેથી સાંભળ્યો હતો. મને આખે-આખી વાર્તા તો યાદ નથી રહી, પણ તેનો સાર (essence of story) પથ્થર પર કોતરાવેલા સુવાક્યોની જેમ લેફ્ટ–બ્રેઇનમાં યાદ રહી ગયો છે. જે મારાથી બને તેટલું સ્પષ્ટ અને રમુજીક અંદાજમાં રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કરીશ.
Again my dear readers please don’t misunderstand me the way I am telling story. ગમ્મત સાથે જ્ઞાન(બોધ) આપતી આ વાર્તા કહેવા પાછળનો મારો હેતુ એકદમ પ્યોર છે મિત્રો... તો એને ધ્યાનમાં રાખી આ વાર્તા રજૂ કરી રહ્યો છું.
So, here begins the story.
જનક રાજા મિથિલા નગરીના રાજા હતા. જે મોટા ભાગે બધાને ખબર જ હશે. પરંતુ એ ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાતા હતા, એમને એવું ઉપનામ કેમ આપવામાં આવ્યું હતું? એ તમને કદાચ ખબર નહીં હોય. આવો જ એક પ્રશ્ન મિથિલા નગરીમાં રહેતા એક બ્રાહ્મણના મનમાં થયો કે, “જનક રાજાને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે?” એના પર એણે ઘણું મનોમંથન કર્યું. પણ કંઈ જવાબ ન મળ્યો. એટલે એણે રૂબરૂ જનક રાજા પાસે જઈ પૂછી લેવા નક્કી કર્યું.
(વિદેહી હોવું એટલે, દેહથી પર હોવું અથવા દેહનો પણ મોહ ન હોવો. આત્મામય રહેનારો.)
બીજે દિવસે બ્રાહ્મણ જનક રાજાના મહેલ તરફ જવા નીકળ્યો. મહેલની અંદર પ્રવેશતાં પહેલા બે સિક્યુરિટીગાર્ડોએ તેને ઊભો રાખ્યો. એમાં એક ગાર્ડે ટપોરી અંદાજમાં પૂછ્યું “ ક્યા..રે ચિરકૂટ...અંદર કાઇકુ જાના હે તેરે કો...? “
બીજા સીધા દેખાતા ગાર્ડે પેલાને હાથથી ઈશારો કરી શાંત પાડ્યો. અને નર્મ આવજે પૂછ્યું “ અહીં આવવાનું તમારું પ્રયોજન જણાવો તો અમે કઈક કરી શકીએ...ગોરમહારાજ. “
બ્રાહ્મણે પણ નમ્ર અવાજે જવાબ આપ્યો “ મારે રાજાને ધાર્મિક વિષય અંગે અંગત પ્રશ્ન પૂછવાનો છે. અને એ માટે મારે એમને રૂબરૂ મળવું પડશે. જો કદાચ તમને કોઈ શંકા જતી હોય તો મારી તપાસ કરી શકો છો.“
ગાર્ડે હળવું સ્મિત કરી બોલ્યો “ માફ...કરજો ગોરમહારાજ, પણ રાજાને પ્રશ્નો પૂછવા અમે કોઈને અંદર નથી જવા દેતા... There are some rules to follow, you know! “
આખરે બ્રાહ્મણે નિરાશાથી ચહેરો નીચો કરી ખિસ્સામાંથી કાગળની ચબરખી કાઢી ગાર્ડને આપી બોલ્યો “ આ પરચીમાં મેં પ્રશ્ન લખેલો છે. જો એ તમે રાજા સુધી પહોચાડી દેશો તો તમારો ખૂબ આભારી રહીશ. “
પેલા ટપોરી ગાર્ડે તેના હાથમાંથી ચબરખી ઝુંટવી લીધી. એણે ખોલીને વાંચતા જ જાણે ફુગ્ગામાંથી હવા નીકળી જાય એમ એનો ચહેરો ઉતરી ગયો. તેણે પેલા ગાર્ડને ચબરખી આપી ભોંઠો પડ્યો હોય એવા અવાજે બોલ્યો “ બીડુંને ઇંગ્લિશમે લીખેલા હે....! “
પેલા ગાર્ડે ચબરખી વાંચીને બોલ્યો “ વાહ....તમારો પ્રશ્ન તો બહુ સરસ છે. આવો પ્રશ્ન પૂછવા માટે બહુ હિમ્મત જોઈએ... રાજા તમારો પ્રશ્ન વાંચીને ખુશ થશે કે ગુસ્સે એતો મને ખબર નથી. પણ ખેર, તમે ઈચ્છો જ છો તો હું હમણાં જ રાજાને આ ચબરખી હાથો હાથ આપીને આવું છું... just wait here till I come…” બોલી એ ત્યાંથી અદ્રશ્ય થયો.
હવે આ બન્ને મહેલની બહાર ઊભા હતા. જેમાં પેલો ટપોરી ગાર્ડ હજી ભોંઠો પડી નજર ચૂરાવતો હતો. થોડીવાર પછી તેની નજર જનોઈ પડતાં હિમ્મત ભેગી કરી પૂછ્યું “ ગોરમહારાજ છો એમ! “
“ હા “ ટૂંકમાં જવાબ વાળ્યો.
“ કઈ કોલેજમાંથી પૂરું....” બોલવા જતો હતો એટલામાં બ્રાહ્મણે પાછળ ઈશારો કરી બોલ્યો “ આહ્...જુઓ આવી ગયા પેલા ભાઈ... “
ગાર્ડ એની જગ્યાએ ગોઠવાઇ ખુશ થઈ બોલ્યો “ રાજાએ તમને ખાસમખાસ બોલાયા છે, બહુ ખુશ છે, કે આવો પ્રશ્ન પૂછવાની કોઈએ હિમ્મત કરી છે...”
આ સાંભળતાની સાથેજ બ્રાહ્મણે પવન વેગે મહેલ તરફ પગ ઉપાડ્યા. રાજા સામે દેખાતા થોભીને પ્રણામ કર્યા. જનક રાજા ગાદી પરથી ઉતરી તેની નજીક ગયા. એમણે સામાન્ય વ્યક્તિની જેમ તેના ખભા પર હાથ મૂકી નિર્દોષ સ્મિત રેલાવી નમ્ર સ્વરે બોલ્યા “ કેમ છો? મિત્ર. તમારો પ્રશ્ન મેં વાંચ્યો. ખૂબ આનંદ થયો કે તમે આ પ્રશ્ન પૂછવા હિમ્મત કરી છે... મને ગર્વ છે કે હજુ પણ જીજ્ઞાસુ વ્યક્તિઓ આ નગરીમાં રહે છે. “ પછી બન્ને મિત્રોની જેમ લાલ કાર્પેટ પર ચાલતા-ચાલતા વાતને આગળ વધારી.
બ્રાહ્મણને રાજા તરફથી બહુ માન-આદર મળતા એનો પરિચય આપતા બોલ્યો “ હું આલ્બર્ટ. આલ્બર્ટ જોષી “ બોલીને તેણે મુદ્દાનો સવાલ છેડી બોલ્યો “ સાધુ, સંત, મહાત્માઓ તમને ‘વિદેહી’ કહી સંબોધે છે તેના પર મારો પ્રશ્ન છે. તમે તો સાંસારિક જીવનમાં જોડાયેલા છો, આવો ભવ્યાતિ-ભવ્ય મહેલ, જે જોઈએ તે તરતજ સેવામાં હાજર કરી દે એવા નોકર-ચાકર, જમવામાં બત્રીશ જાતના પકવાનો, નર્તકીઓનું નૃત્ય પણ તમે માણો છો, તન-મન બહેલાવવા માટે સુંદર પત્ની છે. મારી દ્રષ્ટિએ તો તમે સંસારીક જીવનમાં રહી સંસારના તમામ સુખ-સગવડો માણો છો, છતાં તમને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે? આ વાત મને ગળે ઊતરતી નથી....આ પ્રશ્નોનો જવાબ આપો એવી આશાથી આવ્યો છું. ”
જનક રાજા નમ્ર અવાજે બોલ્યા “ તારા પ્રશ્નનો જવાબ હું જરૂર આપીશ. પણ એ પહેલા તારે હું કહું તેટલું ચક્કર મારવું પડશે. એટલા સમયમાં હું શબ્દો ગોઠવી તને ગળે ઉતરે એવો જવાબ ગોઠવી રાખું. બરોબર? “
“ હા...હા, બોલો તમે, ક્યાં જઈ આવું? “ એ ખુશ થઈ તરત બોલ્યો.
રાજાએ બે તાળી પાડતા જ જાણે પ્રગટ થયા હોય એમ બે કદાવર બાહુબલી જેવા અંગરક્ષકો દોડતા આવી પરેડ પડતાં બોલ્યા “ યસ, સર... your command is our duty.”
બાહુબળિયા અંગરક્ષકોનું કદાવર શરીર અને તેની કમરમાં બાંધેલી તલવાર જોઈ આલ્બર્ટના કપાળે પરસેવો વળી ગયો. પછી રાજાએ આલ્બર્ટના ખભા પર હાથ મૂકી થોડે દૂર લઈ ગયા. તેમણે એક દીવો સળગાવવા માટેનું મોટું ખાલી કોડિયું હાથમાં લીધું. એમાં છલો-છલ પાણી ભરી આલ્બર્ટને આપી બોલ્યા “ તારે આ પાણી ભરેલું કોડિયું લઈને એકવાર આ મહેલની પ્રદક્ષિણા કરવાની છે. અને પ્રદક્ષિણા કરતાં-કરતાં અદભૂત રીતે કંડારેલી મૂર્તિઓ, સુગન્દિત રંબેરંગી ફૂલો, વૃક્ષોના રસદાર મીઠા ફળો, મહેલ ઉપર હીરા-મોતીથી જડેલી મૂર્તિઓ, ઘડાઓ તથા બીજી ઘણીબધી મનમોહક લાગતી વસ્તુનું નિરીક્ષણ કરતાં કરતાં એક આંટો મારવાનો છે. ત્યારબાદ એ બધાનું વર્ણન તારે મારી પાસે આવીને કરવાનું છે. એ માટે તું કહીશ એવી દક્ષિણા આપી તને ખુશ કરી દઇશ. અને તારા પ્રશ્નનો જવાબ પણ આપીશ...“
પછી રાજા ઇશારો કરી પેલા બે બાહુબળિયાને નજીક બોલાવ્યા. રાજાએ આલ્બર્ટની સામે જોઈ ચેતવણી આપતા હોય એમ ધ્યાન ખેંચી બોલ્યા “ અને હા, અગત્યની વાત તો હવે આવે છે, એટલે બરોબર ધ્યાનથી સાંભળજે, મહેલની પ્રદક્ષિણા કરતાં આ બન્ને તારી પાછળ ચકોર નજરે રહશે. અને પ્રદક્ષિણા કરતા-કરતા ભૂલથી પાણીનું એક ટીપું પણ આ કોડિયાની બહાર પડ્યું છે.., તો આ બન્નેમાંથી જે પેહેલો એ જોઈ જશે, એ તારી ગરદન પાછળ તૈયાર જ રાખેલી ધારદાર તલવારથી એક ક્ષણોનો પણ વિલંબ કર્યા વિના તારી ગરદનને ધડથી અલગ કરી દેશે. “
આ શર્ત સાંભળી આલ્બર્ટની હાલત ‘કાપો તોયે લોહી ના નિકડે’ એવી થઈ ગઈ હતી. પછી તે રાજાને તત-મમ- જેવા ધ્રૂજતા અવાજે બોલતા એના ગળે ડૂમો બાઝી ગયો. કંપારીઓથી ધ્રૂજતા હાથમાં પકડેલા કોડિયાનું પાણી અડધું ઢોડાઇ ગયું. રાજાએ તેના હાથમાંથી કોડિયું લઈ ફરીથી છલો-છલ ભરી આપ્યું. અને સહાનુભૂતિથી તેના ખભા પર હાથ ફેરવી પ્રેમથી બોલ્યા “ ડરીશ નહીં...આલ્બર્ટ, નહિતો હમણાં જેમ પાણી ઢોળાયું એવું જો થશે, તો પછી શું પરિણામ આવશે એની તો તને ખબર છે. એટલે ડર્યા વિના શાંતિથી તારે જેટલો સમય લેવો હોય એટલો સમય લે જે, પણ ટાસ્ક દરમિયાન જો મેં કીધેલી શરતનું પાલન ન થયું તો....” રાજાએ ગળા આગળ અંગૂઠો ફેરવી છેલ્લી મૌનમાં ધમકી આપી હોય એવો ઈશારો કર્યો. ને પછી તેમણે આલ્બર્ટને તેનું ‘ટાસ્ક’ પૂરું કરવા મહેલના ભોંયતળિયા પર પાથરેલી લાલ કાર્પેટ તરફ ઈશારો કરી બોલ્યા “ આ લાલ કાર્પેટથી તમારું ‘ટાસ્ક’ શરૂ થશે. ટાસ્ક દરમ્યાન મહેલની સુંદરતાને માણતાં-માણતા સદભાગ્યે જો એક પણ પાણીનું ટીંપું પડ્યા વગર તું અહી આ કાર્પેટ સુધી પહોચી જઇશ, તો તને તારા પ્રશ્નનો જવાબ મળશે. અને તને આપેલા આ ‘ટાસ્ક’ ની સફળતારૂપે તારે જોઈએ એ વસ્તુ હાજર કરી દેવાશે. તો. તૈયાર આલ્બર્ટ..?
એ ક્ષણે આલ્બર્ટની સ્થિતિ સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવી હતી. પેલા બન્ને સૂડી અને પોતે વચ્ચે ફસાયેલી સોપારી. આલ્બર્ટે કશો જવાબ ન આપતા રાજાએ ફરીથી પૂછ્યું “ આલ્બર્ટ, ટાસ્ક માટે તૈયાર? “ પાછું આ વાક્ય કાનમાં ગુંજતા એની હાલત જાણે કોઈએ AC વૉલ્ટેજના બે ખુલ્લા છેડાં ગળે અડાડી દીધા હોય, એમ ધ્રૂજતા હાથે નીચે માથું રાખી બોલ્યો “ હ..હ ..હા..હા...ત ત તૈયાર..છ છું...”
પાણી ઢોડાતા રાજાએ ફરીથી કોડિયામાં પાણી છલો-છલ ભર્યું. આલ્બર્ટને ચેતવણી અને હિમ્મત સાથે-સાથે છુપાતો બોધ આપતા છેલ્લી વાર બોલ્યા “ સાંભળ..આલ્બર્ટ, જે ખૂબ અગત્યનું છે તેના પર જ ધ્યાન આપજે બીજી બધી કોઈ ચિંતા છોડી દેજે. નહિતર કોડિયામાંથી એક ટીંપું પણ છલકીને જો નીચે ‘સ્લો-મોશનમાં’ પડશે. એના પેહલા આ બન્ને તને બે ભાગમાં કરી તલવાર લૂછી મ્યાનમા મૂકી દેશે...,so, be alert and be careful. Focus on what’s really important. “ કહી આલ્બર્ટને કાર્પેટ તરફ મોં ફેરવાવ્યું. પેલા બન્ને બાહુબળિયા આલ્બર્ટની પાછળ એમની તલવાર કાઢી પોજિશન સેટ કરી તૈયાર થઈ ગયા.
આલ્બર્ટને રાજાના છેલ્લા શબ્દો સાંભળી હિંન્ટ મળી ગઈ. એમને કહેલી બે શરતો માંથી કઈ શરત અગત્યની છે એ આલ્બર્ટ સમજી ગયો. તેના ધ્રૂજતા હાથ-પગને હવે બને તેટલા શાંત કરવા ઊંડો શ્વાશ લીધો. માનસિક સ્થિરતા સાધી. ધ્રૂજતું શરીર શાંત પડ્યું. લાલ કાર્પેટ પગ મૂક્યો, તેની આંખો કોડિયાની કિનારો ઉપર અડધું ટીપુંયે બહાર ન જાય તે માટે સ્થિર કરી લીધી.
રાજાએ ‘ટાસ્ક’ શરૂ કરતાં બોલ્યા “ your task is start…. NOW. “
આલ્બર્ટે રાજાના શબ્દો સાંભળ્યા પછી એના મનને સ્થિર કરી દીધું. એની ધારદાર ચપળ નજર ગોળ કોડિયાની કિનારો પર એકાગ્રિત કરી દીધી. કોડિયામાં પાણી સ્વરૂપે આલ્બર્ટ એનો જીવ લઈ જઇ રહ્યો હોય એટલી કાળજીથી એકએક ડગલું ભરતો હતો. પેલા બન્ને બાહુબળિયા તલવાર હવામાં તાકી રાખી ઘા કરવા તૈયાર જ ઊભા હતા. ચાલતા ચાલતા તેમણે પણ એમની ચબરાક નજર કોડિયાની કિનારે ખળાવી દીધી હતી.
આલ્બર્ટ એટલો કાળજીપૂર્વક અને ધીમો કીડી વેગે ચાલતો હતો કે, સ્કૂલેથી સાઇકલ ચલાવીને આવતી કીડીઓ પણ તેને ઓવરટેક કરીને તેના મિત્રો સાથે આશ્ચર્યત થઈ વાત કરતી.
પહેલી કીડી બોલી “ hey! Anto(man!)... why the hell they are acting like this? “
“ I got no clue Anto!(man!)..” બીજી કીડી ખભા ઉલાળી બોલી.
ત્રીજી કીડી બોલી “ you know what guys? All Human are so dumb and idiot, only our species are intelligent. right? “
“ Absolutely right “ પેલી બે કીડીઓ એકસાથે ગર્વ લઈ ખુશ થતાં બોલી. ને પછી ત્રણેય એમના દર(ઘર) સુધી સાઇકલની-રેસ લગાવીને રફુચક્કર થઈ ગઈ.
રાજાએ આલ્બર્ટની ધીમી ગતિએ જોતો જોઈ મનમાં ગર્વ અનુભવતા કે, તેમના રાજ્યમાં કોઇકે ડરીને પણ હિમ્મત કરી આવો પ્રશ્ન પૂછ્યો હતો. આલ્બર્ટની આવવાનો ઘણો સમય બાકી હતો. એટલે તેમણે થોડીક ઊંઘ ખેચી લેવાનું વિચારી તેમના બેડરૂમમાં આરામ કરવા ગયા.
કલાક પછી આલ્બર્ટ અડધો રસ્તો કાપી લીધો હતો. હજુ પણ તેની નજર કોડિયાની કિનારો પર ખોડાયેલી હતી. મહેલની તથા બીજી અદભૂત સુંદરતાને જોવા એની નજરતો શું..! વિચાર સુધ્ધાં પણ ભૂલથી ઊભો નહતો થયો. એ ક્ષણે એનું માત્ર એકજ લક્ષ હતું. કે એક ટીપુંયે કિનારી બહાર ના ઢળે.
બે કલાક પછી રાજાની ઊંઘ પાકતા બગાસું ખાઈ આળસ મરડી. નોકરે પાણીનો ગ્લાસ ધર્યો ને થોડું પાણી પીને બોલ્યા “ પેલા પહોચ્યા કે નહીં? “
“ sir, they’re half way through. They’ll be here within couple of minutes. anything else in your serve. sir? ” નોકરે નીચું માથું કરી બોલ્યો.
“ tea and breakfast would be fine “ રાજાએ સિંહાસન પર બેસતા ફરર્માહીશ કરી.
થોડીવાર પછી ચા-નાસ્તો કરતાં કરતાં તેમણે સીદી-સૈયદની જાળીઓ જેવી પથ્થરની કોતરણીના છિદ્રોમાંથી આલ્બર્ટને અને પેલા બન્નેને સ્લો-મોશનની જેમ આવતા જોયા. ધીરે ધીરે તેઓ સીદી-સૈયદની જાળીઓ પાર કરી સ્પષ્ટ દેખાયા. આલ્બર્ટને દેખાતા એવું લાગે કે જાણે બરફને ભર બપોરના તડકામાં મુક્તા ઓગળીને પાણીનો રેલો થઈ જતો હોય, એવો પલળીને પરસેવાથી રેબજેબ થઈ ગયો હતો. છતાં તેની કાતિલ તેજ નજર તો કોડિયાના કિનારા પર જ ખોડાયેલી હતી. એને જોઈ રાજા ભાવવિભોર થઈ ગયા.
પેલા બન્ને બાહુબળિયાતો તડકામાં એવા દેખાતા જાણે ભઠ્ઠીમાંથી કાઢેલા શક્કરીયાં. પરસેવો લૂછતા તેમની તલવારો આમતેમ હવામાં ઝોંલા ખાતી. પહેરેલા ટોપા પણ પરસેવાને કારણે સરકીને ઉતરી જતાં. પણ બન્નેમાંથી એકની ખૂંખાર નજર તો કોડિયા પર ટીંગાળેલી જ રહેતી. રાજાનો હુકમ હતો આખરે.., Must be follow.
( રાજા વિચારવા લાગ્યા આજે એક સમાન્ય ગણાતો બ્રાહ્મણ તેના આજના ‘ટાસ્ક’ પછી મિથિલા નગરીનો સૌથી તેજસ્વી બ્રાહ્મણોમાંનો એક ગણાશે, ને બાકીના વિદ્વાનો સાથે ગાદી પર બેસશે. )
આલ્બર્ટે બે કલાક પહેલા જે દિશા તરફ પગ મૂકી ‘ટાસ્ક’ શરૂ કર્યું હતું, તે જગ્યાએ બે કલાક પછી તેની વિરુધ્ધ દિશામાં પગ મૂકી તેને ‘ટાસ્ક’ હાશકારો લઈ પૂરું કર્યું. હજુ પણ તે એવો ને એવો સ્થિર કોડિયા સાથે ચકોર પક્ષીની જેમ તીક્ષ્ણ નજરથી જોઈ રહી રાજાના શબ્દોની રાહ જોતો હતો.
રાજા તેની નજીક આવી કોડિયા તરફ નજર કરી. રાજા અવાક બની આલ્બેર્ટ સામે જોઈ રહ્યા અને ખુશ થઈ બોલ્યા “ વાહ... શાબાશ...” બોલતા તરતજ અટકી જઈ આલ્બર્ટે જાણે સાપ ડંખ મારે એવી ઝડપે કરેલી ક્રિયા જોઈ તેમનું ગર્વથી ફરકતું હાસ્ય ખડખડાટ હસતાં બાળકમાં ફેરવાઇ ગયું.
આલ્બેર્ટે શરૂથી માંડી અંત સુધી જે કોડિયામાં જે છલોછલ પાણી ભરેલું હતું. એ તેના ‘ટાસ્ક’ દરમ્યાન એટલું અગત્યનું બની ચૂક્યું હતું કે, જાણે કોડિયામાં પાણી નહીં પણ તેનો જીવ નિચોવી છલોછલ ભરવામાં આવ્યો હોય. એ ‘ટાસ્ક’ પૂરું કરતાં રાજાના મોઢામાંથી “વાહ...શાબાશ..” બસ આટલુ જ સાંભળતા આલ્બર્ટનો કોડિયામાં વેડેલો જીવ સાપ ડંખ મારે એવી ઝડપે સુકાઈ ગયેલા હોઠ કોડિયાની કિનારો પર મૂકી દીધા. અને તડકાનું ગરમ થયેલું પાણી ગટગટાવી ગયો. પછી તરતજ એ જમીન પર શરીર નાખી ઢળી પડતાં રાજાએ તેને પકડી લઈ ધીમેથી નીચે સુવાડ્યો.
થોડીવાર પછી, આલ્બર્ટને પાણી પીવડાવી બેઠો કર્યો. ‘ટાસ્ક’ જીતવાની ખુશીના ભાવો હજુ તેના ચહેરા પર રમતા હતા. પછી તેને રાજાને પ્રણામ કરી તે જે હેતુ માટે આવ્યો હતો એ પ્રશ્ન ફરીથી નમ્રતાથી પૂછ્યો “ તમને જીવતે જીવ ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે? એનો જવાબ આપશો? પ્લીઝ “
જનક રાજા પણ એની બાજુમાં બેસી ગયા ( મતલબ તેમનો રાજા હોવાનો અંહકાર રતીભારે નથી. જે તેમની આ ક્રિયા સ્પષ્ટ રજૂ કરે છે. ), તેમણે જવાબ આપવાને બદલે પ્રશ્ન પૂછતાં બોલ્યા “ પેહલા તો તને મારો મહેલ કેવો લાગ્યો?...હઁ..? “
આલ્બર્ટે પ્રમાણિક્તાથી જવાબ આપતા બોલ્યો “ સાચું કહું તો, તમે મારા હાથમાં કોડિયું મૂકી, તેમાં પાણી છલોછલ ભરીને જીવ કપાઈ જાય એવી શરત મૂકી, છતાં એ શરત પાળી જે રીતે ‘ટાસ્ક’ પૂરું કર્યું છે...એતો ફક્ત હું જ જાણું છું, અને પાછા પેલા બાહુબળિયા જાણે સાક્ષાત યમરાજ બની જે રીતે મારી પાછળ તલવાર લઈ ગળું અલગ કરવાની રાહ જોઈ રહ્યા હોય એમ બે કલાક સુધી સાથે ને સાથે મારૂ મોત પકડી ઊભા હતા. એવી પરિસ્થિતિમાં મને મારૂ ધ્યાન કોડિયાના કિનારથી બહાર એક ટીપુયે બહાર ના જાય એમાં જ પરોવાયેલું હતું. મને એના સિવાય બીજું કોઈજ વસ્તુમાં રતિભાર પણ રસ કે ઈચ્છા નહતી. તે એક-એક ક્ષણે ફક્ત કોડિયામાંનું પાણી સાચવવું એના સિવાય બીજી કોઈજ વસ્તુ મારા માટે મહત્વની નહતી....,” થોડીક વાર થોભી શ્વાશ લઈ નિરાશ અવાજે બોલ્યો “ એટલે...એટલે..,મારી નજર તો શું...વિચાર પણ તમારા આટલા સુંદર અને અદભૂત મહેલ ઉપર જોવા ના ઉઠી...અને... જો જોવા જાઉં અને કોડિયામાંથી એક ટપકું પણ નીચે પડે તો તો.... they would have slayed me down, and I won’t be here in one piece ”
આલ્બર્ટનો આટલો સુંદર અને પ્રમાણિક જવાબ સાંભળી રાજાએ ખુશ થઈ આલ્બટના ઢીચણ પર હાથ મૂકી બોલ્યા “ that’s exactly my point dear…,મારો અડધો જવાબ તો તેજ આપી દીધો...” સાંભળી આલ્બર્ટ કાઇ બોલવા જાય એ પહેલા રાજાએ હાથથી સાંકેતિક ઈશારો કરી તેને રોકતા બોલ્યા “ આ ટાસ્ક દરમ્યાન તારા માટે કોડિયાની અંદર પાણીનું એક બુંદ પણ બહાર ન જાય એ જેટલું અગત્યનું હતું. એટલુ જ અગત્ય વ્યક્તિએ તેના સાચા સ્વરૂપને (આત્માને) આપી સભાન પણે દરેક કર્મ ‘દ્રસ્ટ્ટા ભાવે’ કરવું જોઈએ. જેથી વ્યક્તિ પાંચેય ઇન્દ્રિયોથી થતાં કર્મના બંધનથી મુક્ત થઈ શકે છે. જ્યારે માયામાં બંધાયેલા ભોગવાસીઓને તો એ વ્યક્તિ રાજશાહી-ભોગવિલાસ માણતો હોય એવો જ દેખે છે.
જનક રાજાએ ટૂંકમાં ઉદારહણ આપી બોલ્યા “ જેને લાલ ચશ્મા પહેરર્યાં હોય એને લાલ દેખાય, પીળા પહેરર્યાં હોય એને પીળું, લીલા પહેરર્યાં હોય એને લીલું દેખાય ” રાજા થોડિક વાર થોભી આલ્બેર્ટને પૂછ્યું “ પણ જેને ચશ્મા પહેરર્યાં જ ન હોય એને?....? “ પછી આલ્બેર્ટે જવાબ આપતા બોલ્યો “ તેને જે સત્ય છે એજ દેખાય...મતલબ ‘દ્રષ્ટા ભાવે જ’ જોશે, જે અગત્યનું છે, વાસ્તવિક છે અને અંતિમ સુધી આવાવનું છે, “
[ રંગીન ચશ્માં પહેર્યા હોય in the sense, માયાની(લોલુપતા કે લાલચ) દ્ષ્ટિથી જોવે. એને આ મારૂ, આ તારું. આવા બંધનો અને ભોગવાસના લઈને જીવતો હોય છે. એ બધુ નાશવંત હોય છે. ક્ષણભંગુર હોય છે.
જેણે ચશ્માં પહેર્યા ન હોય in the sense, એ માયાના બંધનોથી અલિપ્ત હોય છે. શારીરિક અને માનસિક બંને રીતે. એમને સંસારની કોઈપણ વ્યક્તિ કે વસ્તુને પોતાની કરી લેવાના કોઈ અભરખા હોતા નથી. હોય તોયે ચાલે, ને ના હોય તોયે ચાલે. આઠે પોર પોતાની મસ્તીમાં...હેય..ને બાકી....બિંન્દાસ..અવિરત આનંદમાં...]
આલ્બર્ટના મુખમાંથી ‘અગત્યનું છે, વાસ્તવિક છે, અને અંતિમ સુધી આવાવનું છે‘ આ સાંભળી રાજાની ખુશીને માર્યા ભાવ-વિભોર થઈ તેને ભેટી પડ્યા.
પછી જનક રાજા તેમની લાગણીઓ કાબુમાં લઈ બોલ્યા “ અને સાંભળ, દ્રષ્ટા ભાવમાં જ અલમસ્ત રહેતો વ્યક્તિ ક્યારેય...’ તેમણે ‘ક્યારેય’ શબ્દ પર ભાર મૂકી બોલ્યા “.....ક્યારેય, એ વ્યક્તિ કોઈપણ સંસારની કે બાહ્ય વસ્તુઓથી જોડાયેલો હોતો નથી...,સમય આવે તેની જરૂર પડે ત્યારે વાપરે છે. પણ એના વગર બિલકુલે ‘ના જ’ ચાલે એવો મોહ કે કાટ મનમાં જરાયે હોતો નથી, તે એ વસ્તુને બીજી જ ક્ષણે મનથી છોડી દે છે...અને તેના કોડિયામાંના પાણીમા મય જ રે છે. અથાર્થ, આત્મામય જ રહે છે. જેને બીજા શબ્દોમાં ‘માંહ્યલો’, કે ‘દ્રષ્ટાભાવથી’ જોવાવાળો કહેવાય, આવી દ્રષ્ટિથી દેખાય ત્યારે વ્યક્તિને....” જનક રાજાએ આલ્બર્ટની સામે પાંચ તત્વોથી બનેલા શરીર(એક પ્રકારનું costume) તરફ હાથની આંગળીઓ ચીંધી બોલ્યા “ તે વ્યક્તિને શરીર સુધ્ધાંનોયે મોહ હોતો નથી....એતો બસ... હેય ને...બાકી... અંદરની મોજમાં જ મોજ કરતો હોય છે. “ બોલતા બોલતા રાજા જેમ મદારી વાંસળી વગાળીને સાપને ડોલાવતો હોય, એમ આંખો બંધ કરી ડોલતા-ડોલતા મધુર નિર્દોષ હાસ્ય કરતાં ભાવવિભોર થઈ ગયાં.
આવું મીઠું દ્રશ્ય જોઈને આલ્બર્ટની આંખનાયે ખૂણા પણ ભીના થઈ ગયા. પછી બન્ને પરમ-મિત્રની જેમ બાથે પડી ભેટી પડ્યા...
(આખી વાતચીત દરમ્યાન જનક રાજા પોતે ‘વિદેહી’ છે એવો રતિભારે અહંકાર નહતો કર્યો.)
રાજાએ સ્વસ્થ અવાજે બોલ્યા “....અને જેને માયાથી રંગેલા ‘ડોગલા’ પેર્યાં હોય તેને તો....”
“...તેને તો એવા રંગનું જ વિશ્વ દેખાય છે, અને એને જ સાચું માની આખી જિંદગી ભટકીને પસાર કરે છે. “ આલ્બર્ટે રાજાનું અધૂરું વાક્ય પૂરું કર્યું.
પછી બન્ને સાથે હસીને ઊભા થયા. આલ્બેર્ટે જનક રાજાને પ્રણામ કરી ત્યાંથી વિદાય લીધી. જનક રાજાએ આલ્બર્ટને પીઠ ફેરવી જતો જોઇ તેમણે આલ્બેર્ટની બીજી પરીક્ષા પણ લઈ દીધી. એમણે મનમાં વિચાર્યું કે “ ઈનામ લેવાનો વિચાર કે માંગણી પણ કર્યા વગર જવાબ લઈ સીધો ચાલતો થઈ ગયો...! આતો ખરો સંત છે... ”
પછી બીજે દિવસે રાજાએ આલ્બર્ટને સંદેશો મોકલી રાજાના મહેલમાં ચિંતકો, પંડિતો અને જ્ઞાનીઓ સાથે મહેલમાં સ્થાન આપવા અને મિથિલા નગરીની શોભા વધારવા નોંતરું આપ્યું...
***
જો તમને વાર્તાનો બોધ કે કહેવાની રમૂજીક શૈલી ગમી હોય તો એના વિશે ટિપ્પણી અને રેટિંગ કરવાનું ન ભૂલતા.
Also by Parth Patel :-
શું મૂર્તિપ્રથાની જરૂર છે?
કર્મની જટિલતા ઉપરનો સ્વવિચાર (ભાગ – 1)
કર્મની જટિલતા ઉપરનો સ્વવિચાર (ભાગ – 2)
શંકરાચાર્યનો જવાબ.
નિયમો અપગ્રેડ કરો ભગવાન! (પત્ર)
You can reach me on social media.
Facebook:
***
