પ્રકરણ ૩: છગનનો ઉપવાસ અને પેટમાં બોલતા બિલાડા
અંબા-મોજ ગામમાં સામાન્ય રીતે સવારનો સૂરજ લોકોને કામ પર જવા માટે જગાડતો હતો, પણ છગન 'પેટૂ' માટે સૂરજ એટલે નાસ્તો કરવાનો સમય. છેલ્લા ચાલીસ વર્ષના ઇતિહાસમાં એવો એક પણ દિવસ નહોતો ગયો જ્યારે છગને સૂર્યોદય પહેલાં બે વાટકા શિરામણ (નાસ્તો) ન કર્યું હોય. પણ આજે... આજે ઇતિહાસ બદલાવાનો હતો.
આજની સવાર છગન માટે કોઈ કાળી અમાસ જેવી હતી.
બટુક મહારાજના ઘરના ઓસરીમાં ખાટલા પર પડેલા છગને આંખ ખોલી. તેનું પેટ ટેવ મુજબ 'ગડ... ગડ... ગોટ...' બોલીને એલાર્મ વગાડી રહ્યું હતું. તેણે આળસ મરડી અને બૂમ પાડવા ગયો, "એ કાકી! ચા-ભાખરી લાવો!" પણ શબ્દો હોઠ સુધી આવીને અટકી ગયા. તેને યાદ આવ્યું - આજે તો 'ધર્મયુદ્ધ' છે. આજે પેટ ખાલી રાખવાનું છે, જેથી સાંજે તેમાં લાડુનું સામ્રાજ્ય સ્થાપી શકાય.
સામે ખુરશી પર મગનિયો હાથમાં લાકડી લઈને ચોકીદારની જેમ બેઠો હતો.
"જાગી ગયા કાકા?" મગનિયાએ હસીને પૂછ્યું. "મોઢું ધોઈ લો, પણ પાણી વધારે ન પીતા હોં! મહારાજે ના પાડી છે, પેટ ભરાઈ જશે."
છગનને મગનિયાનું માથું ફોડી નાખવાનું મન થયું. પાણી પર પણ પ્રતિબંધ? આ તો જેલ કરતા પણ બદતર હતું!
છગન ઊભો થયો. તેના પગમાં જાન નહોતી. જે શરીર રોજ સવારે પાંચસો ગ્રામ જલેબી અને ગાંઠિયાથી ચાલતું હતું, તે આજે ખાલી પેટ્રોલ ટાંકી જેવું હતું. તે ધીમે ધીમે ચોરા તરફ ચાલવા લાગ્યો. તેને એમ હતું કે બહાર ફરીશ તો ભૂખ ભુલાઈ જશે, પણ આ તેની સૌથી મોટી ભૂલ હતી.
અંબા-મોજ ગામ અત્યારે જાગી ગયું હતું અને ગામનો દરેક ખૂણો છગનની પરીક્ષા લઈ રહ્યો હતો.
તે ટપુભાની કીટલી પાસેથી પસાર થયો. ત્યાં ટપુભાએ તપેલીમાં ચા ઉકાળવા મૂકી હતી. ચાની સાથે આદુ અને ફુદીનાની વરાળ નીકળતી હતી. છગનનું નાક આપોઆપ એ દિશામાં ખેંચાયું. તેણે ઊંડો શ્વાસ લીધો. તેના મોઢામાં લાળનું પૂર આવ્યું.
"ઓહોહો! ટપુભા, આજે તો ચામાં એલચી નાખી છે કે શું?" છગનથી રહેવાયું નહીં.
ટપુભાએ ગ્લાસમાં ચા ગાળતા કહ્યું, "હા છગનભાઈ! એકદમ કડક મીઠી બનાવી છે. એક રકાબી ભરું?"
છગનનો હાથ લંબાયો, પણ ત્યાં જ પાછળથી બટુક મહારાજનો અવાજ આવ્યો, જે કોઈ આકાશવાણી જેવો ભાસ્યો.
"ખબરદાર જો હાથ અડાડ્યો છે તો!"
છગન થરથર કાંપી ગયો. તેણે જોયું તો બટુક મહારાજ દૂરથી બાજ નજરે જોઈ રહ્યા હતા.
"ના ના મહારાજ! હું તો ખાલી સુગંધ લેતો હતો," છગન કરગર્યો. "સુગંધ લેવાની તો ના નથી ને?"
"સુગંધથી પણ ભૂખ ઉઘડે, અને ભૂખ ઉઘડે તો પેટમાં એસિડ થાય. ચાલ, ઘરે જા!" મહારાજે આદેશ આપ્યો.
છગન નિરાશ થઈને આગળ વધ્યો. પણ આગળ તો ‘મણીકાકીની ફરસાણની દુકાન’ હતી. કડાઈમાં તેલ ઉકળતું હતું અને મણીકાકી ગરમાગરમ બટાકાવડા ઉતારતા હતા. છમ્મ... છમ્મ... અવાજ જાણે છગનને બોલાવી રહ્યો હતો. સોનેરી રંગના વડા, તેની સાથે કોથમીરની લીલી ચટણી અને આંબલીની લાલ ચટણી.
છગનનું પેટ હવે જોરશોરથી અવાજ કરવા લાગ્યું. ‘ગડબડ... ગડબડ...’ અવાજ એટલો મોટો હતો કે બાજુમાંથી પસાર થતી એક ગાય પણ ડરીને ભાગી ગઈ. છગને પોતાના પેટ પર હાથ મૂક્યો.
"શાંત થઈ જા પાપી!" તે પોતાના પેટ સાથે વાત કરવા લાગ્યો. "થોડીક ધીરજ રાખ. સાંજે તને લાડુના દરિયામાં નવડાવીશ. અત્યારે મને શરમાવ મા."
બપોરના બાર વાગ્યા. સૂરજ માથે આવ્યો. સામાન્ય રીતે આ સમયે છગન દાળ-ભાત, શાક, રોટલી અને છાસનો લોટો ભરીને ઓડકાર ખાતો હોય. આજે તે બટુક મહારાજના ઘરમાં પૂરાયેલો હતો.
મગનિયો તેની સામે બેસીને ડુંગળી અને રોટલો ખાતો હતો. ડુંગળીનો કડક અવાજ ‘કચ... કચ...’ છગનના કાનમાં હથોડાની જેમ વાગતો હતો.
"એલા મગનિયા," છગન ધીમેથી બોલ્યો, "શરમ નથી આવતી? મારી સામે બેસીને ખાય છે? જા બહાર જઈને ખા ને!"
મગનિયો હસ્યો. "મહારાજે કહ્યું છે કે તમારી નજર સામે જ રહેવાનું. અને મને ભૂખ લાગી તો શું કરું?"
છગનની નજર મગનિયાના રોટલા પર ચોંટી ગઈ હતી. એક કોરો, સુકો રોટલો પણ અત્યારે તેને શાહી પકવાન જેવો લાગતો હતો. તેને થયું કે મગનિયાને એક લાફો મારીને રોટલો ઝૂંટવી લઉં. પણ તેને ૫૦ લાડુ અને ગામની આબરૂ યાદ આવી ગઈ.
સાંજ પડવા આવી. હવે તો હદ થતી હતી. ભૂખના કારણે છગનને હવે ભ્રમણા થવા લાગી હતી.
તેણે આકાશમાં જોયું, તો સફેદ વાદળો તેને ‘ખમણ-ઢોકળા’ જેવા દેખાવા લાગ્યા.
ડૂબતો સૂરજ તેને ‘કેસરી પેંડા’ જેવો લાગ્યો.
ઝાડ પર બેઠેલો કાગડો તેને ‘કાળા જાંબુ’ જેવો દેખાયો.
તે ગાંડાની જેમ હસવા લાગ્યો. "હે ભગવાન! આ આખી સૃષ્ટિ ખાદ્યપદાર્થોની બનેલી છે કે શું?"
ત્યાં જ બટુક મહારાજ અંદર આવ્યા. તેમના હાથમાં એક લોટો હતો.
"લે છગન, આ પી લે."
છગનની આંખો ચમકી. "શું છે? મેરીગોલ્ડનું બિસ્કીટ પલાળેલું દૂધ છે?"
"ના," મહારાજે ગંભીરતાથી કહ્યું, "નવશેકું ગરમ પાણી છે. આંતરડા સાફ કરવા માટે. કચરો હશે તો લાડુની જગ્યા નહીં બને."
છગન રડમસ થઈ ગયો. "મહારાજ, મારો જીવ લઈ લો ને! આ ગરમ પાણી પીને તો આંતરડા પણ સુકાઈ જશે."
"પી લે મૂંગો મૂંગો!" મહારાજે ધમકાવ્યો.
છગને આંખ બંધ કરી, નાક બંધ કર્યું અને ગરમ પાણી ગટગટાવી ગયો. પાણી પેટમાં ગયું અને ભૂખ્યા જઠરને થોડીક શાંતિ મળી, પણ મગજ તો લાડુ પર જ હતું.
રાત પડી. લગ્નના મંડપમાં રોશની ઝળહળી ઉઠી. શરણાઈના સૂર રેલાવા લાગ્યા. ગામના લોકો નવા કપડાં પહેરીને સરપંચના ઘરે જવા લાગ્યા. હવામાં દાળ, શાક અને પૂરીની સુગંધ ભળી ગઈ હતી. પણ આ બધી સુગંધોની ઉપર એક 'રાજા' જેવી સુગંધ હતી - શુદ્ધ ઘીના લાડુની સુગંધ.
બટુક મહારાજે છગનને તૈયાર કર્યો. તેને નવો ઝભ્ભો પહેરાવ્યો. કપાળે કંકુનો ચાંદલો કર્યો.
"તૈયાર છે યોદ્ધા?" મહારાજે પૂછ્યું.
છગન ઉભો થયો. ભૂખને કારણે તેનું શરીર ભલે ઢીલું હતું, પણ તેનો સંકલ્પ હવે પથ્થર જેવો હતો. તેણે પોતાની કમર કસી.
"તૈયાર છું મહારાજ! આજે તો કાં લાડુ નહીં, કાં હું નહીં!"
બંને જણ મંડપ તરફ ચાલ્યા. જેવી છગનની એન્ટ્રી થઈ, લોકોએ રસ્તો કરી આપ્યો. જાણે કોઈ બોક્સર રિંગમાં ઉતરી રહ્યો હોય. ગોવિંદ કાકા આગળ જ ઉભા હતા.
"આવી ગયો ભૂખડ?" ગોવિંદ કાકાએ વ્યંગમાં કહ્યું. "ચહેરો તો જો, જાણે મહિનાથી બીમાર હોય એવો લાગે છે. આ શું લાડુ ખાવાનો?"
છગને ગોવિંદ કાકા સામે જોયું અને પહેલીવાર તેના અવાજમાં સિંહ જેવી ગર્જના આવી.
"ગોવિંદ કાકા! અત્યારે મારું પેટ ખાલી છે એટલે અવાજ ધીમો છે. એકવાર ઈંધણ (લાડુ) જવા દો, પછી જુઓ એન્જિન કેવી સ્પીડ પકડે છે!"
એક ખાસ પાટલો ગોઠવવામાં આવ્યો. તેની સામે કેળનું મોટું પાંદડું મુકાયું.
બટુક મહારાજે ઈશારો કર્યો.
રસોડામાંથી બે માણસો એક મોટો ખુમચો (થાળ) ઊંચકીને આવ્યા. તે ખુમચામાં સોનેરી પહાડ હતો. ૫૦ લાડુનો પહાડ!
છગનની આંખો ફાટી ગઈ. તેની જીભ પર સરસ્વતી નહીં, પણ 'અન્નપૂર્ણા' નાચવા લાગી. તેના પેટમાં બોલતા બિલાડાઓ હવે ચૂપ થઈ ગયા હતા, જાણે શિકાર સામે આવ્યો હોય એટલે જાનવર શાંત થઈ જાય.
બટુક મહારાજે ઘંટડી વગાડી.
"તો ભાઈઓ અને બહેનો!" સરપંચે જાહેરાત કરી. "અંબા-મોજ ગામના ઇતિહાસની સૌથી મોટી શરત શરૂ થાય છે!"
છગને જમણો હાથ લંબાવ્યો. તેની આંગળીઓ ધ્રૂજતી હતી - ડરથી નહીં, પણ ઉત્તેજનાથી. તેણે પહેલો લાડુ ઉપાડ્યો.
"જય ગણેશ!" બોલીને તેણે લાડુ મોઢામાં મૂક્યો.
અને એ ક્ષણે... છગનની ચોવીસ કલાકની તપસ્યા, તેની ભૂખ, તેની પીડા... બધું જ ઓગળી ગયું.
ક્રમશ :
