વર્ષો વીતી ગયા, દાયકાઓ સરકી ગયા. જીવનની પોથીમાં ઘણાં પાનાં ઉમેરાયાં અને કેટલાંક ફાટી પણ ગયાં. પરંતુ, કેટલીક સ્મૃતિઓ એવી હોય છે, જે સમયની ધૂળ ખંખેરીને પણ અક્ષય ઊભી રહે છે. એ માત્ર ઘટનાઓનો ઇતિહાસ નથી હોતો, પણ સમયના ગર્ભમાં સચવાયેલા લાગણીઓના ધબકારનો ખજાનો હોય છે. આવી જ એક સ્મૃતિ છે – '૮૧ની એ આખરી રાત અને તેને અનુસરતું '૮૨નું પ્રભાત. એ સંક્રમણની પળ હતી, જેણે માત્ર કૅલેન્ડરનું પાનું જ નહીં, પણ અંતરમાં પ્રજ્વલિત આશાઓની દિશા નિર્ધારિત કરી હતી.
'૮૧ની એ રાત! એ માત્ર એક રાત નહોતી, પણ વીતેલા દિવસોના હિસાબોનું એક પ્રકરણ હતું. એ રાત્રિ શહેરના કોલાહલથી દૂર, એક નાનકડા ગામડાના ફળિયામાં વીતી. હાડ થીજાવતી ટાઢ આખા શરીરને કંપાવી રહી હતી. આસપાસના ખુલ્લા ખેતરોમાંથી આવતો શીતળ પવન જાણે વર્ષને વિદાય આપવાની તૈયારી કરી રહ્યો હતો. આકાશમાં તારાઓની એક ભવ્ય મહેફિલ જામી હતી, જેની નીચે ધરતી પરનું મૌન વધુ ગાઢ લાગતું હતું. એ તારાઓ જાણે ભૂતકાળની દરેક ઘટના પર નીરવ સાક્ષી બનીને બેઠા હોય! એ વર્ષમાં ખોવાયેલું, પામેલું; હાસ્ય અને અશ્રુ – સર્વસ્વ મનના ખૂણેખાંચરેથી સળવળી ઉઠીને સ્વગત વિલાપ કરી રહ્યું હતું. દરેક વ્યક્તિના મનમાં એક દ્વંદ્વ ચાલી રહ્યું હતું: વીતેલા સમયનો સંતોષ અને આવનારા સમયની અકળ ચિંતા.
સમયની એ પળે, ત્યારે આજના જેવી ટેક્નોલોજીનો વૈભવ નહોતો. અભિનંદનની આપ-લે પણ ગરમ ધાબળાની નિકટતા અને સગડીની સહજ હૂંફમાં થતી. નાનકડા ફળિયામાં ભેગા થયેલા ઘરના વડીલો ગોળ અને શેકેલા દાણાની સગડી આસપાસ બેસીને વાતોના વડાં કરતા હતા. દાદાજીએ પોતાની લાંબી મૂછો પર હાથ ફેરવતાં કહ્યું, "ભલેને આ વર્ષ સંઘર્ષમય રહ્યું, પણ હિંમત નથી હાર્યા. મહેનતનાં ફળ હંમેશા મીઠાં જ હોય. આવનારું વર્ષ સૌ સારાં વાનાં લાવશે." વડીલોના શબ્દોમાં અનુભવનો નિચોડ હતો. તેઓ વીતેલા મહિનાઓની ગણતરી કરતા, ખોટ-નફાનો હિસાબ માંડતા. ક્યાંક કોઈ યુવાનની સંઘર્ષની પીડાની વાત હતી, તો ક્યાંક નાનકડી દીકરીના પ્રથમ પગલાંની સફળતાનો સંતોષ હતો. આશા અને નિરાશા, બેઉનો સરવાળો માંડીને સૌ બેઠા હતા. તે રાત્રિ ભૂતકાળના બોજને હળવો કરવાની અને ભવિષ્ય માટેની નવી તાકાત ભેગી કરવાની હતી.
સમય ધીમો પડતો હોય તેવું લાગતું હતું. વડીલોની વાતો ચાલતી રહી, સગડીની આગ ધીમી થતી જતી હતી અને તારાઓ ધીમે ધીમે આકાશમાંથી અદૃશ્ય થવા લાગ્યા હતા. વાતાવરણમાં એક અપેક્ષાનું ભારે મૌન છવાઈ રહ્યું હતું. દરેક મનુષ્ય સમયના ચક્રની એ ચરમસીમાની રાહ જોઈ રહ્યો હતો. વીતેલા સમયની ગણતરી ચાલી રહી હતી... એ રાહ માત્ર એક વર્ષના બદલાવની નહીં, પણ જીવનમાં એક નવા અધ્યાયના ઉદ્ઘાટનની હતી.
અને પછી, બરાબર મધ્યરાત્રિના આહલેક સાથે, ઘડિયાળના કાંટાએ જેવી દિશા બદલી – વીતેલા વર્ષની યાદો પર જાણે એક ક્ષણની અદ્ભુત, પવિત્ર શાંતિ પથરાઈ ગઈ. એ શાંતિમાં ભૂતકાળનો શોર શમી ગયો અને ભવિષ્યની ગુંજ સંભળાઈ. '૮૨નું પ્રભાત ઉગવાની તૈયારી હતી. નવી સવારની ઊર્જા પવનમાં ઘૂમવા લાગી હતી.
ધીમે ધીમે, પૂર્વ દિશાના ક્ષિતિજ પર લાલાશ રેલાવા લાગી. ધરતી પર સૂર્યનું પ્રથમ કિરણ પડ્યું, ત્યારે વાતાવરણમાં ક્રાંતિનો એક અદ્રશ્ય સંકેત પથરાયો. એ માત્ર નવા વર્ષનો સૂર્ય નહોતો, પણ પૃથ્વી પર ઊતરતો આશાનો પ્રકાશ હતો. આ પ્રકાશની ઊર્જાએ '૮૧માં જે ભૂલો થઈ, જે અધૂરપ રહી, તેને ભૂલીને આગળ વધવાની હિંમત આપી. જૂના વાદળો વિખેરાઈ ગયા હતા અને આકાશ સ્વચ્છ હતું. નવા વર્ષના સંકલ્પો મનમાં ઘૂંટાતા હતા. આ સંકલ્પોમાં કોઈ મોટા લક્ષ્યો નહોતા, પણ એક સામાન્ય માણસના સપનાઓ, મહેનત અને પ્રમાણિકતાની નિષ્ઠા હતી: વધુ પરિશ્રમ કરવો, સંબંધો સાચવવા અને સત્યનો માર્ગ ન છોડવો.
મને આજે પણ સ્પષ્ટ યાદ છે, તે પ્રભાતે મંદિરની આરતીનો અવાજ રોજના કરતાં વધુ ઊંચો અને સ્પષ્ટ સંભળાતો હતો. એ અવાજમાં જીવનનું સ્વાગત હતું. વાડામાં ચણતા પક્ષીઓનો કલરવ જાણે જીવનનું નવું સંગીત વગાડી રહ્યો હોય! વૃક્ષો પર પડેલાં ઝાકળબિંદુઓ સૂર્યના પ્રથમ પ્રકાશમાં મોતીની જેમ ઝળહળી ઉઠ્યા હતા. એ આશાનું પ્રભાત એક અણમોલ શીખ આપી ગયું કે ગમે તેટલી અંધકારમય રાત હોય, નિરાશાનો ઓથાર ગમે તેટલો ગાઢ હોય, પણ સૂર્ય હંમેશા ઉગવાનો જ છે. જીવનમાં આવતા દરેક પડકારોને '૮૧ની રાતનો ઓથાર માનીને, આપણે હંમેશા '૮૨ના ઉજાસભર્યા પ્રભાત તરફ દ્રષ્ટિ દોડાવવી જોઈએ.
એ વિસરાતી રાતનો ઉજાસભર્યો સૂર્યોદય આજે પણ જીવનની દરેક નવી ક્ષણને, દરેક નવા સંઘર્ષને, આશાનું સિંચન કરવાની અમૂલ્ય પ્રેરણા આપી જાય છે. તે આપણને યાદ અપાવે છે કે અંત હંમેશા નવી શરૂઆતનો દ્યોતક હોય છે.
