...ૠણસ્વીકાર...
...ભાવનગર ગદ્યસભા
...પ્રીત િ%એશન
...સુરેશ ેશી સાહિત્યવિચાર ફોરમ
...ગુજરાતી લેખક મંડળ
...તેજસ ગ્રાફિકઈસ
...અખંડ આનંદ
...નવનીત સમર્પણ
...વિશ્રામ
...ખેવના
...શબ્દસૃ।
...ગદ્યપર્વ
...શ્રી નસીર ઇસમાઇલી
...શ્રી મહેશભાઈ વ્યાસ
...શ્રી ગુણવંતભાઈ ેષ્ી
...શ્રી ગૌતમભાઈ ભિ
...શ્રી જિતુ ત્રિવેદી
આરામખુરશી
(નવલિકા સંગ્રહ)
અજય ઓઝા
...અનુ%મ...
૧.
હ્મકીલ્મ"નહ્વ
ર.
આરામખુરશી
૩.
બદલો
૪.
સસ્ત્રર સેકન્ડની વાર્તા
પ.
મગર બિલાડી ખાઇ ગયો
ણ્.
ત્રણ
૬.
સાતમી થાળી
૭.
ખરબચડાં પાણી
૮.
સ્ત્રી
૧૯.
આરાધના
૧૧.
માળો
૧ર.
ચારે તરફ
૧૩.
ભગત બોઘાની શેરી
૧૪.
દહજ્ઞ્માં કે દૂધમાં ?
૧પ.
ના" ન"ટવર્ક
૧ણ્.
મારે પણ એક મન હતું
૧૬.
પ્રેરણા
હ્મછીપહ્વ લ્પછી...?
લ્અજય ઓઝા
લ્અનેકવાર આ પ્રશ્નનો ઉસ્ત્રર મેં મારી આળસે ટાળ્યો હશે. મને પણ આ
પ્રશ્ન તો હતો જ પણ જરા જુદી રીતે. મને એમ થતું કે પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ હ્મછીપહ્વ પછી
કંઇ થઇ શકશે કે કેમ? એ હ્મપછીહ્વની પળોજણમાં જે કેટલીક વાર્તાઓ લખાઇ એ પૈકીની
સસ્ત્રર વાર્તાઓનો આ સંગ્રહ આપની સામે રજુ થયેલ છે. ઘણીવાર વાર્તા વાંચીને કોઈ
રૂબરૂ કે પત્ર ારા પૂછે, હ્મઆ લખ્યું છે તે બધું તમારી સાથે વાસ્તવમાં બન્યું હશે ને [હ્વ
મારા ખયાલે પ્રત્યેક લેખક પોતાની કૃતિમાં કોઇક જગ્યાએ તો ૦વ્યો જ હશે. બી૦ રીતે
કહું તો ૦વનમાંથી મળતા રહેતાં અનુભવો, અભિપ્રેતો, અર્થઘટનોને સર્જક પોતાના
સર્જનમાં ઢાળતો હોય તો એ હિસાબે દરેક સર્જક પોતાના સર્જનને 'યેલ્અ'યે,
પ્રત્યક્ષ્લ્પરોક્ષ્, ઓછેલ્વસ્ત્રે અંશે ૦વ્યો જ હોય છે. તો જ એની કલામાં ત્રિપરિમાણીય
સૌંદર્ય ેવા મળે. લેખનક્ષ્ેત્રમાં મને પ્રેરણાબળ પૂરું પાડનાર ભાવનગર ગદ્યસભાને હું
કાુારેય ભૂલી શકું નહજ્ઞ્. નીતિન ત્રિવેદી ઘણીવાર કહે છે કે અમારા લોહીમાં માત્ર
હીમોગ્લોબીન વહે છેહ્ન એવું નથી, અમારા લોહીમાં ગદ્યસભા પણ વહે છે. ગદ્યસભાના
અધ્યક્ષ્ શ્રી ગંભીરસિંહ૦ ગોહિલ, સંવાહક શ્રી માય ડિયર જયુ, મંત્રીશ્રીઓ શ્રી નટવર
વ્યાસ અને હરીશ મહુવાકર ઉપરાંત મિત્રોલ્વડીલો સર્વશ્રી પાર્થ મહાબાહુ, દિનકર
હ્મપથિકહ્વ, જયંત પાઠક, જિતુ ત્રિવેદી, પ્રબોધ કાપડિયા, ડા". ભરત પંચાલ, ડા". રાજેન્×
મહેતા, વિનોદ અમલાણી, રવીન્× અંધારિયા, હરીશ પંડયા, હરાર ગોસ્વામી,
જગદીશ પરમાર, હેમલ મહેતા, ડા". મહેન્×સિંહ પરમાર, શિપીન થાનકી, શ્રીમતી
નસીમ મહુવાકર, પ્રીત િ%એશન, શ્રીમતી પ્રતિભાબેન ઠર, નારણ બારૈયા,
નીસાહેબ, દેવરાજભાઇ(ચોગઠ), સુમનભાઈ, વાસાદાદા, સહિતના તમામ
વડીલોલ્મિત્રોએ મને સતત હૂંફ આપી છે.
શ્રી સુરેશ ેશી સાહિત્ય વિચાર ફોરમ(સુેસાફો) ારા યોતી
વાર્તાશિબિરોએ પણ મારામાં સતત પ્રેરકબળ ઠાલવ્યા કયુક્ષ્ છે. શિબિરોમાં સર્વશ્રી ડા".
સુમન શાહ, ડા". મોહન પરમાર, શ્રી અ૦ત ઠાકોર, શ્રી રાજેન્× પટેલ, શ્રી માય ડિયર
જયુ, શ્રી મનોહર ત્રિવેદી, શ્રી પરેશ નાયક, સૌએ મને પ્રોત્સાહિત કર્યો છે.
મારી લેખનપ્રવૃસ્ત્રિને પોષ્ી રહેલા મારા પૂજાુ પિતા૦ને અને પૂજાુ સ્વ.
માતુશ્રીને હું આ વેળાએ નત મસ્તકે પ્રણામ કરું છું.
હ્મછીપહ્વની પ્રસ્તાવનામાં જણાવેલું એ અહજ્ઞ્ ફરી દોહરાવીશઃ અંતે એ સૌ
પાત્રોનો આભાર જેમણે મને વાર્તાઓ તરફ ધકેયો છે... જેઓનો ઉલેેખ અહજ્ઞ્
અણતાં ચૂકાઇ ગયો છે, અથવા... ણીેઇને કરી શકાુો નથી.
રણ્ ન્યુઆરી, ર૯૯૬
ભાવનગર.
આરામખુરશી : વૈવિધ્યરંગી વાર્તાઓ
લ્ડા". મોહન પરમાર
હ્મઆરામખુરશીહ્વ અજય ઓઝાનો બીે વાર્તાસંગ્રહ છે. પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ
હ્મછીપહ્વના વિમોચન વખતે મારે તેના વિષ્ે વકતવ્ય આપવાનું થયેલું, એટલે અજય
ઓઝાને વાર્તાકાર તરીકે ઘણા સમયથી ઓળખું છું. હ્મછીપહ્વ વાર્તાસંગ્રહમાં જે ત્રુટિઓ
હતી તે આ વાર્તાકારે હ્મઆરામખુરશીહ્વમાં સુધારી લીધી છે. હ્મઆરામખુરશીહ્વની વાર્તાઓ
મને વૈવિધ્યરંગી લાગે છે, વિષ્ય પસંદગીની ।એ મને પાત્રગત સંવેદનાની ।એ
પણ. તેમાં વાર્તાકારે સ્ત્રીલ્પુરુષ્ના સાહજિક સંબંધોને સુયોગ્ય ઉપસાવ્યા છે.
આબાલવૃધ્ધ પાત્રોની આંતરઈચેતનાને સઘન રીતે નિરૂપવાનું વાર્તાકારે તાકાુું છે.
જિજ્ઞાસુવૃસ્ત્રિથી પ્રેરાયેલી બાલચે।ા હોય કે સ્ત્રીલ્પુરુષ્ વચ્ચેનો આંતરકલહ હોય લ્ દરેક
વખતે લેખક માનવસંબંધોમાંથી સ્ફૂટ થયેલી સંગતતાલ્વિસંગતતાને સ્પર્શક્ષ્મ બનાવવા
મથ્યા છે.
આ સંગ્રહમાં કુલલ્૧૬ વાર્તાઓ છે. લેખકને નગરચેતનાની સૃ।નો બહોળો
અનુભવ છે. નગરસૃ।ને તેઓ વાર્તાઓમાં સાહજિકતાથી ઢાળી શકાુા છે. અહજ્ઞ્ એમનું
પ્રયોગાત્મક વલણ નથી. રચનારીતિ પરંપરાગત છે. સરળતામાં સૂદ્વમતા લાવવાનું કામ
ઘણું અઘરું છે. એ તો કોઇક બળૂકો સર્જક જ એમાં પાર પડે. અજય ઓઝા એવું બીડું
ઝડપવા મથ્યા છે. કેટલીક વાર્તાઓમાં એનો અણસાર વરતાયો છે. આ અણસાર
માત્રથી આ વાર્તાઓ પાસે જવાનું મને ગમ્યું છે.
હ્મકીલ્મ"નહ્વ વાર્તા મર્મસ્પશૐ છે. સુધરાઈના ચોપડે બાપાનું કીલ્મ"ન તરીકે નામ
છે. બાપા બિમાર હોવાને કારણે પાણીનો વાલ ખોલવાનું કામ તેનો પુત્ર ધમો કરે છે. એ
કીલ્મ"ન હોવાને કારણે લોકો એના પ્રમાણમાં માન આપે છે. ૦તુ એને પાનની કેબીને
બેસાડી બીડીલ્બાકસ આપે છે. હ્મઆવો ધમાભાઇ, આવો ધમાભાઇ...હ્વ ૦તુ કહે એટલે
ધમો અડધો અડધો થઇ ય. ૦તુ ધમાને કેબીને બેસાડીને દૂધની કોથળીના કેરેટ લેવા
ય. ધમાનો આ નિત્ય%મ છે. ૦તુ આવે ત્યાં સુધી ધમો કેબીને બેસી બીડીઓ ફૂકાુા
કરે. તે દરમિયાન ધમાના બાપાનું અવસાન થાય છે. ધમો કીલ્મ"ન મટી ય છે.
સોસાયટીના લોકોના માનપાન મળતાં નથી. પણ ૦તુએ %મ ળવી રાખ્યો છે. દરરોજ
આવતો તે રીતે જ ધમાને એ બીડીલ્બાકસ આપ્યે ય છે. ધમાને કેબીને બેસાડીને એ
દરરોજની જેમજ દૂધની કોથળીના કેરેટ લેવા ય છે. ધમાને પોતાની કેબીને બેસાડી
રાખવાનો મર્મ છેલે ખુલે છે. ૦તુ પોતાની પત્ની સાથે હળેલો છે તે હકીકતની ણ
પર લઇ ય છે, ત્યાં બગલમાં દાંડિયા દબાવીને દોડતી આવેલી મનીષ સામે નજર
મેળવે છે. મનીષને પરણી ન શકાુાનો અપરાધભાવ હવે મનીષની આંખોમાં
કથાનાયક જુએ છે. કથાનક સારું હોવા છતાં માવજતને અભાવે વાર્તા કથળી ગઇ છે.
હ્મદહજ્ઞ્માં કે દૂધમાં ?હ્વ વાર્તામાં બાળક દીપની આંતરસંવેદના સરસ રીતે ઉઘડી
આવી છે. મમ્મી કોઇની સાથે ભાગી ગઇ છે. પણ દીપને તો એમ છે કે તેને કોઇ રાક્ષ્સ
ઉપાડી ગયો છે. કાકી દીપની હરપળે સારસંભાળ લે છે. હ૦યે દીપ કાકીની ભેગો સુવે
છે. કાકાને એ ગમતું નથી. હ્મએ હવે મોટો થતો ય છે. મોટા છોકરાને કયાં સુધી...[
કાકામાં દીપને રાક્ષ્સ દેખાય છે. કાકીથી જુદા પડવું ગમતું નથી. એટલે તો છોકરા ભેગા
રમવા ગયેલા દીપને પોતાની ટીમમાં સમાવેશ કરવાનો બધા છોકરા આગ્રહ રાખે છે
ત્યારે દીપ કહે છે, હ્મરમવું છે ખરું, પણ દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં [હ્વ લ્દીપના મનની આ અણણ
ચે।ા વાર્તાને નવા પરિમાણ પૂરા પાડે છે. હ્મદઃ દભ્ત્ધ્ઃચ્ૠહ્વમાં હરેશની મનોયંત્રણા ખૂબ
સાવધાની અને કુશળતાપૂર્વક લેખક આલેખી શકાુા છે. દક્ષના નવા બોસ રાજેનના
દક્ષ ારા થતાં વખાણ હરરેશના મનમાં આંટીઘૂંટી ઙ્કભી કરે છે. કોઇએ એના મોબાઇલ
પર મેસેજ મોકયો છે :હ્માા ડ્ઢ નમઃ શિવાય ાા આ મેસેજ બી અગિયાર વ્યકતને એક
કલાકની અંદર મોકલશો તો આજ રાત સુધીમાં તમને મનગમતા હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ મળશે.
મેસેજની અવગણના કરનાર પ્રિય પાત્રને ખોઇ બેસશે અને વિપરીત પરિણામ
ભોગવશે.હ્વ રાજેનના વ્યકિતત્વની પ્રશંસા કરતી દક્ષને હ૦ બાળક થતું નથી. રાજેને
દક્ષને સૂચવેલ સાધુબાબાની પડીકી લેવાનું એણે શરૂ કયુક્ષ્ છે. આજે દક્ષ લેબોરેટરીમાં
પ્રેગ્નન્સી ટેસ્ટ કરવા જવાની હતી. આ હ્મગુડન્યુઝહ્વ હોઇ શકે. એક કલાકમાં હવે પાંચ
મિનિટ બાકી હતી. અગિયાર મેસેજ મોકલવા હરેશ તૈયાર થઇ ય છે. પ્રથમ મેસેજ
એણે મોકયો અને મોબાઇલ સ્%ીન પર હ્મના" ન"ટવર્કહ્વ દેખાયું. રાજેન અને દક્ષના
સંબંધો ગોપિત રાખીને હરેશના મનોગતમાં વાર્તાની સૂદ્વમક્ષ્ણો રચવામાં સફળ પરિણામ
આવી શકાુું છે. હ્મમારે પણ એક મન હતુંહ્વમાં બીનું દુઃખ ેઇ પોતાના દુઃખને સહજ
ગણવાની વાર્તાનાયિકાની નિખાલસતા ભ્યાન ખેંચે છે. પોતાના પીત સુરેશ પ્રત્યેની
ભાવનામાં આવેલો પલટો વાર્તાતજ્વને સઘન બનાવે છે. હ્મપ્રેરણાહ્વમાં ૦વનથી કંટાળેલા
વિનોદને આપઘાત કરવાનો વિચાર આવે છે. પરંતુ આકાશમાં ટમટમી રહેલો તારલો
અને એક યુવતીનું મૃદુ હાસ્ય એને એમ કરતા રોકે છે. યુવતીના હાસ્યની પ્રેરણાથી
વિનોદ સુખદુઃખ ભૂલી બેઠો છે. પરંતુ પાછળથી ખબર પડે છે કે જે યુવતી એની સામે
હસતી હતી તે તો પાગલ છે. પણ યુવતીને દવાખાને ઢસડીને લઇ જતાં એ ેઇ શકતો
નથી. વાર્તાતજ્વ ત્યાં સુરક્ષ્તિ રહે છે.
આ વાર્તાસંગ્રહમાંથી પસાર થતાં એટલું તો ચોસ જણાઇ આવે છે કે અજય
ઓઝા વાર્તાકાર તરીકે સ્થાપિત થતા ય છે. હ્મકીલ્મ"નહ્વ, હ્મબદલોહ્વ, હ્મઆરામખુરશીહ્વ,
થતાં ધમાને આઘાત લાગે છે. હવે એ કીલ્મ"ન રઌો નથી. એ કીલ્મ"ન હતો ત્યારે, અને
કીલ્મ"ન મટી ગયા પછી કી તરીકેનો ૦તુએ કરેલો ઉપયોગ આઘાતનું કારણ છે. પોતે
કીલ્મ"ન નહિ, પણ માત્ર કી બનીને રહી ગયો તેવું ધમાને થતું ભાન વાર્તાનું નિર્ણાયક
પરિબળ છે.
હ્મઆરામખુરશીહ્વ વાર્તાની રચનારીતિ જરા જુદી છે, પણ પ્રયોગલક્ષ્ી નથી.
વાર્તાકથકની । સામે જશવંતરાય છે. હ્મઆરામખુરશીહ્વ પર બેઠેલા જશવંતરાયની
મનોવેદના પ્રગટ કરવામાં લેખકની ખાસી મથામણ દેખાઇ આવે છે. સોસાયટીમાં બાઈક
લઇને આવલ્ કરતા યુવક પર જશવંતરાયની નજર છે. એમની જુવાન પુત્રી દર્શના
જશવંતરાયની મનોવેદનાનું કારણ બને છે. વાર્તાકથક કહે છે :હ્મબને છે એવું કે બાઈકનું
હોર્ન વાગે કે તરત જ તમારી આંખો જુદાં જુદાં આવર્તનોની નોંધ લેવા માંડે. બાઈક
પસાર થઇ ગઇ કે નહિ ? યુવાન ઙ્કભો છે કે નહિ ? તેની નજર તમારા ઘર તરફ
કેટલીવાર આવે છે ? આ સમયે દર્શનાની શી પ્રતિિ%યા હોય છે ? તેના ચહેરા પર
અણગમો આવે છે કે ઓચિંતું સ્મિત ?હ્વ લ્વાર્તાકથકે જશવંતરાયના મનની ગતિવિધિ
આ રીતે પકડીને આખી વાર્તા ઉપસાવી છે. આરામખુશી પર બેઠેલા જશવંતરાયની
વાર્તાકથક ારા દર્શાવેલી પ્રત્યેક િ%યા રસપ્રદ છે.
હ્મબદલોહ્વ હ્મઅપકારની સામે ઉપકારહ્વ સૂત્રને સાર્થક ઠેરવે છે. કથાનાયક અને
જયશ્રનિા પ્રેમસંબંધોને ચકડોળે ચઢાવનાર શરદકાકા સામે બદલો લેવાની તક ઙ્કભી
થાય છે. એ બદલો લેતો નથી. સદઈભાવના દાખવે છે. શરદકાકાની પુત્રી દિવ્યાને અન્ય
યુવક સાથે થયેલા પ્રેમસંબંધને ખુલો પાડવાનો લાગ જતો કરીને માનવતા દાખવે છે.
હ્મસસ્ત્રર સેકન્ડની વાર્તાહ્વ સામાન્યકક્ષની વાર્તા છે. વનિતા અને કથાનાયકના વિચ્છેદ
થયેલા સંબંધોમાં ખાસ તથ્ય નથી. વર્તમાન પ્રસંગે વનિતાને ેઇને થયેલી
વાર્તાનાયકની સ્થિતિમાં કોઇ એવા આવર્તનો નથી કે જે વાર્તાને ઘનિાૂ બનાવી શકે.
હ્મમગર બિલાડી ખાઇ ગયોહ્વમાં દક્ષ્ના બાળમાનસને સરસ રીતે પકડાુું છે. આખા વર્ષ્ના
ભણતરથી કંટાળેલા દક્ષ્ને વેકેશનની મ માણવી છે. પરંતુ વેકેશનમાં તો હ્મકંપ્યુટર
વેકેશન કોર્સહ્વમાં આવવાની સ્કૂલમાં હેરાત થાય છે. સારા ટકે પાસ થયો હોવા છતાં
દક્ષ્ની બધી મ આ કારણે મરી ય છે. મમ્મી ઘેર આવેલા મહેમાન પાસે હ્મપોયમહ્વ
સંભળાવવાની વાતને ઠુકરાવી દક્ષ્ ેડકણું કહી બેસે છે. આમ કરવામાં લેખકનો
આશય ચોખ્ખો વરતાઇ આવે છે. દક્ષ્ના બાળમાનસ પર પડેલી આઘાતજનક અસર
દક્ષ્ને ેડકણું કહેવા પ્રેરે છે. તેમાં દક્ષ્ના મનમાં ચાલતી પિ%યાનો નિર્દેશ કરે છે.
હ્મત્રણહ્વ વાર્તામાં ત્રણના આંકડા સાથે નિસબત ધરાવતા ત્રિલોકના ૦વનની વાત લેખકે
અવાંતરે અવાંતરે મૂકી આપી છે. ત્રિલોકને ત્રણ આંખો નથી, બે છે, એમાં એક ખોટી
છે. એક આંખને કારણે વીણા જેવી સ્ત્રી હાથતાળી આપીને ભાગી ય છે. સાંપ્રત અને
અતીતમાં ખાસ તાલમેલ નથી. રચનારીતિમાં ચુસ્તતા ન હોવાને કારણે વાર્તા ખાસ
પ્રભાવક બની શકી નથી. હ્મસાતમી થાળીહ્વમાં બિમાર મોટાભાઇની અવગણના મુખ્ય
વિષ્ય છે. ઘરના સભ્યોથી સાવ અલગ પડી ગયેલા મોટાભાઇની સારસંભાળ લેતી
કામવાળી પંદર દિવસે બહારગામથી આવે છે ત્યારે સાતને બદલે છ થાળીઓ ેઇને
અચંબો પામે છે. સાતમી થાળી હવે રહી નથી તેની એને પ્રતીતિ થાય છે. હ્મખરબચડાં
પાણીહ્વમાં હેરકટજ્ઞ્ગ સલૂન ચલાવતા બે ભાઇઓ વચ્ચેના સંવાદમાંથી વાર્તાનો માહોલ
રચાય છે. બંને ભાઇઓ વચ્ચે થતી બોલાચાલી કુટુંબખર્ચમાં પડતી તકલીફને કારણે છે.
વાર્તામાં સહજતા છે, પણ સર્જકતા પાંખી છે.
હ્મસ્ત્રીહ્વ વાર્તામાં મુરારિ ડા"કટરનો નોકર છે. મુરારિની પત્નીને બાળક અવતરે
છે. તે સમયે સ્ત્રી વિષ્ેના એના મંતવ્યો ડા"કટરને હચમચાવી મૂકે છે. પોતાની પત્ની
બહારગામ છે અને તેને દરમહિને ત્રણ હર રૂપિયા મનીઓર્ડર મોકલે છે. મુરારિ
ડા"કટરને કહે છે, હ્મસાહેબ, મારી વાત માનશો ? કાં તો તમે શહેર વ, કાં તો
મેમસાહ્વબને અહજ્ઞ્ બોલાવી યો. આવું કાંઈ થોડું ૦વન હોય, સાહેબ ?હ્વ ડા"કટર
સેવાભાવી છે. દરમહિને ત્રણ હર તાણીણૂસીને ભેગા કરી પત્નીને મોકલે છે. મુરારિ
કહે છે, હ્મત્રણ હર જ મોકલવા જરૂરી છે ? થોડા ઓછા ન મોકલી શકીએ ?હ્વ ત્યારે
ડા"કટર ઘટસ્ફોટ કરે છે :હ્મઅદાલતે ત્રણ હર રૂપિયા ભરણલ્પોષ્ણ પેટે વળતર ની
કરી આપ્યું હતું.હ્વ ડા"કટરના ઘટસ્ફોટમાં વાર્તાના તંતુઓ સંધાયા છે. હ્મઆરાધના વાર્તા
પત્રરૂપે લખાઇ છે. ચાંદની સંદર્ભે રવિએ પત્રમાં કરેલી વાતો વાર્તાસ્વરૂપ ધારણ કરે છે.
પત્રમાં બંને પાત્રોની આરાધનાના અંકોડા મળે છે. રવિ વિધવા ચાંદનીને ચાહે છે. રવિ
ટી.બી.ગ્રસ્ત હોવાથી ચાંદનીએ લગ્નની ના પાડેલી. પ્રકાશ સાથે ચાંદનીના લગ્ન થાય
છે. પ્રકાશના આકસ્મિક અવસાનથી વિધવા બનેલી ચાંદનીને રવિની નિખાલસતા ગમી
ગયેલી. પણ કેન્સરના દદૐ તારક સાથે લગ્ન કરવાનું ની કરીને એ પ્રાયત્ર્યિત કરવા
ઇચ્છે છે. અહજ્ઞ્ ઘણુંબધું તાલમેલિયું પણ છે. હ્મમાળોહ્વ હળવી શૈલીમાં રચાયેલી ચુસ્ત
રચના છે. બાળકી સોનુના કાગડાના માળા સંદર્ભેના સવાલો સંકેતાત્મક છે. કાગડાના
માળામાંથી ઢ્ઢડાં પાડી નાખીને કોયલે ઢ્ઢડાં મૂકાુા છે, જે સાભિપ્રાય જણાય છે. સોનુના
પપ્પા અને મમ્મી વચ્ચેના ખટરાગની વિગતો માળા સંદર્ભે ખૂલતી ય છે. વાર્તામાં
આવેલું વિસ્મયકારક પરિણામ વાર્તાને સદોદિત રાખે છે. હ્મચારે તરફહ્વમાં કવિસંમેલન
વખતે જયદીપના ચારે તરફ ફરતા કેમેરાની વિગતો રસપ્રદ છે. છતાં વાર્તામાં વાતાવરણ
બરાબર મતું ન હોવાને કારણે અહજ્ઞ્ બધું વિખરાયેલું લાગે છે. હ્મભગત બોઘાની
શેરીહ્વમાં અમદાવાદ નોકરી કરતા કથાનાયકને નવરાત્રીમાં વતન જવાનું થાય છે. ભગત
બોઘાની શેરીમાં એ જઇ ચડે છે. બાળપણના અને યુવાનીના સ્મરણો તા થાય છે.
યુવાનીમાં જેની સાથે પ્રેમ થયેલો તે મનીષની નાની બેબીને રડતી ેઇને એને સ્ટેજ
હ્મસ્ત્રીહ્વ, હ્મમાળોહ્વ, હ્મદહજ્ઞ્માં કે દૂધમાં ?હ્વ, હ્મના" ન"ટવર્કહ્વ, હ્મપ્રેરણાહ્વ જેવી વાર્તાઓમાં તેમની
સર્જનશકતનો અચ્છો પરિચય મળે છે. અહજ્ઞ્ હ્મત્રણહ્વ, હ્મખરબચડાં પાણીહ્વ, હ્મચારે તરફહ્વ,
હ્મસસ્ત્રર સેકન્ડની વાર્તાહ્વ જેવી નબળી વાર્તાઓ પણ છે. સમગ્રપણે ેઇએ તો
હ્મઆરામખુરશીહ્વની વાર્તાઓમાં લેખકે તેમના અનુભવને કળામાં રૂપાંતર કરવાની
મથામણ કરી છે. હ્મકીલ્મ"નહ્વ, હ્મઆરામખુરશીહ્વ, હ્મના" ન"ટવર્કહ્વ જેવી વાર્તાઓમાં એનું સફળ
પરિણામ પણ આાવી શકાુું છે. હવે પછી આ વાર્તાકાર હ્મઆરામખુરશીહ્વની વાર્તાઓ
કરતાંય સૂદ્વમ રચનાઓ આપશે તેવી આશા અવશ્ય રાખી શકાય.
ચાંદખેડા
તાઃર૭.૧.ર૯૯૬
કીલ્મ"નહ્વ
ખરું પૂછો તો ધમાનો બાપ જ કીલ્મ"ન હતો. સુધરાઈના ચોપડે એના બાપાનું
જ નામ બોલે. પણ એ લાંબા સમયથી માંદગીના બિછાને પડાુા પછી ધમો જ બધું કામ
સંભાળે. તેથી લોકો ધમાને જ કીલ્મ"ન તરીકે ઓળખે.
સાયકલ ઉપર લાંબી વાલચાવી(કી) લઇને વહેલી સવારે ધમાને નીકળી
જવાનું હોય. શરૂઆત નેચરલ પાર્કથી કરે. પછી રિંગ રોડ, વિવેકાનંદ પાર્ક, શિવા૦
સોસાયટી અને દેવ કોલોની વિસ્તારના વાલ વારાફરથી ખોલલ્બંધ કરે. ૦ગર કોલોની,
અક્ષ્ર પાર્ક અને ધમાની પોતાની સોસાયટીના વિસ્તારો સાંજના વારામાં આવે.
સોસાયટીવાળા ધમાને વધુ ને વધુ સમય વાલ ચાલુ રાખવાનો આગ્રહ કરે.
માત્ર ધમાની સોસાયટીવાળા જ નહજ્ઞ્, તમામ વિસ્તારનાં ઓળખીતાલ્ણીતા માણસો
આગ્રહ કરે. માત્ર આંખની ઓળખાણ હોય તેવાય, હ્મહ્મધમાભાઇ, થોડી વાર રેહ્વવા દેે
ને.., થોડું ભરવાનું બાકી છે.હ્વહ્વ લ્એવી લહેકાભરી વિનંતી કરી દેતાં. લોકો પાણીના
તરસ્યા જ હોય ને રહેવાના [ હ્મઆ એમની તરસ કયારેય પૂરી થવાની નથી.હ્વ એ ધમો
મનોમન સમજતો. છતાં કયારેય કોઇની વાતને ટાળી દેતો નહજ્ઞ્. તેથી બધા વિસ્તારોમાં
ધમો સારું એવું માન મેળવી શકતો.
એક સાધારણ કીલ્મ"ન હોવા છતાં આટલો મોભો ધમાને મળતો ેઇ એની
નવીનકોર વહુ મનોમન ફુલાતી, હરખાતી. સમજદાર ધમો એને વાલચાવી બતાડીને
કહેતો, હ્મહ્મ બહુ હરખા મા, બધો મોભો આ હ્મકીહ્વનો છે, જે દિવસે આ હ્મકીહ્વ હાથમાંથી ગઇ
તે દિવસે મોભોય ગ્યો સમજજે.હ્વહ્વ ને પછી બંને હસી પડતાં.
પણ સાવ એવું અત્યારે તો લાગતું નથી. વિવેકાનંદ પાર્કના ખૂણા ઉપર
રહેતા શાહસાહેબ ધમાને હંમેશા બોલાવીને બેસાડતા, એની સાથે વાતો કરતા. સમય
થયે જેવો ધમો વાલ બંધ કરવા ઙ્કભો થાય ત્યાં આગ્રહ કરીને વળી શાહસાહેબ બેસાડે,
હ્મહ્મઅરે એમ ભગાતું હશે ધમાભાઇ [ ચા મૂકી છે, હમણાં થઇ જશે. બેસો, ચા પીને જ
વ.હ્વહ્વ શાહસાહેબ દરરોજ ચા પીવરાવે, પણ વાલ બંધ કરવાના સમયે જ, વહેલા નહજ્ઞ્.
શિવા૦ સોસાયટીમાં રહેતા ભગવાનભાઇને ત્યાં દીકરાના લગન હતાં ત્યારે
ધમાને બોલાવીને તેણે સો રૂપિયાની નોટ પકડાવી હતી, હ્મહ્મબાબાના લગન છે. પ્રસંગ છે
તો મહેમાનોનો આવરોલ્વરો હોય, ને ધમાભાઇ, પાણી કોને નો ેવે ? બેલ્ત્રણ
દિવસ જરા સાચવી લેે ને ભાઇ [હ્વહ્વ આવી રીતે મહિનામાં પગાર ઉપરાંતના
પાંચસોલ્સાતસો તો ધમો રળી લેતો હશે.
દેવ કોલોનીમાં વાલ ખોલીને ધમો ૦તુની પાનની કેબીને બેસે. ધમાને ેઇને
જ ૦તુ હ્મહ્મઆવો ધમાભાઇ, આવો ધમાભાઇ...હ્વહ્વ કરી અડધો થઇ જતો. ધમાને કેબીને
બેસાડી ૦તુ કેબીન પાછળ આવેલા પોતાના ઘરે પાણી ભરવામાં પરોવાય. પછી તરત
જ આવીને ધમાને કહે,હ્મહ્મધમાભાઇ, થોડીવાર બેસે. હું દૂધની કોથળીના કેરટ લઇ
આવું. તમતમારે બીડીલ્બીડી પીવી હોય એટલી પીે.હ્વહ્વ કહીને સાયકલ લઇ નીકળી
પડે. તે પાંચલ્સાત બીડી ધમો પતાવે પછી અરધીલ્પોણી કલાકે ૦તુ પાછો ફરે. આ
બધો ૦તુનો લગભગ રોજનો %મ. કોઇ વાર ધમો આવ્યો ન હોય તો ૦તુ લાગણીભર્યો
ઠપકો આપે,હ્મહ્મકેમ ધમાભાઇ, કાલે કેમ નહોતા આવ્યા ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકયાંથી આવું ? કાલે તો કાપનો વારો હતો ને [હ્વહ્વ ધમો જવાબ આપે, તેથી
૦તુ અકળાઇને બોલી ઙ્કઠે,હ્મહ્મમેં તમને કેટલીવાર કહેલું છે કે કાપનો વારો હોય તોયે
તમારે રોજ મારી દુકાને આવવું જ ને મારી બીડી તો પીવી જ. ભલા માણસ, તમે આવો
તો મારેય મારા બે કામ થાય ને [હ્વહ્વ ૦તુની લાગણી ેઇને ધમો મનોમન ખુશ થઇ જતો.
માત્ર સારા જ અનુભવો થાય એવું કાંઇ હંમેશા નથી હોતું. ઘણી વાર કેટલાક
વિસ્તારોમાં પાણી આપવામાં વહેલુ મોડું થાય તો હોબાળોય મચી ય. કોઇ વળી
રાજકીય વગ વાળો માણસ હોય તો બી પાંચલ્દસને લઇ સુધરાઇમાં પહોંચે અને
ફરિયાદ કરે. ધમાને ઠપકો સાંભળવો પડે, હ્મહ્મતારા બાપની સામે ેઇને તારી દયા આવે
છે, તને કાંઇ નથી થતું ? એ ૦વે ત્યાં સુધી તો સરખી નોકરી કર [હ્વહ્વ અધિકારીઓ
ખખડાવી નાખે. કોઇ વળી ધમાની પીઠ પાછળ ચોપડાવે, હ્મહ્મઆ મુઓ હરખો વાલ જ
ખોલતો નથી. એને આવડે છે જ કયાં ? હવે તો એનો બાપ મરે ને કોહ્વક બીે કીલ્મ"ન
આવે તો જ આપણો ઉાર થાય.હ્વહ્વ
તો વળી આ કીલ્મ"નને હ્મહીલ્મ"નહ્વ સમજતી મફતનગરની ચંપાએ પણ ધમાને
હેરાન કરવામાં કાંઇ બાકી રાખ્યું નહોતું. નળના સ્ટન્ડેથી બેડું લઇને દોડતી સીધી જ
ધમાની સાયકલ આડી ઙ્કતરે, હ્મહ્મએય ધરમેન્દર...[ આ અમારી બાજુની લાઈન ચાલુ
કરતો ને [ હવે કેટલી વાર છે ? કયારની ઈસ્ટેન્ડે વાસણ માંડી ઙ્કભી છુું [હ્વહ્વ આંખો
નચાવતી ચંપાની પડખેથી સાયકલ હળવેથી તારવીને જતાં ધમો કયારેક જવાબ આપી
દેતો, હ્મહ્મઆ તમારી મફતનગર બાજુની લાઈન મારામાં નથી આવતી. ઇ એના ટેમે ચાલુ
થાશે. હ્વહ્વ આગળ જતી સાયકલ પાછળ ચંપાનો લવારો હજુ ચાલુ જ હોય. ધમો જરાય
કાને લીધા વગર સીધો જ ઘરભેગો થાય. દિલનો ભોળો એટલે આવીને પાછો એની
વહુને બધી વાત કરે. એટલે એની વહુ શિખામણ આપે, હ્મહ્મએના કરતાં તમે ૦તુભાઇની
દુકાને બેસી રહેતા હો, મફતનગરમાંથી હાલવું જ નહજ્ઞ્ તમારે. હ્વહ્વ એક દિવસ ધમાની વહુ
બિમાર પડી. તાવમાં શરીર તપવા માંડયું. એક બાજુ બાપનો ખાટલો અને બી૦ બીજુ
ઘરવાળીની માંદગી. ધમો મુંઝાઇ ગયો. બે દિવસ એમ ને એમ પસાર થઇ ગયા. ધમો
નોકરી ઉપરેય ન જઇ શકયો. બાજુના એરિયાના કીલ્મ"નને એ પોતાનું કામ કરી આપવા
મનાવી લેતો. ત્રીજે દિવસે એની વહુએ ઙ્કભી થઇને કઌું, હ્મહ્મ આજે મને જરા સારું લાગે
છે. તમે કામે જે. હું બાપુ૦નુંય ધ્યાન રાખીશ. તમારી જરૂર પડશે તો અહજ્ઞ્થી
૦તુભાઇની દુકાને ફોન કરાવીશ. તમે ત્યાં બેસે. હ્વહ્વ
કી લઇ અને ધમો નીકળી ગયો. ઙ્કતરેલું મોઢું ેઇને ૦તુ કહે, હ્મહ્મશું થયું
ધમાભાઇ ? કેમ ઢીલા છો ?હ્વહ્વ હ્મહ્મકાંઇ છે નહજ્ઞ્, તારી ભાભીને જરા તાવ આવે છે ને...
તે... બીડી આપી દે જલદી. મારે બહુ બેસવું નથી.હ્વહ્વ ધમો બાંકડે બેસતાં બોયો.
૦તુ કહે, હ્મહ્મપણ હું દૂધ લઇ આવું ત્યાં સુધી તો બેસો ધમાભાઇ [ આમેય
પાણી બંધ કરવાને તો હ૦ વાર છે ને? યો પાણી ભરવાનું હું છોકરાને સોંપતો ઠ્ઠ
છું.હ્વહ્વ પછી પાછળના ભાગે રમતા પોતાના છોકરા તરફ ફરી તેને સાદ પાડતાં મોટેથી
કહે, હ્મહ્મએ રમલા, જરી પાણી ભરી લેજે. હું દૂધ લેવા ઠ્ઠ છું.હ્વહ્વ વળી ધમા તરફ ફરીને,
હ્મહ્મજલદી જ આવું છું હો ધમાભાઇ, છોકરાને હું બહુ કામ નથી ચજ્ઞ્ધતો, મા વગરના ખરા
ને ?હ્વહ્વ કહી બીડીલ્બાકસ આપી એ ઙ્કપડયો. ધમાએ ચારલ્પાંચ બીડી પતાવી હશે,
ત્યારે એ પાછો આવ્યો.
કામ પતાવી ધમો પોતાના ઘેર પહોંચ્યો ત્યારે તેની પત્નીની તબિયતમાં ઘણો
સુધારો દેખાતો હતો તેથી તેને ટ્ટદયમાં શાંતિ થઇ.
....એ શાંતિની ઠંડકને બેલ્ચાર દિવસ અનુભવે ન અનુભવે ત્યાં તો એક
દિવસ વહેલી સવારે ધમાની વહુએ પોક મૂકી. ધમાના બાપુ૦ દેવ થઇ ગયા. ધમો
હતપ્રભ થઇ ગયો...
....કારજલ્બારજ પતાવી પંદરેક દિવસ પછી ધમાએ તેની સાયકલ ખંખેરીને
બહાર કાઢી. ટહેલવા નીકળ્યો. બાપાની સાથે નોકરીયે ગઇ હતી. રસ્તામાં જે ણીતા
મળ્યા એ સૌએ એના ેગ પ્રતિભાવો આપ્યા. કોઇએ હાથ ઙ્ખચો કર્યો, કોઇ સામે ેઇ મલકયા, તો કોઇએ વળી ઙ્કભા રહીને ખરખરોય કર્યો.
વિવેકાનંદ પાર્કના શાહસાહેબે કમ્પાઉન્ડ વોલ પર કોણી ટેકવી ત્રાંસા હોઠે
હસતાં હસતાં કઌું,હ્મહ્મ કાં ધમલાં ?[ હવે કાંઇક નોકરીલ્બોકરી કરવા માંડજે હોં, આમ
રખડતો નહજ્ઞ્.હ્વહ્વ કહીને પછી પોતાની કોણી ઉપર ચોંટેલા કમ્પાઉન્ડ વોલના ચુનાને
ખંખેરવા માંડાુા. ધમો ણે નિરાશાની ખીણમાં ધકેલાઇ ગયો. એનો આઘાત ઙ્ખડે
વિસ્તરવા લાગ્યો. શિવા૦ સોસાયટીવાળા ભગવાનભાઇએ તેની સામેય ન ેયું ને
શાહસાહેબે આજે ચાનું પૂછયુંય નહજ્ઞ્ [ હંમેશા અહોભાવથી એના તરફ મીટ માંડી રહેતી
આખીય દેવકોલોનીએ આજે ધમાની હાજરીની નોંધ સુાં ણે લીધી નહજ્ઞ્. તે હવે
કીલ્મ"ન નહોતો, પણ મ"ન તો હતો જ ને [ તેને ડૂમો ભરાઇ આવ્યો. તેનામાં સમજણ
આવી ગઇહ્ન લોકોને હવે તેનામાં પોતાનો સ્વાર્થ કે રસ દેખાતો નથી. પછી શું કામ
બોલાવે ?
હ્મહ્મઆવો આવો ધમાભાઇ, ઘણા દિવસે આવ્યા [હ્વહ્વ ૦તુના આવકારામાં
જરાય ઓછો ઉમળકો નહોતો થયો. તેને હતું કે હવે તો ૦તુય શું સંબંધ રાખે ? હવે
બીડી વેચાતી પીવાની, ને કામ સિવાય ઝાઝું બેસવાનું નહજ્ઞ્. પણ એવું ન બન્યું. ૦તુએ
પહેલા જેવા જ ઉમળકાથી ધમાને બોલાવી બેસાડયો. તેની તબિયતના ખબર પૂછયા.
ધમાને હૈયે શીતળતા વ્યાપી. થોડીવાર પછી ધમાને બીડીલ્બાકસ આપીને ૦તુ દૂધ લેવા
ઉપડયો. ધમાએ બીડી સળગાવી.
હ્મહ્મએય ધરમેન્દર...[હ્વહ્વ કયાંકથી અવાજ આવ્યો. ધમાએ ેયું, ચંપા ઙ્કભી
હતી, હ્મહ્મઅલી, તું અહજ્ઞ્ શું લેવા આવી ?હ્વહ્વ
ચંપા સામે આવી ફરી આદત પ્રમાણે લહેકો કરતી બોલી, હ્મહ્મએય ધરમેન્દર..,
તારી રૂપકડી હેમામાલિનીને હમવી દેજે મારી ઝપટે નો ચડે, નંયતર મારા જેવી કોઇ
ભૂંડી નથી હાં...[હ્વહ્વ
ધમાના સ્વરમાંય સ્વાભાવિક ગરમી આવી, હ્મહ્મકેમ ? શું થયું ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મઆ તારી હેમામાલિની છે ને ધરમેન્દર, ઇ થોડા દાહ્વડા પહેલા મને બાધવા
આવી હતી. એને કેહ્વજે પહેલા પોતાનું ચરીતર ધોવે પછી બીને ભાંડે...[ ... હાળી ગમે
એવી ગાળો કાઢતીહ્વતી, મારું નામ ચંપા છે ચંપા, ને હું મફતનગરની છઠ્ઠ........હું ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મ...... હવે, ભાળી મોટી...હ્વહ્વ ધમો વિચિત્ર ભાવો અનુભવતો ગુસ્સે
ભરાયો. પોતાની ઘરવાળી ઉપર પણ અણગમો થયો.
હ્મહ્મઠ્ઠ છું. બાકી હું તો તને ઇ કેહ્વવા આવીહ્વતી કે તારેય હ૦ આ બાજુની
હ્મલાઈનહ્વ ચાલુ કરવી હોય તો મારી ના નથી, ....હો ધરમેન્દર...[હ્વહ્વ
હ્મહ્મહવે છો કે પછી મારી હ્મકીહ્વનો છુિો ઘા કરું અહજ્ઞ્થી ...?હ્વહ્વ ધમો ખરેખરો
ખિયો.
હ્મકી...હ્વ? ધમાને કી યાદ આવી. આજે સુધરાઇમાં કી પાછી સોંપવાની હતી,
પણ કી તો ઘરે પડી છે [ ઘડિયાળમાં ેયું, હમણાં આ"ફિસ બંધ થઇ જશે, થોડો સમય
છે. ૦તુ હ૦ આવ્યો નહજ્ઞ્. ધમાએ ૦તુના છોકરાને દુકાન સોંપી સાયકલ મારી મૂકી ઘર
તરફ... હ્મકીહ્વ લેવા.
સાયકલ પર ધમો વિચારતો હતો કે હ્મકીહ્વ પાછી સોંપતી વખતે સાહેબને કહેવું
છે કે મારા બાપાની જગ્યાએ મને કામે રાખી યો. ભગવાનને કરવું ને ે સાહેબ હા
પાડી દેશે તો...તો હુંય ખુશ ને હેમામાલિની(?[)ય ખુશ [ બેડો પાર...[ અત્યાર સુધી હું
કીલ્મ"ન હતોજ નહજ્ઞ્, હું તો બસ હ્મકીહ્વ જ હતો. સાચા કીલ્મ"ન તો આ ભગવાનભાઈ કે
શાહસાહેબ કે આ ૦તુ જ ગણાય ને [ પણ હવે એવું નહજ્ઞ્ થાય. મને ે સાહેબ નોકરી
આપી દેશે ને તો જુઓ ખેલ. હવે તો નથી શાહસાહેબની ચા પીવી કે નથી કોઇ
ભગવાનભાઇના રૂપિયા લેવા ? ઇયે ેઇ લે આ ખરેખરા હ્મકીલ્મ"નહ્વનો પરચો [ ...ને
હાળી મફતનગર બાજુની લાઇનેય ચાલુ કરી દીધી હોય તો કેમ...?
વિચારોના મલકાટમાં ઘર આવી ગયું. ધમો સાયકલ ઙ્કભી રાખે ત્યાં જ ઘરના
બારણેથી પરસેવો લૂછતો ૦તુ બહાર નીકળ્યો. ધમો ઙ્કભો જ ખોડાઇ ગયો... ણે
પોતે જ હ્મકીહ્વ ન હોય...???
(હ્મખેવનાહ્વલ્૭ણ્)
આરામખુરશી
માન્યતા એવી ેડાયેલી ખરી કે આરામખુરશીમાં તો આરામ જ હોય, ને...
જશવંતરાય, તમે તો એ અનુભવ હંમેશા કરતા આવ્યા છો. આ તો છેલા પાંચેક
પખવાડિયાથી જ ખુરશીમાં બેસવા છતાં તમને આરામ જણાતો નથી. તમે બરાબર
સમે છો કે વાંક આરામખુરશીનો નથી, વાંક તમારી સ્થિતિનો છે, વાંક તમારી
પરિસ્થિતિનો છે, વાંક તમારી દીકરી દર્શનાનો પણ હોઇ શકે, વાંક તમારી સોસાયટીના
વળાંકે ઙ્કભા રહેતા યુવાનની રેડિયમ નંબરપ્લેટવાળી બાઈકનોય હોય, ને...
જશવંતરાય, એવુંય બને કે વાંક તમારી નજરનોય હોય [ જે હોય તે, હવે તમે
આરામખુરશીમાં આરામને બદલે બેચેની વધુ ને વધુ અનુભવો છો, એનો કાંઇક રસ્તો
તો કરવો પડશે.
વાત માત્ર આટલી જ કે હમણાં હમણાં એક યુવાન સોસાયટીમાં સારી એવી
આવલ્ કરે છે. સામેના વળાંક પાસે પોતાની બાઇક પાર્ક કરી લાંબો સમય ત્યાં જ
ઙ્કભો રહે છે. એટલું જ નહજ્ઞ્, પોતાની બાઈક લઇ તમારા ઘર આસપાસ ઘણીવાર ચર
પણ લગાવતો. તમારા ઘરમાં દર્શના જેવી જુવાન દીકરી ન હોત ને, જશવંતરાય, તો આ
વાત તમારા માટે બિલકુલ સામાન્ય બની શકત. શરૂ શરૂના બેલ્ત્રણ દિવસ તો આ
વાતને તમે સામાન્ય ગણેલી જ, પણ પછી તમે તમારી જવાબદારીને વધુ સતેજ બનાવી.
ઘરમાં માત્ર બે જ સભ્યો, તમે અને તમારી દીકરી દર્શના. એટલે સ્વભાવિક રીતે જ
ચિંતા થાય.
હમણાં હમણાં નીકળેલું ખાસ પ્રકારનું મ્યિુઝકલ હોર્ન એ યુવાને બાઈકમાં
નખાવેલું છે. એટલે સોસાયટીમાં બાઈક આવે કે તરત જ તમને ખ્યાલ આવી જ ય.
તમારા ઘર પાસેથી પસાર થતી વખતે ફરી પેલું હોર્ન વાગે. એ વખતે તમે મોટેભાગે
ફળિયામાં આરામખુરશીમાં બેઠા હો અને દર્શના ફળિયામાં કોઇ કામ કરતી હોય અથવા
ડ્રો]ગરૂમમાં બેસીને વાંચતી હોય. ન્ન્યારે ન્ન્યારે મ્યુઝિકલ હોર્ન વાગે ત્યારે ત્યારે
જશવંતરાય, તમારી અંદર એકતની સણસણાટી ઙ્કપડવા લાગે છે. રકતવાહિનીઓમાં
જબરજસ્ત ઉથલપાથલ થવા માંડે છે. એક બાપને થવી ેઇએ એવી તમામ લાગણીઓ
તમારા મનમાં ઙ્કભી થાય છે, જશવંતરાય [
આવા રખડતા મજનૂઓને તો બરાબરનો પાઠ ભણાવવો ેઇએ એમ તમે
વિચારતા, પણ પાઠ ભણાવવો શી રીતે એ સમતું નહજ્ઞ્. તમને થતું : આ બાઇકની
વારંવારની અવરજવરની પ્રિ%યાથી દર્શના પણ માનસિક રીતે ડિસ્ટર્બ થતી હશે,
વ્યાકુળ થતી હશે. બિચારી અંદર ને અંદર અકળાતી હોય તોયે મા વગરની દીકરી કોને
કહે ? ને... શું કહે ?
બને છે એવું કે બાઇકનું હોર્ન વાગે કે તરત જ તમારી આંખો જુદાં જુદાં
આવર્તનોની નોંધ લેવા માંડે. બાઇક પસાર થઇ ગઇ કે નહિ ? યુવાન ઙ્કભો છે કે નહિ ? તેની નજર તમારા ઘર તરફ કેટલી વાર આવે છે ? આ સમયે દર્શનાની શી પ્રતિિ%યા
હોય છે ? તેના ચહેરા પર અણગમો આવે છે કે ઓચિંતું સ્મિત ? હોર્નનો અવાજ
સાંભળીને દર્શના પણ ચમકે છે કે નહિ ? આ બધાં અવલોકનોની નોંધ કોઇ ચોસ
નિર્ણય ઉપર લઇ જઇ શકે એટલી મજબૂત બની શકતી નથી. એટલે સરવાળે તો
જશવંતરાય, તમારી અકળામણ જ વધી જતી હતી.
ઘણીવાર તમને એવું લાગે કે બાઇકનું હોર્ન વાગતાં જ ફળિયામાં બેસેલી
દર્શના મોઢું મચકોડી કોઇ બહાનું કાઢી ઘરમાં ચાલી ય, તો કોઇવાર એવું પણ થયું
હોય કે અવાજ સંભળાતાં જ અંદર વાંચન કરતી દર્શના અચાનક બહાર દોડી આવે ને
ચકળવકળ આંખે ઙ્કભી સડક પર દબાયેલી ધૂળમાં પૈડાંનાં નિશાનો શોધતી હોય [
વળાંક પાસે યુવાન ઙ્કભો હોય ને દર્શના કંઇક લેવાના બહાને બહાર ગઇ હોય એવુંય
કયાં નથી બન્યું ? તો વળી એવા જ કોઇ સમયે તમે દર્શનાને કંઈ લેવા જવાનું કહો ને
તેણે ના પાડી હોય એવાય પ્રસંગો ઓછા નથી. એની મા હોત તો હળવેથી દીકરીને પૂછી
શકત, હ્મબેટા, કોણ છે આ યુવાન ? તું ઓળખે છે ?હ્વ, પણ તમે તો જશવંતરાય લાડકી
દીકરીને આવું પૂછવાની હિંમત કરી શકવાના નથી. ઉતાવળમાં કંઇ આડુંઅવળું પગલું
ભરી લેવાય તો ? દીકરા કરતાં દીકરીનું મન કળવું બહુ મુશ્કેલ હોય છે. આ નાનીલ્મોટી
અકળામણો તમારા બ્લડપ્રેશરના આંકને સતત ઉછળકૂદ કરાવતી રહે છે, એટલી હદ
સુધી કે ઘણીવાર તો તમે બ્લડપ્રેશર માટે રોજ લેવાની ગોળી લેવાનું પણ ચૂકી જવા
માંડાુા છો, જશવંતરાય [
તમે વિચારો છો કે થોડી હિંમત એકઠી કરીને આડકતરી રીતે દીકરીને પૂછી
લેવામાં શું વાંધો ? પણ વળી એવોય વિચાર આવે કે કદાચ પેલા યુવાન સાથે દર્શનાને
કંઇ પરિચય હોય તો પણ શું તે હા પાડે ? માનો કે કંઇ જ ન હોય તો આવા પ્રશ્ન પૂછીને
વાતને નકામી ડહોળવાનું મોટામાં મોટું ેખમ તો ખરું જ ને [ આજ દિન સુધી કંઇ જ ન
હોય, પણ દર્શનાને પૂછયા પછી એને પણ પેલા યુવાન માટે વિચાર કરવાનો ઢાળ મળી
ય ને ? તો ? તમારો માનસિક વ્યાયામ ઙ્ખડો ને ઙ્ખડો વિસ્તર્યે ય છે. વમળમાંથી
બહાર નીકળવાનો કોઇ રસ્તો તમને સૂઝતો નથી, જશવંતરાય. આરામખુરશીની
લાકડાની –ેમમાંની ફાંસો એક પછી એક તમારા શરીરમાં ખૂંપતી ય છે, ખૂંચતી જ ય
છે.
ખાસ પ્રકારનું મ્યુઝિકલ હોર્ન હંમેશા રણકે છે, રણકાુા જ કરે છે. એનો કોઇ
ચોસ સમય નથી હોતો, છતાં તમને લાગ્યા કયુક્ષ્ છે જશવંતરાય, કે મોટેભાગે દર્શના
ઘરમાં હોય ત્યારે જ હોર્ન વાગે છે. દર્શના ઘેર ન હોય ત્યારે હોર્ન તમે સાંભળ્યું નથી.
કદાચ એવે વખતે તમે નિત્ર્યિંત હો તેથી ખ્યાલ ન રહેતો હોય. જેમ દર્શના ઘરમાં હોય
ત્યારે તમને મ્યુઝિકલ હોર્નના ભણકારા વાગ્યા કરતા હોય છે ને, એમ, એમ જ [ એ
યુવાનની બોચી મરડીને એને સોસાયટી ભુલાવી દેવાનો તમારો મિજ અને કાબેલિયત
છે જ, પરંતુ કોઇ પણ તના દેખીતા વાંક વગર આમ કરવા માટે તમારી સન્ન્જનતા
તમને અટકાવે છે.
પણ ખરી હદ તો એ દિવસે થઇ ન્ન્યારે પસાર થઇ રહેલી બાઈક પરથી એ
યુવાને દર્શના તરફ ેઇ સ્મિત કયુક્ષ્, એટલું જ નહજ્ઞ્, દરવાજે ઙ્કભેલી દર્શનાએ પણ
હળવા સ્મિતથી જવાબ વાળ્યો એ તમારી ચકોર નજરોએ નોંધ્યું. હવે તમારી મથામણો
વધી. તમે ધારતા હતા એમ જ થયું, અથવા તો જશવંતરાય, એમ પણ કહી શકાય કે
તમે નહોતું ધાયુક્ષ્ એ જ થયું. દર્શના ચોસ તે યુવાનને ઓળખે જ છે [ આથી હવે
તમારી મૂંઝવણો વધી, ગડમથલોનો ગંજ ખડકાયો તમારા ચહેરા ઉપર. તમારા
મનોભાવોને તમારા ચહેરા પર ઉકેલી ગઇ હોય તેમ એ વખતે જ દર્શનાએ તમને
જણાવ્યું, હ્મહ્મએ અમારા હ્મસરહ્વ હતા. તમે ન ઓળખો. અમારી કોલેજમાં આવેલા ભાષના
નવા પ્રોફેસર છે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મહા, હશે, હું તો કેમ ઓળખું ?હ્વહ્વ તમે ઠાવકા જવાબથી વાત અટકાવી દીધી
હતી. પ્રોફેસર છે તો શું થઇ ગયું? એમ કાંઇ ઓછો ભરોસો કરી લેવાય કોઇનો ? લાંબા
સમયથી પાળીલ્પોષ્ીને મોટા કરેલા વિચારને માત્ર હ્મશંકાહ્વ ગણીને તમે હ્મપ્રોફેસરહ્વ નામના
હથિયારથી વાઢી ન શકો જશવંતરાય, ખરું ને?
તમારી હાજરીમાં આજે માત્ર સ્મિતથી વાત અટકી ગઇ છે એટલે તે આગળ
નહજ્ઞ્ વધે તેવું માનવાને કોઇ કારણ નથી. તમે બરાબર લાંબો વિચાર એ જ વાતનો કરો
છો કે આજે સ્મિત કયુક્ષ્ છે, આવતી કાલે બેલ્ચાર શબ્દોની આપલ્લે થશે ને પછી તો એવું
પણ બને કે તમારા જ દરવાજે બાઈક પાર્ક કરીને એ યુવાન તમારા ડ્રો]ગરૂમમાં પોતાની
વિદ્યાર્થિનીના આગ્રહથી કોફી પણ પીતો હોય [ એ ×શ્ય તમને બંધબેસતું નથી
લાગવાનું કે પેલું ખાસ પ્રકારનું મ્યિુઝકલ હોર્ન તમારા બારણે આવીને રણકે [ કાંઇક
રસ્તો તો કરવો જ પડશે હો જશવંતરાય [
તમે કરેલા પ્રયત્નોથી તમને ણવા મળેલું કે તે યુવાન પ્રોફેસર નથી, પણ
હા, એ દર્શનાની કોલેજમાં વિઝિટિંગ લ"કચરરઈ તરીકે ેડાયેલ છે. વળી દર્શનાએ પણ
જણાવ્યું હતું કે એ પ્રોફેસર પાછળની શેરીમાં જ રહે છે ને ત્યાં જ ટાુૂશનકલાસ પણ
ચલાવે છે. પાછળની શેરીમાં રહે તેથી અવરજવર તો તમારા ઘર પાસેથી જ થાય ને ?
પરિણામે આમ જુઓ તો તમને એમ જ લાગ્યા કરે કે તે તમારા જ ઘર આસપાસ
આવલ્ કરી ચર લગાવ્યા કરે છે. તમને એમ પણ થાય છે કે મ્યુઝિકલ હોર્ન તો
આજકાલની ટ્રેડીશન છે, તમારે દર્શના જેવડો દીકરો હોત ને ે એ રંગીન મિજનો
હોય તો તમે એને અપાવેલી બાઈકમાં આવું કોઇ હોર્ન મૂકાવતાં અટકાવો ખરા ? તમારો
પ્રશ્ન જરાય ખોટો નથી જશવંતરાય, થોડા ઠંડા દિમાગથી આ રીતે પણ જરા વિચારવું
જ પડે આ જમાનામાં. ગમે તેમ તોય કોલેજનો લેકચરરઈ છે, એનામાં પરિપકવતા અને
ખાનદાની તો હોય જ ને [ ને સોસાયટીમાં તમે એક જ બાપ કાુાં એવા છો કે જેને
જુવાન દીકરી હોય ? તમને ખરેખર સમય છે કે વિના કારણે શંકા કરવી એ અભણ
અને અણઘડ લોકોનું કામ છેહ્ન આપણને એ ન શોભે. આમ, સિાની બી૦ બાજુ જેવા
વિચારો તમારા આવેગને અવરોધે છે. શું કરવું એ તમે સમ૦ શકતા નથી. કોઇ પણ
સમજદાર બાપ આસાનીથી સિાની બંને બાજુ સમ૦ શકે નહજ્ઞ્ એ સ્વાભાવિક છે.
એવામાં બન્યું એવું કે ન૦કના શહેરમાં રહેતાં દર્શનાનાં માસીએ દર્શનાને
કોઇ કામ પ્રસંગે બે દિવસ રહેવા બોલાવી. તમને આ એટલા માટે ગમ્યું જશવંતરાય, કે
બે દિવસ દર્શના અહજ્ઞ્ નહજ્ઞ્ હોય તો તમને ઘણા પ્રકારની રાહત રહેશે. ને તમારું કામ
સરળ એટલા માટે થઇ ગયું કે કોઈ પણ તની આનાકાની વગર દર્શના જવા માટે
તૈયાર પણ થઇ ગઇ [ કપડાં, પૈસા વગેરે સામાન પ"ક કરી આપી વહેલી સવારે દર્શનાને
બસમાં બેસાડવા પણ તમે ગયા હતા. તેને મૂકી આવ્યા પછી ઘેર આવી તમે
આરામખુરશીમાં લંબાવ્યું. થોડો આરામ જરૂર મળ્યો. જમ્યા પછી તમે ની કયુક્ષ્ હતું
એમ દર્શનાનો કબાટ તથા બીે સામાન બરાબર ફેંદી ેયો. બધું તપાસી ેયું પણ
કશુંય વાંધાજનક મળી આવ્યું નહજ્ઞ્.
સાંજે ફરી રાહતનો દમ ખેંચવા આરામખુરશીમાં તમે લાંબા થયા. કાુારેય ન
મળી હોય એવી શાંતિ તમારા દિલમાં ફરી વળી હતી. દૂર દૂર કયાંક મ્યુઝિકલ હોર્ન વાગ્યું
હોય એવું લાગ્યુંહ્ન પણ ના, એ તમારો ભ્રમ હતો. પણ એ ભણકારા સાથે જ તમને
અચાનક ઝબકારો થયો : આજે હોર્ન વાગ્યું નથી [ હા, આજે હોર્ન વાગ્યું જ નથી. આજ
સુધી હંમેશાં હોર્ન વાગતું ત્યારે તમે સહેમી ઙ્કઠતાં જશવંતરાય, આજે આખો દિવસ હોર્ન
વાગ્યું જ નથી એ વાતે તમને પગથી માથા સુધી ધ્રુવી દીધા [ તમને યાદ નથી કે
આજ સુધીમાં કેટલા દિવસો હોર્ન સંભળાયા વગરના રઌાં હશે, પણ આજના દિવસે
હોર્ન ન સંભળાવું એ તમને ભયંકર શૂળ લાગ્યું. આ બાબતે તમને અનેક વિચારો કરવા
મજબૂર કરી દીધા.
શું તે પ્રોફેસરને ખબર હશે કે દર્શના ઘરમાં નથી ? કે પોતે પણ બહારગામ
ગયો હશે ? કે પછી... કે પછી..., ના, ના, સાવ એવું ન હોય... જશવંતરાય..., બહુ
મોળા વિચાર શા માટે કરો છો ? એવામાં પાછળની શેરીમાં બૂમ પડી. એ તરફથી
આવતા ટોળામાંની કોઇ પરિચિત વ્યકતને પૂછતાં તેણે કઌું,હ્મહ્મકંઇ છે નહજ્ઞ્ જશવંતરાય,
આ પાછળની બાજુ પેલો કોલેજનો હ્મસાહેબહ્વ([) રહેતો ને, એ આજે સવારે કોઇ છોકરી
સાથે ભાગી ગયો. અત્યારે પોલીસ આવી હતી. તમતમારે આરામખુરશીમાં આરામ
ફરમાવો, કાંઇ ચિંતા જેવું નથી [હ્વહ્વ
હવે તમને આરામખુરશીમાં આરામ લાગે ખરો, જશવંતરાય ? તમે ધારતા
હતા એ જ થયું કે નહોતું ધાયુક્ષ્ તે થયું ? તમારી આંખો આગળ વિકરાળ અંધકાર નાચવા
લાગ્યો. દર્શના... મારી દીકરી... આવું કરે...? ના, કયારેય નહજ્ઞ્... કયારેય નહજ્ઞ્...[
તમારું મન જે વાત સ્વીકારી જ શકે તેમ ન હતું તે વાત વિશે તમે વિચારવા મજબૂર હતા.
ટ્ટદયના ધબકારા તીવ્રતમ થવા લાગ્યા. ને એક સમયે તમારા બ્લડપ્રેશરનો આંક ણે
કોઇ ચોસ બિંદુએ સ્થિર થઇ ગયો [ આરામખુરશીમાં બેઠાં બેઠાં તમે દર્શનાની
માસીને ત્યાં ફોન કરવા ખિસ્સામાંથી કાઢેલા મોબાઇલફોનનાં પુશબટન પર તમારા
આંગળા જડાઈ ય છે.
બદલો
લ્શા માટે ન લેવો ? આ જ ખરો મોકો છે. હું તો કહું છું બદલો લઇ જ લેવો
ેઇએ. આવી તક કાંઇ વારે વારે નહજ્ઞ્ આવે. વળી, વાત કાંઇ ઓછી ગંભીર ન કહેવાય.
ને હું ય કયાં બહુ બેચેનીથી રાહ ેતો હતો ? પણ બરાબર વીસ વરસે, ...હા, બરાબર
વીસ વરસે આપમેળે જ દડો મારી કોર્ટમાં આવ્યો છે, તો હું ય એવો સ્ટ્રોક મારી દઠ્ઠ
કે... વીસ વરસની ભેગી થયેલી દાઝ ઙ્કતરી ય, એકસામટી પીડાઓ શમી ય,
બદલો વાળ્યાનો સંતોષ્ મળી ય, આટલા વરસની અ૦બોગરીબ યાતનાઓ શમે, ને
આત્માને થોડી ટાઢક વળે [ આ જ ખરો મોકો છે. બદલો તો લેવો જ ેઇએ. એવો
સ્ટ્રોક મારી દઠ્ઠ કે શરદકાકાને એવું જ લાગે કે ફરી વીસ વરસ પહેલાની ઘટનાઓ ણે
પુનરાવર્તન પામતી ન હોય [ એય ણે કે માથાનો મળ્યો, આટલા વરસે વેર વાળ્યું.
આ વાતના મૂળ વીસ વરસ પહેલાની ઘટનાઓમાં દબાયેલા પડાુા છે. આજે
ભલે મને બદલો લેવાની વાતનું ખાસ મહજ્વ નથી જણાતું, સમયે ચોસ મારા ઉઝરડા
રુઝાવી દીધા છે. પણ એ વખતે ઉઠેલા તોફાનને હું ભૂયો નથી. આજેય એટલી જ
દઝાડે એવી ભડકાદાર વાતની ગરમી હું અનુભવતો જ રઌો છું. સામેવાળા શરદકાકા
આમ તો મને પણ ઓળખે તો ખરા જ, પણ જયશ્રીના પપ્પા સાથે એને જરા વધારે મેળ
ખરો. તે... જયશ્રી અમારે ત્યાં મેળવણ લેવા આવે તોય શરદકાકા એને ટોકે તો ખરા
જ, નાનામાં નાની વાત પણ એને ખટકે.
કહેવાની જરૂર નથી કે મારો અને જયશ્રીનો ૦વ જરા મળી ગયેલો, તે
એકબીને મળ્યા વગર ન ચાલે. સોસાયટીના કોમન પ્લોટ પાસે એક સાંકડી ગલી છે.
અહજ્ઞ્ કોઇ પણ બાજુથી સ્ટ્રીટલાઈટ ન૦ક ન હોવાથી ગલી અંધારી જ રહેતી. મળવા
માટે આ ઉસ્ત્રમ સ્થળ હતું. હ્મઆજહ્વ સુધીનો પ્રેમ અને હ્મઆવતીકાલહ્વની વાતો અમે અહજ્ઞ્
અભિવ્યકત કરતાં. એક દિવસ એવી જ કોઇ અભિવ્યકતમાં અમારી વચ્ચે એક કાળો
ચહેરો પ્રગટયો. એ શરદકાકા હતા [ એમના હાથમાંની ટોર્ચનો શેરડો જયશ્રીના ચહેરા
પર ત્રાટકીને તાડૂકયો, હ્મહ્મજયશ્રી..] [ તું...ઙ્ખ ...?હ્વહ્વ નીચું મોં કરીને જયશ્રી ભયભીત
પગલે દોડી ગઇ. ટોર્ચનો શેરડો મારા પર આવીને પાછો ફર્યો. પછી કંઇક બબડતાં
બબડતાં શરદકાકા ઉતાવળે ચાલી નીકળ્યા. મારા અંગેઅંગમાં પરસેવો વળી ગયો.
જયશ્રીની રોમાંચભરી મુલાકાતમાં ઙ્કભા થયેલાં રૂવાડાં ભયને કારણે ટિાર થઇ ગયા.
પગમાં થોડી ધ્રૂરી અનુભવાઇ. માંડ માંડ ઘેર પહોંચ્યો.
જયશ્રીનું શું થશે ? સતત મનમાં વિચારો આવવા લાગ્યા. શરદકાકા અમને
ેઇ ગયા..., એ સમયે મનમાં વ્યાપેલો ભય ક્ષ્ણે ક્ષ્ણે વિકરાળ થતો જતો હતો. હવે શું
થશે ? હવે જયશ્રીને શી રીતે મળીશ ? શું કહીશ ? એ બહાર પણ દેખાતી નહોતી,
નહિતરેય ઇશારાથી કે તેના હાવભાવથી કંઇક ણી શકાય. ન જમવાનું ભાવે, ન ઙ્ખઘ
આવે. ન જયશ્રી દેખાય, ન કયાંય ચેન [ પુસ્તકોમાં વાંચેલી, ચાવળી લાગતી, બધી જ
યાતનાઓ મેં એ વખતે અનુભવી. મનોમન શરદકાકાને %ૂર રીતે ધિારવા લાગ્યો. મને
ખ્યાલ આવ્યો કે જયશ્રીના પપ્પા બહારગામ ગયા હોવાથી એક દિવસ તો ઉથલપાથલ
વગર પસાર થઇ ગયો, પણ બીજે દિવસે તેઓ આવી ગયા. એ કલાકોલ્એ ક્ષ્ણો બહુ
આકરી હતી. મને હતું જ કે શરદકાકા જયશ્રીના પપ્પાને જરૂર કહેશે, ને એમ જ થયું. એ
સાંજે શરદકાકાએ જયશ્રીના પપ્પાને રજેરજ વાત સુધારાલ્વધારા સાથે કરી દીધી. ને
પછી તો બસ ભડકો...[ ઝંઝાવાત...[ એક એવો ઝંઝાવાત જે મને જયશ્રીથી દૂર કરી
ગયો. એ રાત્રે જયશ્રીના ઘરમાં ભડકેલી આગ મને આજેય પગથી માથા સુધી દઝાડે છેે.
એ આગે માત્ર જયશ્રીના ઘરમાં જ નહજ્ઞ્, મારા ઘરમાં પણ તોફાન ઉઠાવ્યું. એવે વખતે
શરદકાકાના ચહેરા ઉપર કોઇકનું ભલું કયુક્ષ્ હોવાનો સંતોષ્ દેખાતો હતો.
...પછી તો સેંગો સાથે સમાધાનો થતાં રઌાં. સમય વહેતો ય તેમ ઝખ્મો
ભરાતા ય. દિશા સાથેના મારા સુખી લત્ત્૦વનનેય પંદરેક વરસ થયાં હશે. આજે
વીસ વરસમાં તો તમામ ઉઝરડા રૂઝાઇ ગયા. હવે તો શરદકાકા એ વાત જ તન ભૂલી
ગયા છે. અવારનવાર પ્રેમથી મારે ત્યાં આવે છે. હું પણ તેમને ત્યાં ઠ્ઠ છું. કોઇ
વિખવાદ નથી, કોઇ ફરિયાદ નથી.
પણલ્
વાત જ એવી બની ગઇ કે વીસ વરસ પહેલાની મારી લાગણીઓ ફરી તીવ્ર
બની બેઠી થઇ. એવી જ એક અંધારી ગલી, એવા જ કોઇ નિર્દોષ્ પ્રેમીપંખીડાં, એનું
એજ લોકેશન...[ એ વખતે શરદકાકા ત્યાં નહોતા, પણ હું ટહેલવા નીકળ્યો હતો ત્યારે
અચાનક મારું ધ્યાન એ તરફ ગયું. બે યુવા કોમળ પડછાયા હાથમાં હાથ પકડીને ઙ્કભા
હતા. હું ન૦ક ગયો, વધુ ન૦ક ગયો, ...ચહેરો ણીતો લાગ્યો... અરે... આ તો...
આ તો દિવ્યા, હા... આ તો શરદકાકાની દિવ્યા...[ મેં મોબાઈલ કેમેરો કલક કર્યો.
હ્મહ્મદિવ્યા... તું...?હ્વહ્વ મારાથી ત્રાડ પડી જ ગઇ. પેલો અ'યો યુવક મોઢું
સંતાડી નાસી છૂટાુો ને દિવ્યા તો ઙ્ખચું ેયા વગર જ દોડી ગઇ પોતાના ઘર તરફ [
ઘડીભર તો હું પણ અવાચક થઇ ગયો હતો, પછી લાગ્યું કે આ વખતે
ગભરાવાનો વારો શરદકાકાનો છે, મારો નહજ્ઞ્. ઘેર આવી શું કરવું, કેમ કરવું તેનો વિચાર
કરવા લાગ્યો. બીજું કોઇ હોત તો મને ચોસ દયા આવી હોત, પણ શરદકાકા માટે
મારો આત્મા આવી સદઈભાવના જગાવી શકે જ નહજ્ઞ્. નાની શી વાતમાંથી પ્રતિશોધની
ભાવના તીવ્રતમ બનવા લાગી. વર્ષેથી ધરબી દીધેલી નફરતભરી લાગણીઓ ભભૂકી
ઙ્કઠી હતી. શા માટે શરદકાકાને આ વાત ન કરવી ? શા માટે દયા રાખવી ? એમણે
મારા માટે આવો વિચાર સુાંય કયાં કર્યો હતો ? ણે મસીહા હોય તેમ જયશ્રીના
પપ્પાનો ઉાર કરવા કેવા મોટા થઇને ચાલી નીકળ્યા હતા [ જયશ્રીના પપ્પા ૦વ્યા
ત્યાં સુધી શરદકાકાના હ્મઉપકાર([)હ્વ તળે જ રઌા હતા. શો ઉપકાર કર્યો હતો.? મારે
પણ એવો જ એક ઉપકાર કરવો હોય તો તેમાં ખોટું શું છે ? આજે રાત્રે શરદકાકા મારે
ત્યાં બેસવા આવે ત્યારે જ વાત રજૂ કરી દેવી છે, સુધારાવધારા સાથેહ્ન હ્મતમારી દિવ્યા
હશે એની તો મને કપના જ કયાંથી હોય કાકા ? આ તો હું જરા નીકળ્યો તે મારું ધ્યાન
ગયું, સોસાયટીની દીકરીઓનું ધ્યાન રાખવું આપણી ફરજ છે ને [ પણ ત્યાં તો
આપણી દિવ્યા. જમાના પ્રમાણે છોકરીઓને મિત્રો હોય તે માની શકાય, પણ આવી
અંધારી ગલીમાં આવી કઢંગી હાલતમાં...[ બીજું કોઇ ભાળી ગયું હોત તો શું થાત એનો
વિચાર તો કરો કાકા [ આ તો હું હતો, ને તમારું ભલું ઇચ્છું તે સીધું તમને જ કઌું. બી
કોઇને મેં વાત જ નથી કરી. બીજું કોઇ ેઇ ગયું હોત તો...તો સોસાયટીમાં ઢંઢેરો
પિટાઇ ગયો હોત કાકા..[હ્વ
આટલી વાત કર્યા પછી કયો બાપ વધુ સાંભળવા મારી પાસે બેઠો રહે ?
પોતાની દીકરીની આટલી વાત સાંભળ્યા પછી તો શરદકાકાને પગે પાણી વછૂટશે. એમ
છતાંયે વાતને વધુ અસરદાર બનાવવાની જરૂર પડશે તો મારા મોબાઈલમાં ઝડપાયેલી
નિર્દોષ્ પ્રેમીપંખીડાઓની ધૂંધળી તસવીર પણ ઉપયોગી થઇ શકશે. પછી શરદકાકાનું
મોઢું ેયા જેવું હશે. વીસ વરસ પહેલાં એમણે રચેલી ઘટનાનું એમના જ હાથે
પુનરાવર્તન થશે... ઓહ..[
અત્યારે આ સમયે દિવ્યા અને એના પ્રેમીની કેવી યાતનાપૂર્ણ મનોદશા હશે
એ મારાથી વધુ સારી રીતે કોઇ ન સમ૦ શકે. મને વિચિત્ર માનસિક આનંદ થઇ રઌો
છે. બદલો લેવાની પળ હાથવેંતમાં હોય ત્યારે આવો આનંદ અનુભવાતો હશે. એની
યથાર્થતા વિશે ભીતર ઉકળી રહેલા ન્ને ઠારવા હું કોશિશ કરવા લાગ્યો. હું બરાબર
સમજતો હતો કે મારે બદલો શરદકાકા સાથે લેવાનો છે. દિવ્યાની કે તેના પ્રેમીની ચિંતા
કરવાની મારે જરૂર નથી. મારે શી નિસ્બત ? એમનું જે થવું હોય તે થાય પણ
શરદકાકાને ે પાઠ નહજ્ઞ્ ભણાવું તો એમની આંખ કયારેય નહજ્ઞ્ ખૂલેે, ને ૦વશે ત્યાં
સુધી લોકોનું હ્મભલુંહ્વ કરવાનું છળ કર્યા કરશે. આજે ફરીથી લીલા થયેલા ઝખ્મોને એ
વખતે રૂઝાતાં કેટલાં વર્ષે લાગ્યા હતાં એ હું જ ણું છું. કેટકેટલી વેદનાઓ દુનિયાથી
કેવી રીતે સંતાડવી પડી છે એ હું જ ણું છું. છેલી વખત ેયેલો જયશ્રીનો ચહેરો
આજે પણ અરધી રાત્રે બિહામણાં સપનાં બનીને જગાડી ય છે. આજે પણ એ
અંધારી ગલીમાં નીકળતા અણિયાળી ઠેસ વાગ્યા કરે છે. મારી પત્ની દિશાને અન્યાય ન
થાય એ માટે જયશ્રીને કાયમને માટે ટ્ટદયના કોઇ ખૂણામાં પણ આવવા ન દેવી એવા
પ્રયત્નો કરવામાં મને કેવું દર્દ થયું હશે ? એ બધું શરદકાકાને શી રીતે બતાવવું ? બસ,
એક જ રસ્તો છે... પ્રતિશોધ. બદલો... બદલો... ને બદલો... બસ, આ એક જ રસ્તો
છે.
...હવે રાત પડે ને શરદકાકા મારે ઘેર આવે ત્યાં સુધી રાહ નથી ેવી.
અત્યારે જ, હું જ પહોંચી ઠ્ઠ એમના ઘેર. હ૦ સાંજ પડી હતી ત્યાં હું શરદકાકાના ઘેર
પહોંચી ગયો. શરદકાકા ઘરમાં જ હતા, એમણે મને આવકાર્યો. દિવ્યા પણ ઘરમાં જ
ેવા મળી. મને ેઇ તેની આંખોમાં ડર છવાઇ ગયો એ મારાથી છાનું ન હતું. તેના
પગમાં આવી રહેલી ધ્રૂરી સ્પ/ટ જણાતી હતી. તેનો ગભરાટ ેઇને મને ફરી વિચિત્ર
પ્રકારનો આનંદ આવ્યો. થયું કે થોડીવાર આમ જ સમય પસાર કરું ને દિવ્યાની
અકળામણને મન ભરીને માણું [ હું શરદકાકા સાથે જરા વાતોએ ચડાુો.
મને શરદકાકાની દયા આવતી હતી. આ માણસ..., જેણે એક સમયે મારા
ઉપર ૦વલેણ ઘા કર્યો હતો..., થોડા જ સમય પછી તેના ઉપર પણ જનોઇવઢ ઘા હું
કરીશ ત્યારે એની કેવી દશા થશે...?
દરમિયાન થોડી થોડી વારે દિવ્યા મને પહેલાં પાણી અને પછી ચા આપી
ગઇ. એ 'યેલ્અ'યે મારી સામે હાથ ેડી ઙ્કભી રહેતી હોય તેમ લાગ્યું. એની
આંખોમાં ડોકાઇ રહેલો વિનંતીનો આર્×ભાવ મને અકળાવવા લાગ્યો હતો. તેના ચહેરા
પર છવાયેલો ખોફનાક ભય મને પણ ડરાવી ગયો. વીસ વરસ પહેલાંની ઘટનાઓ ણે
પુનરાવર્તિત થઇ રહી હોય એમ જ લાગ્યું.
શું કરું ? ભીતરનો ન્ ફરી ગી ઙ્કઠયો. મને ફરી દયા આવી દિવ્યાની,
...ને ઇ/ર્યા થઇ આવી શરદકાકાની [ વીસ વરસ પહેલાં પણ હું જ હાર્યો હતો ને આજે
પણ હું જ હારવાનો છું. આજે ફરી એકવાર શરદકાકાની ૦ત થવાની ?
જલદીથી ચા પી ને હું ઙ્કભો થયો. બહાર નીકળતી વખતે રસોડાની બારીમાં
નજર કરી. ફરી જરા પાછો વળ્યો, ેયુંલ્ અનાયાસ આવી પડેલી હળવાશને માણી
રહેલા દિવ્યાના ગુલાબી ચહેરામાં મને અર્ધપાગલ અરધો બળેલો જયશ્રીનો મૃતપ્રાય
ચહેરો કળાયો.
(હ્મઅખંડ આનંદહ્વ જુલાઈલ્ર૯૯પ)
સસ્ત્રર સેકન્ડની વાર્તા
પહેલી સેકન્ડે ખાસ ખ્યાલ ન આવ્યો. આવે પણ નહિ, કેમ કે હું બી
વિચારોમાં ખોવાયેલો હતો. ના,ના. જૂની પ્રેમિકાના વિચારોમાં નહોતો. હું વિચારતો
હતો કે હવે પછી ઝાંઝરિયા ચાલતાં જવાની માનતા કરવી નહિ. ચાલી શકાતું નથી.
થાકી જવાય છે. આ તો પગ ભાંગ્યો ને –ેકઈચર થયું ત્યારે ની કયુક્ષ્ હતું કે ચાલતો
થઈશ ત્યારે સૌથી પહેલા ચાલીને ઝાંઝરિયા હનુમાન દર્શને જઈ આવીશ. એટલે તો
હાથમાં આ ટેકણ લાકડી રાખવી પડી છે.
બી૦ સેકન્ડે ખ્યાલ આવ્યો...દૂરથી હોન્ડા આવતું હતું. બહુ ઝડપ નહોતી.
હોન્ડાસવાર યુવક હનુમાન૦નાં દર્શન કરી પાછો ફરતો હશે..., હુંય સાવ વેવલો છું...,
ઝાંઝરિયા હનુમાન૦ના મંદિરે કોઈ હ્મસમરસ ગ્રામ પંચાયતોહ્વનો સર્વે કરવા થોડું આવે ?
ત્રણ સેકન્ડ તો પળવારમાં વીતી ગઇ [ ચોથી સેકન્ડે મેં લાકડી સંભાળીને
ચાલવાનું ચાલુ રાખ્યું, પણ મારી ગતિ થોડી ધીમી પડી હતી. મારી વેવલી નજર હજુ
પેલા હોન્ડા સવાર પર જ હતી. એ ડબલ સવારીમાં છે એ ખ્યાલ આવતાં પાંચમી સેકન્ડ
તો આવી જ ગઈ હશે. પુરુષ્ સહજ સ્વાભાવિક કુતૂહલ થયું..., પાછળ કોઈ સ્ત્રી બેઠી
હશે. ચશ્મામાંથી નજર વધુ તીદ્વણ કરીને ત્યાં કેન્×ત કરી. ત્યાં એટલે કયાં ?
હોન્ડાસવાર યુવકના ખભા અને માથા વચ્ચે ગરદન પાસે એકસો ને દસ અંશનો ખૂણો
પડતો હતો, બિલકુલ ત્યાંજ..., હા, આ છિીં સેકન્ડની વાત છે.
સાતમી સેકન્ડે હ્મત્યાંહ્વ એક રેશમી માથું દેખાયું ને આઠમી સેકન્ડે આંખો પણ.
એના પર ફૂલી પોલિશ્ડ આઈબ્રો [ બહુ સ્પ/ટ તો ન દેખાય પણ એમા આપણી કપના
ભળે ને [ કેબલ કનેકઈશન વગર ક્રિકેટમ"ચ ેતા હોઈએ ને ટીવી સ્%ીનનાં ઝરમરિયાં
વચ્ચે દડો કયાં છે એ દેખાય છે ને ? બસ...,એમ જ [ એમ જ સ્પ/ટ સુંદર આંખો
દેખાણી...બિલકુલ વનિતા જેવી [ હા, હવે બરાબર. જૂની પ્રેમિકાની જ વાત થાય છે
હવે, એટલે નવ સેકન્ડ પૂરી થઈ ન થઈ ત્યાંજ વનિતા યાદ આવી ગઈ. આને લીધે
દસમી સેકન્ડની વાત કદાચ વધારે લાંબી થઈ ય એવી મને બીક છે. આ વનિતા
એટલે... જવા દો, વનિતાનો પરિચય શું આપે ?...પણ એમ કાંઈ વીતી ગયેલી
સેકન્ડોને આ લાકડી વડે થોડી ટોચી શકાય છે ? થોડા સમય પહેલાં જ વનિતાએ મને
સાયકલ છોડી હોન્ડા લેવાનું સૂચન કયુક્ષ્ હતું. શીખવા માટે મિત્રનું હોન્ડા જરા તપાસતો
હતો એમાં જ તો આ –ેકઈચર થયું હતું. ખબર પૂછવા એક પણ વાર વનિતા દેખાણી
નહોતી, એટલે જ તો હું એને હવે હ્મજૂનીહ્વ પ્રેમિકા બતાવું છું, એમાં મારો શો વાંક?
યો જુઓ... દિવાળી ઉપર સામયિકના બે અંકો ભેગા પ્રકાશિત થયા હોય
એવી દળદાર અગિયારમી અને બારમી સેકન્ડો આ વનિતાની વાતોમાં જ ચાલી ગઈ [
તેરમી સેકન્ડે પેલો એકસો ને દશ અંશનો ખૂણો જરા નાનો થયો હોય એમ લાગ્યું પણ
એની પાછળનો ચહેરો જરા મોટો થઈ વધુ ન૦ક આવ્યો હતો. ના,ના...હું મારી સગી
આંખે મારાં નંબરવાળાં ચશ્માં પણ ઓળખી શકતો નથી તો એ રૂપાળા ચહેરાને કેમ
ઓળખી શકું ? ને...ને ે એ ખરેખર વનિતા જ હોય તો તો એને ન ઓળખી શકું એ
જ બહેતર છે, નાહકનો ૦વ બાળવો...
ઝાંઝરિયા હનુમાન હવે બહુ દૂર નથી. અરધાલ્પોણા ભાગનું તો અંતર કપાઈ
ગયું હશે. છેલી ચૌદલ્ચૈાદ સેકન્ડથી હું જેની વાત કરું છું એ વનિતાની સાથે અગાઉ
એક જ વાર ઝાંઝરિયા ગયેલો. ત્યાં અમે..., રહેવા દો હવે..., ત્યાં અમે શું શું કયુક્ષ્ એની
વાતનો કોઈ અર્થ નથી. માત્ર રીક્ષમાં ગયેલાં અને વળતાં એની ઈચ્છા ન હોવા છતાં
સીટી બસમાં આવવું પડેલું [
સેકન્ડ પંદરમી...,
હીરો હોન્ડા..., અમુક અંશનો ખૂણો..., મોહક ચહેરો..., સ્થળ...એનું એ
જ..., હાઈ વે..., ભગવાને મન કેવું બનાવ્યું છે [ માત્ર પંદરલ્વીસ સેકન્ડમાં તો
કેટકેટલાય વિચારો કરી શકાય છે [
તમે ધારો છો એમ સોળમી સેકન્ડે પેલું હોન્ડા એકદમ ન૦ક આવી પહોચ્યું.
ખૂબસૂરત ચહેરાનો સંપૂર્ણ ઉદય થઈ ચૂકયો હતો. કપડાંનાં રંગો વધુ સ્પ/ટ દેખાયા.
હોન્ડાસવારની કમર ફરતે વીંટળાયેલો રૂપાળો હાથ પણ દેખાયો. માનો કે એ વનિતા જ
છે, તો...? ઘડીભર આ લાકડીનો ઘા કરી, –ેકઈચરને ભૂલી જઈ, રસ્તો %ોસ કરી, સામેની
બાજુ જવાનું મન થઈ આવ્યું [ મન તો એવું જ હોય, તેથી જ એના પર કાબૂ રાખવા માટે
ભગવાને મગજ પણ આપ્યું હશે [ પણ એટલું ની કે આ સોળમી સેકન્ડે હું ઝાંઝરિયા
બિલકુલ ભૂલી ગયો હતો.
આકરી પડી ય એવી સસ્ત્રરમી સેકન્ડ...[
આ ક્ષ્ણે તે હોન્ડા બરાબર સમાંતરે પસાર થયું..., એક નજર મારાં ચશ્માંના
કાચ સુધી અફળાઈને પાછી ફરી હોય એમ લાગ્યું..
પસાર થતા પવનમાંથી કોઈ ણીતી ખુશ્બૂઓને ઓળખવા મેં નસકોરાં
સાંકડાં કયાક્ષ્...
ટેકણલાકડીનાં હાથા પર પ્રસ્વેદ બિંદુઓ રેળાયા.....
...હંસા મારી સાયકલ ઉપર જરૂર બેસી જશે....
લ્મેં મન મનાવ્યું.....
...ને...,
...અઢારમી સેકન્ડે હું લાકડીના ટેકા વગર મમ પગલે ઝાંઝરિયા જતો
હતો.....
(હ્મસાધનાહ્વ દીપોત્સવી, ઓકટોલ્૯ણ્)
મગર બિલાડી ખાઈ ગયો
મમ્મીને કામ હતું એટલે ચોક સુધી મૂકવા આવી નહોતી. પપ્પા તો હ૦
ઙ્કઠયા ન હોય. દક્ષ્ એકલો ચોકમાં ઙ્કભો ઙ્કભો પોતાની સ્કૂલબસની રાહ ેતો હતો.
અંગ્રે૦ માધ્યમની શાળામાં તે ભણતો હતો. એની ઉંમર લગભગ નવેક વર્ષ્ની હશે.
એના ખભે ભારેખમ દફતર અને હાથમાં વોટરબ"ગ હતી. સ્કૂલમાં પાણીની વ્યવસ્થા
સારી, છતાં મમ્મી ઘરનું પાણી પીવાનો જ આગ્રહ રાખતી. દક્ષ્ને વોટરબ"ગ સાચવવી ન
ગમતી કેમકે વર્ગમાં સહેજ પણ પાણી ઢોળાય તો મેદાનમાં ચર લગાવવા પડતા અને
બસમાં પાણી છલકાવા બદલ વ્યવસ્થાપક બનેલા પટાવાળાનો લાફો એ ખાઈ ચૂકાુો
હતો. કેટકેટલી વસ્તુઓ સાચવવી પડેલ્ વોટરબ"ગ, લંચબોકઈસ, કંપાસબોકઈસ, ફૂટપિી,
કલરબોકઈસ, સ્વાધ્યાયપોથીઓ અને નોટબૂકઈસ [ બધું યાદ રાખીને સાચવવું દક્ષ્ માટે
બહુ મુશ્કેલ કામ હતું. ઘેરથી કંઈ લાવવાનું ભૂલી જવાય તો ટીચર શિક્ષ કરે અને
સ્કૂલમાં કંઈ ભૂલીને આવે તો મમ્મીલ્પપ્પા ઠપકો આપે [
સ્કૂલબસ આવી એટલે દક્ષ્ સાચવીને બસમાં ચડી ગયો. એને ભણવાનું બહુ
ગમે, હોશિયાર પણ ખરો. પરંતુ ઈંગ્લિશ મિડિયમને કારણે એને કયાંક કયાંક અઘરું
પણ લાગતું. જરૂર પડે ત્યારે ટીચર એનાં મમ્મીલ્પપ્પાને બોલાવીને દક્ષ્ને કયાંલ્કયાં
અને કેવી કેવી મુશ્કેલીઓ પડે છે એની ચર્ચા કરતાં અને ઘેર જે તે વિષ્યોમાં કેવી રીતે
ધ્યાન આપવું એની વિગતવાર છણાવટ કરી સમવતાં. મમ્મીલ્પપ્પા ભણેલાંલ્ગણેલાં
હતાં, પરંતુ સમયના અભાવને લીધે તેઓએ દક્ષ્ને તેનાં ટીચરનું ટયૂશન રખાવી લીધું
હતું [ ત્યાર પછી એ હ્મદર મહિનેહ્વ([) વધુ ને વધુ હોંશિયાર થતો જતો હોય એવું
મમ્મીલ્પપ્પાને ટીચર ારા જણાવાતું હતું [
રિસેસ પડે ત્યારે દક્ષ્ મેદાનમાં રમવા જતો. ગુજરાતી માધ્યમમાં ભણતા તેના
મિત્રો પણ મેદાનમાં રમતા હોય. તેઓ ગુજરાતી કવિતાઓ ગાતા હોય ત્યારે દક્ષ્ને બહુ
રસ પડતો. તેને ગુજરાતી કવિતા આવડે નહિ એટલે મિત્રો ગાતા હોય ત્યારે યાદ રાખીને
શીખી લેતો. ઘણીવાર કોઈ મહેમાન ઘેર આવે તો પપ્પા તરત જ દક્ષ્ને બોલાવતા,
હ્મબેટા, અંકલને એક પોયમઈ સંભળાવ તો [હ્વ દક્ષ્ 'યેલ્અ'યે ગુજરાતી કવિતા શરૂ
કરી દેઃ હ્મએક બિલાડી ડી...,હ્વ તો મમ્મી વળી તેને અટકાવે, હ્મદક્ષ્, તને કેટલી બધી
અંગ્રે૦ પોયમ્સ ટીચરે શીખવી છે, પેલું હ્મઓડ મેકડોનાડ હેડ એ ફાર્મહ્વ, પછી હ્મટવંકલ
ટવંકલ લિટલ સ્ટારહ્વ, એવી એક સારી પોયમઈ બોલ તો [હ્વ એ પણ આવડે ખરું છતાં દક્ષ્
પગ પછાડતો ચાયો જતો.
સ્કૂલમાં એકવાર સવટ માટે ઘેરથી નમૂના બનાવીને લઈ જવાના હતા.
દક્ષ્ના પપ્પાએ થર્મોકોલની પ્લાઈના પીસ લાવી આપ્યા. કૂફીની ચપટી સળીઓ લાવી
આપી. ગુંદરની શીશી અને રંગ લાવી આપ્યા. પછી જરૂર પડી એટલે આઈસ્%ીમ માટેની
રંગીન પ્લાસ્ટક ચમચીઓ પણ લાવી આપી. દક્ષ્ે થર્મોકોલની પ્લેટ ઉપર ચમચીમાંથી
પિલર બનાવીને સ્કૂલનું નાનકડું મોડેલ બનાવ્યું. પછી એમાં ઠીક લાગે એવા રંગ પૂર્યા.
સ્કૂલબસની ભીડમાં થોડું તૂટાુું હતું, તોપણ ટીચરે તેના વખાણ કર્યા હતા તેથી તે ખૂબ
રા૦ થયો હતો. આવો જ રા૦પો થોડા દિવસ પછી ફરી એકવાર ટીચરે તેને આવા
સમાચારથી આપ્યો હતો, હ્મદક્ષ્, તારે આ વખતના ફંકશનમાં રજૂ થનાર નૃત્યનાટિકામાં
શહીદનું પાત્ર ભજવવાનું છે[હ્વ
શાળામાં કોઈ રા/ટ્રીય તહેવારની ઉજવણી થવાની હતી. અંગ્રે૦ વિભાગનાં
બાળકો કોઈ નૃત્યનાટિકા રજૂ કરવાના હતાં. દક્ષ્ને તેમાં શહીદનું પાત્ર ભજવવાનું હતું.
હ્મશહીદ એટલે શું?હ્વ એવું એણે ટીચરને એકલ્બે વાર પૂછેલું, ટીચરે સમવ્યા
છતાં સમયું નહોતું. ગમે તેમ, પણ પોતાને સ્ટેજ ઉપર જઈને કંઈક અભિનય કરવાનો
છે એ વિચારીને તે બહુ ખુશ થતો. વસ્ત્રપરિધાન તથા અન્ય ખર્ચ પેટે દક્ષ્ના પપ્પા
આઠસો રૂપિયા ટીચરને આપી ગયા હતા.
પ્રોગ્રામ ેવા દક્ષ્નાં મમ્મીલ્પપ્પા પણ આવ્યા હતાં. શિક્ષ્ણ વિભાગના
ઉચ્ચતમ પદાધિકારીઓ અને આમંત્રિતો કાર્ય%મથી ખૂબ ખુશ થયા. શિક્ષ્કોનુંતો એવું
જ હોય પરંતુ આચાર્યશ્રીઓ અને સંચાલકોની છાતી ગજ ગજ ફૂલતી હતી. રવિવાર
સહિતની સખત પ્રેકટસને અંતે તૈયાર થયેલ હ્મશહીદહ્વની નૃત્યનાટિકાને પ્રેક્ષ્કોએ
તાળીઓથી વધાવી લીધી. દક્ષ્ને બહુ ગમ્યું. તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે સંચાલકશ્રીએ
બાજુમાં બેઠેલા શિક્ષણાધિકારીશ્રીના કાનમાં શિક્ષ્ણ ફી વધારાની ફાઈલ મંજૂર કરી
આપવા ભલામણ કરી દીધી [
લ્... પ્રોગ્રામ સારો ગયો [
ફરી પાછું ભણવાનું શરૂ થયું એટલે દક્ષ્ને કંટાળો આવવા લાગ્યો. અંગ્રે૦
આફાબેટ એની આજુબાજુ મચ્છરની જેમ ઘૂમવા લાગ્યા. હ્મક"ટહ્વ અને હ્મડોગહ્વ એની સામે
ણે ઘૂરકિયાં કરતા હતાં. હ્મટવંકલ સ્ટારહ્વ અને હ્મપુસીક"ટહ્વનો તે મિત્ર બની શકતો જ
નહિ. જૂદા જૂદા વળાંકવાળા અક્ષ્રો ફોરલાઈનની બૂકમાં દસલ્દસ વાર, વીસલ્વીસ
વાર લખવાનું હોમવર્ક દક્ષ્ને બેવડ વાળી દે. ફોરલાઈનની લાલલ્વાદળી લીટીઓમાં તે
સંકડામણ અનુભવતો હતો. મમ્મી કે પપ્પા એને ઘણીવાર હોમવર્ક કરાવવા બેસે.
કોઈવાર હોમવર્ક આવડાુું ન હોય કે થઈ ન શકયું હોય તો પપ્પા દક્ષ્ને તેના એડમિશન
માટે ખર્ચેલા તગડા ડોનેશનની તેમ જ હ્મસાડાત્રણલ્ચાર મહિનાના પ્રત્યેક છમાસિક
સત્રહ્વ([)માં એડવાન્સ ભરવી પડતી મસ મોટી હ્મફીહ્વ ની ગંભીરતા બહુ વહાલથી
સમવતા [ દક્ષ્ને ખાસ ખ્યાલ પડતો ન હોય છતાં ણે વાતના વજનને સમ૦ ગયો
હોય એવી ગંભીરતા એના ચહેરા ઉપર આવી જતી. હમણાં હમણાં દાખલ થયેલ
હ્મકમ્પ્યૂટર ફીહ્વની વાત પણ પપ્પા કરે અને કમ્પ્યૂટર શીખવાની જરૂરિયાત સમવે.
સ્કૂલમાં દર સોમવારે બાળકોને કમ્પ્યૂટર રૂમમાં લઈ જવામાં આવતાં. છેલે
એક સોમવારે ભૂલથી કોઈ સ્વીચ દબાવી દેતાં કમ્પ્યૂટર હ્મઓફહ્વ થઈ ગયું, તેથી આખો
પીરિયડ દક્ષ્ને અંગૂઠા પકડવા પડયા હતા. પછી ફેમિલી ડોકટરે હ્મલીવરમાં જરા સોે
છેહ્વ એવો અભિપ્રાય આપી બધું મટાડી આપ્યું હતું [
પપ્પાએ કંઈ જ નહોતું કઌું. પપ્પા કયારેય કંઇ કહેતા નથી. સ્કૂલ ફી માં થતાં
સતત વધારા અંગે, હ્મઆને હ્મમા"નિટરહ્વ અને આને હ્મકીલ્બોર્ડહ્વ કહેવાયહ્વ લ્એવું અડકાુા
વગર દૂરથી જ સમવવાની માસિક અઢી સો રૂપિયા કંપ્યુટર ફી ભરતી વખતે, સ્કૂલ
કહે ત્યાંથી જ બૂટલ્મોં, ને દર વર્ષ્ે બદલાતાં રહેતાં યુનિફોર્મ, અભ્યાસેતર મોંઘાદાટ
પુસ્તકો ખરીદતી વખતે, જૂદાં જૂદાં ટ્રસ્ટના નામે મળતી ફીની રસીદો લેતી વખતેહ્ન
લ્પપ્પા કયારેય કંઈ બોલતાં જ નથી આ સ્કૂલ નહજ્ઞ્ પણ એક ફેકટરી છે, ને વાલીઓ આ
ફેકટરીના એક પ્રકારના હ્મશેરહોડરહ્વ કહેવાય જેને કયારેય કોઇ ડિવિડન્ડ આપવામાં
નથી આવતું લ્ એવું પપ્પા કહેતા નથી. દક્ષ્ના પપ્પા કયારેય કંઈ જ બોલતાં નથી.
જેમ જેમ પરીક્ષઓ ન૦ક આવતી ગઈ તેમ તેમ દક્ષ્ મનમાં ને મનમાં રા૦
થતો જતો હતો. આ માટે તે બે કારણેા ણેઃ એક તો એ કે પરીક્ષ દરમિયાન સ્કૂલમાં
ભણવાનું હોતું નથી, ને બીજું એ કે પરીક્ષ પછી લાંબું વેકેશન માણવા મળતું હોય છે.
ખાસ તો વેકેશનની ર માણવાનો આનંદ દક્ષના મનમાં અત્યારથી ઉછળતો હતો.
આમ, આ બે કારણે તે ધીરે ધીરે હળવાશ અનુભવવા લાગ્યો.
આખરે પરીક્ષઓ શરૂ થઈ. દક્ષ્ે આનંદથી બધાં જ પેપરો સારી રીતે લખ્યા
હતાં. તેની ખુશી ેઈને મમ્મીલ્પપ્પાને પણ સારા ટકા આવવાની આશા હતી. સારી
સ્કૂલ, સારું ટાુૂશન અને સારા ટીચરને કારણે જ સારી ઉજઈજવળ કારકિર્દી થઈ શકે
એવું દક્ષનાં મમ્મીલ્પપ્પા ઢપણે સમજતા હતાં [ ને થોડા વખતમાં જ પરિણામનો
દિવસ પણ આવી પહોંચ્યો.
પરિણામના દિવસે વાલીઓને પણ સાથે આવવાનું હોવાથી એ દિવસે
સ્કૂલબસ આવવાની નહોતી. મમ્મીલ્પપ્પાને કોઈ હ્મધ્યાન અને યોગ શિબિરહ્વમાં જવાનું
હોવાથી સાથે આવી શકે તેમ નહોતાં. પપ્પા દક્ષ્ને પોતાના સ્કૂટર પર સ્કૂલે મૂકી ગયા.
રિઝટ હાથમાં આવ્યું ત્યારે દક્ષ્ આનંદમાં આવી ગયો. તેને હ્મએહ્વ ગ્રેડ મળ્યો હતો.
ટીચરે સૌને શુભેચ્છાઓ આપી. દક્ષ્ના ટ્ટદયમાં ખુશીઓ ભરાઈ ગઈ [ ટીચરે પરિણામ
હેર કર્યા પછી વર્ગમાં આચાર્યશ્રી આવીને સૂચના આપતા હતા :
હ્મહ્મ.....બધાંને અભિનંદન..... વેકેશન થોડું લાંબું છે, પણ તમારે સૌએ
અભ્યાસ ભૂલવાનો નથી. દર શનિવારે તથા રવિવારે સાંજે સ્પોર્ટઈસની ટ્રેનિંગ માટે તમારે
અહજ્ઞ્ તમારા પી.ટી. ટીચર પાસે આવવાનું છે. ઉપરાંત, એ સિવાય દરરોજ સવારે ૧૯
થી ૧૧ હ્મકમ્પ્યૂટર વેકેશન કોર્સહ્વ માટે આવવાનું છે. એ અંગેની અલગ હ્મફીહ્વની વિગત
નોટિસ બા"ર્ડ પર ેઈ લેવી.....હ્વહ્વ([[)
વેકેશનના વિચારોમાં પડેલા દક્ષ્ના ચહેરાની રેખાઓ બદલાવા માંડી. બૂટમાં
પરસેવો ઉતરવા લાગ્યો. 'યેલ્અ'યે એણે હાથમાં રાખેલા પરિણામ પત્રકને ગોળ
ગોળ ગડીઓ વાળી, ને ભૂંગળું બનાવ્યું. ને પછી એ આંખ પાસે લાવી કાણાંમાંથી
સૂચના આપતાં આચાર્યશ્રીનો ચહેરો ેવા લાગ્યોહ્ન પછી એ ભૂંગળું મોં પાસે લાવીને
ેર ેરથી ફૂંક મારી, પણ સિસોટી વાગી નહિ. ણે પરિણામપત્રક ચાવી જવું હોય
તેમ દાંત કચકચાવવા લાગ્યો, પણ પપ્પાને બતાવવાનું બાકી છે એ યાદ આવતાં
ગડીઓ ખોલીને પરિણામ પત્રકને દક્ષ્ સરખું કરવા લાગ્યો.
ઘેર પહોંચ્યો ત્યારે પપ્પાની સાથે કોઈ મળવા આવેલા તેમના મિત્ર
આતંકવાદ વિશે ચર્ચા કરતાં બેઠા હતા. પરિણામ ેઈને દક્ષ્ની મમ્મીએ રા૦ થઈને
દક્ષ્ને ચૂમી લીધો. હરખાયેલા પપ્પાએ વહાલથી કહયું, હ્મહ્મશાબાશ બેટા, બહુ સરસ, હવે
અહજ્ઞ્ આવ અને આ અંકલને એક નવી હ્મપોયમઈહ્વ સંભળાવ, ચાલ તો[હ્વહ્વ
દક્ષ્ ઙ્કભો ઙ્કભો પગના અંગૂઠાથી કારપેટ ખોતરવા લાગ્યો. એટલે મમ્મીએ
પપ્પાની વાતને દોહરાવી. સંકોચવશ ગભરાતા દક્ષ્ે ેડકણું બોલવાનું શરૂ કયુક્ષ્,
હ્મહ્મ .....મગર બિલાડી ખાઈ ગયો..... [હ્વહ્વ
(નવનીત સમર્પણ)
ત્રણ
ત્રણના આંકડા સાથે એને ભારે નિસ્બત [ એ પોતે જ નહિ પણ સૌ કોઈ આ
રહસ્ય ણે. એનું નામ ત્રિલોક. માત્ર નામમાં જ નહજ્ઞ્, પણ હવે તો એની ઠ્ઠમરમાંય
આવા બે ત્રગડા આવે. પરણેલો એક જ વાર પણ લફરાં કદાચ ત્રણેક વાર કયાક્ષ્ હોય. ે
કે એને લફરાંબાજ કહેવો વાજબી નથી. એના નસીબ જ એવા કે તે દરેક વખતે મોં સુધી
આવતો કોળિયો છિનવાઈ જતો. દસમા ધોરણમાં અને બારમા ધોરણમાં એ ત્રી
પ્રયત્ને પાસ જરૂર થયેલો પણ ત્રણનો આંકડો એટલો શુકનિયાળ કે ત્રી૦ વાર પરીક્ષ
આપેલા વિષ્યોમાં ડિસ્ટંકશન માકર્ઈસ જ આવે. કોલેજના ત્રણ વર્ષ્ તો સડસડાટ પાસ
થયેલો. પછી નોકરીલ્ધંધો અને સંસાર [
શીલા સાથે શો વાંધો પડયો એ તો એ તો ખુદ ત્રિલોક પણ હવે ભૂલી ગયો
છે, પણ નીતા સાથે થયેલી નાની એવી ગેરસમજ પછી થયેલા રજના ગજ જેવા પ્રસંગને
તો એના મિત્રોયે ભૂયા નથી. લગ્ન પછીયે આ પ્રકારનો સિલસિલો ચાલુ રઌો. વીણા
લ્આ એની પત્નીનું નામ નથીલ્ લગ્ન પછી એના ૦વનમાં આવેલી. પણ જયારે એને એ
હકીકતનો ખ્યાલ આવ્યો કે ત્રિલોકની એક આંખ ખોટી છે, ત્યારે વીણા પણ હાથતાળી
આપ્યા વગર જ ગઈ [
વાત બિલકુલ સાચી. ત્રિલોકની એક જ આંખ સાચી હતી. બી૦ આંખ
પથ્થરની, બિલકુલ ખોટી હતી. એક આંખ હોવા છતાં એણે દુનિયાને
હ્મથ્રીલ્ડાઈમેન્શનહ્વમાં ેઈ હતી, અનુભવી હતી. શંકરનો એ ભકત..., ત્રણ આંખોવાળા
ખરા ને[ ઘણીવાર એ શિવાલયે જતો. પૂ પણ કરે. ત્રણ પાન વાળા અખંડિત
બિલિપત્ર ચઢાવે. હમણાંની તો ખબર નહિ પણ પહેલાં તો એ દર વર્ષ્ે તરણેતરના
મેળામાં જતો. ને જયારે જતો ત્યારે ઙ્ખંચા ચકડોળમાં એ ખાસ બેસતો. હ્મહ્મતું પેલી સામે
આંખ કેમ મારતો હતો ?હ્વહ્વ ચાલતા ચકડોળે એકવાર નીતાએ તેને તમાચો માર્યો હતો.
એ ખૂબ ગુસ્સે થયેલી. ત્રિલોકની ખોટી આંખ પણ એના સવાલનો જવાબ નહોતી આપી
શકી. ખોટી આંખનાં કારણો તપાસવા જઈએ તો એમાં પાછું શીલાનું નામ ચોસ
આવે. ચકડોળમાં એ પણ એકવાર ત્રિલોક સાથે બેસેલી. ઙ્કતરતી વખતે દુપિો કયાંક
ભરાયો ને નીચે પડી. એને પકડવા બેબાકળો થયેલો ત્રિલોક પણ ફસડાઈને નીચે
પડયો. શીલાને વાગ્યું નહોતું. તેણે પહેરેલી કાચની બંગડીઓ ફૂટેલી ને એમાંનો એક
કાચનો ટૂકડો ત્રિલોકની આંખમાં...
બસ, આટલી જ વાત [
એના મનની મર૦ ચાલી હોત તો એ લગ્નના ફેરા પણ ત્રણ જ ફરવાનો હતો.
આમ તો ે કે લગ્ન માટેય ત્રિલોકની મર૦ કયાં ચાલી હતી ? લગ્ન પછીયે તે પોતાની
અંદરનો ખાલીપો ખુશીઓથી ભરી શકે એવા પાત્રની તલાશમાં હતો ત્યારે એને વીણા
સાથે પરિચય થયો. વીણા પણ પરણેલી જ હતી, છતાં બંને વચ્ચે નિર્દોષ્ નર્યો પ્રેમ
હતો. બંને પરણેલાં હોવાથી જ કદાચ પરિપકવ લાગણી ઙ્કભી થઈ હોય, ને વાસના
વગરનો શુ પ્રેમ અનુભવી શકયાં હોય. આ બધું આમ તો બહુ અઘરું હોવા છતાં ત્રિલોક
બરાબર નિભાવી શકયો હતો. પરંતુ વીણા માટે એમ ન બન્યું. ખોટી પથ્થરની આંખ
વીણા માટે બહાનું હતું કે સાચું કારણ એ ત્રિલોક કયારેય સમ૦ શકયો નહિ. પછી
પોતાના કવિતા લખવાના જૂના શોખને એણે ફરી ગૃત કર્યો હતો. તેનો આ શોખ એને
નવરાત્રિના દિવસોમાં હમણાં સારો કામ લાગ્યો હતો. એ દિવસે ત્રીજું નોરતું હતું.
સોસાયટીના બધા મિત્રોએ ખાસ ની કરેલું હતું કે આજે ડિસ્કો દાંડિયા બંધ અને
બધાએ ફેમિલી સાથે ચોગાનમાં બેસીને એક નાનકડા કવિસંમેલન જેવું ગોઠવવું. દરેકને
એકલ્એક કવિતા તો ફરજિયાત, પોતાની ન આવડે તો કંઈક ગીત પણ ગાવાની છૂટ [
વાત કવિતાની હતી એટલે મિત્રો જરા આગ્રહ કરીને ત્રિલોકને તથા તેની પત્નીને પણ
સોસાયટીના પ્લોટમાં લઈ આવ્યા હતા. હ્મહ્મઅમારે તો ચોપાટની રમતમાં ત્રણવાર
અઠિયો આવે એટલે બળી ય ત્રિલોક, તારે માટે ત્રણનો આંકડો કેવી રીતે સારો નીવડે
છે ?હ્વહ્વ કોઈક મિત્રે ત્રિલોકને ેતાવેંત જ મક કરી. ત્રિલોકે હસીને હળવો પ્રતિસાદ
આપ્યો. તેને કંઈક જવાબ આપવો હતો પણ તેની નજર ટોળામાં દાંડિયારાસની
આધુનિક વેશભૂષ પહેરીને પોતાના પતિની બાજુમાં અડોઅડ બેસેલી વીણા પર પડી ને
ચમકયો.
હ્મ...વીણા આને પરણી હશે ?હ્વ વિસ્મયકારક પ્રશ્ન ઙ્કભો થઈને બેસી ગયો.
કવિસંમેલન શરૂ થયું. હ્મલેડીઝ ફર્સ્ટહ્વ એમ કોઈ બોયું એટલે શરૂઆત એ રીતે
થઈ. પછી એક યુવકે શરૂ કર્યું,
હ્મહ્મએ ફરી મળે તો મારું સરનામુ આપે,
કહેે કે સતત તમારી રાહ ેઈ રઌો છે.
જિંદગીની હોલિકાના અસ્તિત્વની આગમાં
ભીના સંબંધોનો પ્રહઈલાદ બળી રઌો છે.હ્વહ્વ
તો કોઈકે વળી હિન્દીમાં શરૂ કયુક્ષ્,
હ્મહ્મતુમ ન હોતે તો કોઈ ફર્ક કયા, હોતા મેરે દર્દકા સબબહ્ન
આઈના સચ દિખાયે, અક્ષ્રોંકો ભી, મુમકિન નહજ્ઞ્.હ્વહ્વ
દોર આગળ આગળ ચાયો. વચમાં કોઈક બોયું, હ્મહ્મહવે ત્રિલોકનો વારો.હ્વહ્વ
ત્રિલોકે ખિસ્સામાંથી કાગળ બહાર કાઢયો. પાછળથી એક કટાક્ષ્ થયો,
હ્મહ્મએને રહેવા દો, એ ત્રણ જ લીટી બોલશે.હ્વહ્વ બધાનું હાસ્ય શમી ગયા પછી ત્રિલોકે
કહયું, હ્મહ્મના, બહુ લાંબી કવિતા છે. ત્રણ લીટીની નથી.હ્વહ્વ એક મિત્ર બોયો, હ્મહ્મતું તારે
તેંત્રીસ લીટીની કવિતા વાંચને ભાઈ [હ્વહ્વ
ત્રિલોક મોઢે બોલી શકે તેમ હતો પણ કદાચ કોઈની સાથે નજર મિલાવવી ન
પડે એટલા માટે જ એણે કાગળ ખોયો ને શરૂ કયુક્ષ્,
હ્મહ્મનવરાત્રિઓની આ ઝળહળતી રોશનીમાં
તું ગરબે ઘૂમતી હોઈશ..... ત્યારે.....
અચાનકલ્
તારા પગ ક્ષ્ણભર અટકી જશે
અને...
મારી તસવીર તારા સ્મૃતિપટ પર ઙ્કભરશે,
મારું મૌન ચુંબન તારા ગાલો પર અફળાશે,
મારું અસ્તિત્વ તારા ખયાલોને ખૂંચશે,
ને અચાનક..... સાવ એમ જ.....
હું યાદ આવી જઈશ [
પછી...
મારા એ અહેસાસને તું
અફસોસના આંસુમાં કે ધુત્કારના થૂંક સાથે
તારા પાલવમાંથી ખંખેરી નાંખીશ,
ત્યારે
માયૂસીના અંધારપટમાં ભજ્ઞ્સાતાં મારા દિલની પરવા કરનારાઓમાંથી છેલું
નામ પણ ભૂંસાઈ જશે [હ્વહ્વ
થોડી હ્મવાહ વાહહ્વ પછી એક મિત્ર મક કર્યા વગર રહી શકયો નહિ, એ
બોયો, હ્મહ્મકાંઈ વાંધો નહિ ત્રિલોક, તું મૂંઝાતો નહિ. ભલે આવા બેલ્ત્રણ નામ ભૂંસાઈ
ય. આમાંયે ેજે ને તું ત્રી૦ ટ્રાયલે પાસ [હ્વહ્વ
કોઈ ણભેદુ ભાઈબંધે તો વળી સીધી જ ટકોર કરી, હ્મહ્મપણ પહેલાં એને
કોઈક પૂછો તો ખરા કે આ કવિતા જેને માટે લખી છે એ હ્મકેટલામીહ્વ છે ? ત્રી૦ તો નથી
ને.....?હ્વહ્વ
પછી.......
ત્રણ આંખો ....... .....હા, ફરી એકવાર ત્રણ આંખો સામલ્સામી મળી,
ભીની થઈ ને નીચે ઢળી ગઈ.....[
(હ્મજલારામદીપહ્વ, ઓગ/ટ.૯ણ્)
સાતમી થાળી
પંદર દિવસની ર ભોગવ્યા પછી આજે મંજુ વાસણ ઙ્કટકવા આવી હતી.
આટલા દિવસે મંજુ આવી ગઈ તેથી ઘરના સૌના ચહેરા પર હળવાશ છવાઈ ગયેલી.
એના આવવાથી સૌને રાહત થઈ હતી. નાની વહુ તો બહુ રા૦ થઈ હોય એમ લાગ્યું હતું.
મંજુ બરાબર સમજતી હતી..., પંદર દિવસ એના વગર આ લોકો કામકાજમાં બહુ
અકળાયાં હશે..., નાની વહુ તો ગાંડી જ થઈ ગઈ હશે..., મોટાભાઈનું ધ્યાન રાખવામાં
શેઠાણી અને નાનો થાકી ગયાં હશે....
ર આપતી વખતે નાની વહુએ મોં મચકોડાુું હતું, પણ શેઠાણી સમજદાર
હતાં. તેઓ ણતાં કે મંજુ કાુારેય સાચા કારણ વગર ર માંગતી નહજ્ઞ્. વળી, એ
વર્ષેથી આ ઘરમાં કામ કરવા આવતી. દિવાળી જેવા દિવસોમાંય તે ર ન માંગે. એટલે
શેઠાણીએ તેને જવાની છૂટ આપી, પણ પગાર કાપી લેવાની શરતે. સાત જણાંનાં
કપડાં ને વાસણનું કામ પોતાના ઉપર આવશે એ બીકે નાની વહુનું મોઢું બગડે એ તો
સ્વાભાવિક વાત છે. ઘરમાં સાત જણનું કુટુંબલ્ શેઠ... શેઠાણી... બે દીકરા... નાનો
પરણાવેલો... એને નાનો બાબો મોન્ટ.... અને શેઠાણીને એક નાની દીકરી... સરલા...
એ પરણાવવા લાયક... મોટોભાઈ પર'યો નહોતો... એને કોઈ ગંભીર માંદગી હતી.
દિવસભરમાં લગભગ આઠથી દસ ઘરનું કામ કરવા મંજુ જતી. આ ઘરમાં એ
ઘણાં વર્ષે જૂની હતી. વાસણ અને કપડાંનું કામ કરે. એ સિવાય કાુારેક કોઈ વધારાનું
કામ સોંપવામાં આવે તો એ પણ મૂંગા મોંએ કરી આપતી. એના આવવાનો સમય
લગભગ નિત્ર્યિત જ હોય. ચોકડીમાં એના માટે વાસણનો ખડકલો તૈયાર જ હોય. સાત
જણાંનાં સાત થાળીલ્વાટકા ને બીં વાસણો હોય. એ પતાવે પછી કપડાં ધોવા બેસે.
એ કલાકલ્અરધા કલાક દરમિયાન ઘરમાં થતી ચહલપહલ અને વાતો ઉપરથી
રોજેરોજના ઘરના વાતાવરણનો એ ચોસ અંદાજ બાંધી શકતી. મહિનેલ્પંદર દિવસે
મોટાભાઈને દવાખાને લઈ જવામાં આવતા. મંજુને એટલી ખબર કે તેમને કોઈ મોટી
બીમારી લાગુ પડી છે. એને બરાબર યાદ હતું કે નાનાનાં લગન વખતે મોટાભાઈને એક
મહિનો દવાખાને દાખલ કરાવ્યા હતા. લગનનાં કામકાજમાં માંદગીનો કાયમી ખાટલો
ઘરમાં પોસાય નહજ્ઞ્, એમ વિચારીને જ સૌએ આ પગલું ભયુક્ષ્ હશે. મંજુએ એક મહિનો
ટિફિન સાફ કર્યા હતાં તેથી ખબર, નહિતર કામ સિવાય નાની વહુ કે શેઠાણી સાથે તેને
વાતો કરવાની સહેજ પણ ટેવ નહોતી. નાનાનાં લગન થતાં ેઈને મોટાભાઈની
એષ્ણાઓને આઘાત ન લાગે એ માટે પણ કદાચ એમને દાખલ કરવાનું સૌને જરૂરી
લાગ્યું હશે. મોટાભાઈનો ઓરડો અલગ રાખવામાં આવ્યો હતો. એ ઓરડામાં એનો
પલંગ રહેતો. ત્યાં એમને આરામ કરવાનો. ઓરડાની બારી ચોકડીની સામે પડતી. કામ
કરતી મંજુ તરફ એ કયારેક ેતા હોય ત્યારે મંજુને ઙ્ખડે ઙ્ખડે કંઈક દુઃખ થતું. એના
મનમાં થોડી અનુકંપા ઙ્કભી થઈ જતી.
શેઠાણી ઘણીવાર શેઠ પાસે નિઃસાસો મૂકતાં, હ્મહ્મનાનાનું તો થઈ ગયું, હવે
આ સરલાનું કાુાંક ગોઠવાઈ ય તો સારું...હ્વહ્વ
શેઠ કહેતાં, હ્મહ્મઆપણે બીજું તો શું કરી શકીએ ? ભાઈની માંદગીની વાત કંઈ
ઓછી છુપાવી શકાય એમ છે ? અમરેલીવાળા સરલાને ેઈ ગયા છે તે એનો જવાબ હવે
આજકાલમાં જ આવવો ેઈએ.હ્વહ્વ
ગયા રવિવારે અમરેલીથી ચારલ્પાંચ જણાં સરલાને ેવા આવ્યા હતાં.
બેઠકખંડમાં સૌ બેઠાંલ્બેઠાં વાતો કરતા હતાં ત્યારે મંજુ કપડાં ધોવા બેઠી હતી.
મહેમાનોમાંથી કોઈએ પૂછયું હતું, હ્મહ્મતમે મોટા દીકરાના લત્ત્ કેમ હ૦ બાકી રાખ્યાં છે
?હ્વહ્વ
સૌ ચૂપ થઈ ગયાં. ચોકડીમાં બેઠેલી મંજુએ મોટાભાઈના ઓરડાની ઙ્કઘાડી
બારીમાં ેયું. મોટાભાઈ તેની સામે નજર મેળવી શકયા નહજ્ઞ્ ને નીચું ેઈ ગયા. મંજુને
ડૂમો ભરાઈ આવેલો. મહેમાનોને સવાલનો જવાબ અપાયો કે નહજ્ઞ્ તેની મંજુને ખબર રહી
નહજ્ઞ્. કદાચ અપાયો હોય તોય સાચો કે ખોટો....રામ ણે. પણ પછી અમરેલીવાળાનો
જવાબ આવ્યો જ નહોતો.
ઘરના સૌ સભ્યોના ચહેરા ઉપર હવે ધીરે ધીરે મોટાભાઈની માંદગીનો થાક
અને કંટાળો અંકાયેલો રહેવા લાગ્યો હતો. પહેલાં સૌ હ્મમોટાભાઈહ્વ કહેતાં, પછી ખાલી
હ્મભાઈહ્વ, ને હવે એમાંથીયે હ્મભાયહ્વ([) થઈ જવા માંડયું [ વાત્સયમાંથી પ્રેમ.....,
પ્રેમમાંથી સહાનુભૂતિ....., ધીમે ધીમે સહાનુભૂતિમાંથીયે ધીરજ ખૂટી જવા આવી હતી.
હ્મપથરો પાકયોહ્વ લ્કોઈવાર તૂટક તૂટક આવા શબ્દો મંજુને કાને અફળાતા.
મોટાભાઈ કંટાળીને કયારેક બારી બંધ કરી દેતા. એકવાર નાનો બાપુ૦ સાથે વાત કરતો
હતો, હ્મહ્મઅમદાવાદ લેબોરેટરીમાં મારો એક ઓળખીતો ભાઈબંધ છે....., આપણે ત્યાં
એચ.આઈ.વી. ટેસ્ટ કરાવીએ તો ? રિપોર્ટ ખાનગી રાખીશું [હ્વહ્વ
બાપુ૦એ જવાબ નહોતો આપ્યો. નાની વહુએ બીજું સૂચન કયુક્ષ્, હ્મહ્મભાઈને
ફરીવાર પહેલાંની જેમ કોઈ સરકારી આયુર્વેદિક દવાખાનામાં દાખલ કરવાથી ઘણી
નિરાંત રહેશે.
શેઠ કશું ની કરી શકતા નહજ્ઞ્. એ ણતા કે દાખલ કરવાથી કશું વળે એમ
નથી. એમણે લેબોરેટરી ટેસ્ટ કરાવવાની પણ ના પાડી દીધી હતી. શેઠાણી સમજતાં કે
હિંમત હારી જવાથી કામ નહજ્ઞ્ ચાલે. જે છે તે સમ૦ સ્વીકારી લીધે જ છૂટકો. મા હતી ને
? એ દીકરાનું ધ્યાન વધારે રાખે. સમયે સમયે મોટાભાઈને યાદ કરીને દવા આપે,
–ુટજયુસ બનાવી આપે, હૂંફાળી રાબ બનાવીને પીવરાવે, નવરાશ મળે તો સારી સારી
વાતો કરવા બેસે, છતાં..., છતાંયે મોટાભાઈની આંખમાં ૦વવા માટેની, ૦વનનાં
રંગીન પાસાંઓને અનુભવવાની, ૦૦વિષ તબકતી.., તબકતી જ રહેતી [
મંજુને કડક સૂચના આપવામાં આવેલી કે મોટાભાઈનાં કપડાં અલગ
પાણીમાં ધોવાનાં, એમનાં વાસણ, થાળીલ્વાટકાં બધું જુદા પાણીથી ઙ્કટકવાનું રાખવું.
મંજુ એ પ્રમાણે કરતી. તે નાની વહુનો સ્વભાવ ઓળખતી. મોન્ટુ એકવાર ભૂલથી
મોટાભાઈના ઓરડામાં ગયેલો ત્યારે નાની વહુએ એને ખૂબ માર માર્યો હતો. પછીથી
મોટાભાઈ ઓરડાનું બારણું બંધ રાખવા લાગ્યા. મંજુને અંદર ને અંદર કંઈક વેદના
થતી. મોટાભાઈ ઉપર તેને બહુ લાગણી થતી પણ અંદર જ દબાવી દેતી. તે હ૦ પણ
એમને હ્મમોટાભાઈહ્વ જ કહેતી. પંદર કે વીસ દિવસે ડોકટર ઘેર આવીને તપાસી જતા,
કારણ કે હળવે હળવે મોટાભાઈની પરિસ્થિતિ પથારીવશ થઈ રહી હતી. એમના
ઓરડામાંથી એકવાર ઙ્કલટીલ્ઉબકાનો અવાજ આવ્યો ત્યારે ઘરનું કોઈ દોડયું નહિ, ને
મંજુ એઠું ભરવાની તપેલી લેતીક મોટાભાઈના ઓરડામાં દોડી ગયેલી. ત્યારથી
મોટાભાઈની સેવાનું ઘણુંખરું કામ આપોઆપ મંજુ ઉપર આવી ગયું. મંજુએ સ્વીકારી
પણ લીધું. ઓરડાની સાફલ્સફાઈ કરે, પપૈયું કે સફરજન સમારી આપે, શેકની કોથળી
ભરી આપે, બીં સૌને લાગતું હોય કે ન લાગતું હોય પણ મંજુને ચોસ લાગતું હતું કે
મોટાભાઈની તબિયત હવે દિવસેલ્દિવસે સુધરતી ય છે. એમના ચહેરા ઉપર હવે જરા
તાજગી વરતાય છે.
દરમિયાન ગામડે મંજુના બાપુ૦ ગૂજરી ગયા એટલે એણે પંદર દિવસની ર
માંગી હતી. સૌનાં મોઢાં પડી ગયાં. સાત જણાંનું કામકાજ માથે પડતાં નાની વહુ બોલી
હતી, હ્મહ્મબાપા મરી ગ્યા એમાં પંદર દિવસ વાનું હોય ?હ્વહ્વ મંજુ કંઈ બોલી નહોતી.
છેવટે પગાર કાપવાની શરતે શેઠાણીએ ર આપી, પછી એ ગઈ હતી. આજે પંદર
દિવસે પાછી આવી ત્યારે મંજુએ ેયું કે સૌના ચહેરા પર હળવાશ હતી. એ સમ૦ ગઈ
હતી, ને એને એ વાતનું ગૌરવ પણ હતું કે મારા વિના આ ઘરમાં કોઈને ચાલે તેમ નથી.
પંદર દિવસમાં તો આ લોકો થાકીને ચૂર થઈ ગયા, ને આજે પોતાને આવેલી ેઈ કેવા
હળવા થઈ ગયાં ?
વાસણનો ઢગલો ચોકડીમાં તૈયાર હતો. મંજુ વાસણ ઙ્કટકવા બેઠી.
મોટાભાઈના ઓરડાની બારી બંધ હતી. કદાચ એમને ખબર જ નહિ હોય કે મંજુ આવી
ગઈ છે. થાળીલ્વાટકા ઙ્કટકતાંલ્ઙ્કટકતાં એ બારી સામે ેતી રહી. થોડીવારમાં મોન્ટુએ
બારી ખોલી, ને અચાનક મંજુના હાથ અટકી ગયા..... ?લ્
હ્મહ્મમંજુ..... શું થયું..... ?હ્વહ્વ શેઠાણીએ એને હલબલાવીને ચોથી વખત
પૂછયું. સાફ કરીને મૂકેલી થાળીઓ તરફ આંખો ફાડીને ેતાં મંજુ એટલુંજ બોલી શકી,
હ્મહ્મસાતમી થાળી કયાં..... ?હ્વહ્વ
(હ્મઅખંડ આનંદહ્વ નવેમ્બરલ્ર૯૯૩)
ખરબચડાં પાણી
હ્મહ્મદોઢસો રૂપિયા ? શેના આપું ?હ્વહ્વ નાનો તીખા અવાજે બોયો, હ્મહ્મહ૦ ત્રણ
દીહ્વ પહેલાં જ તારા છોકરાના બર્થ ડે માટે તેં મારી પાસેથી દોઢસો રૂપિયા લીધા હતા,
એનું શું ?હ્વહ્વ હ્મહ્મતને કાંઈ યાદ રેહ્વતું નથી ને....હ્વહ્વ મોટાએ એના વાકાુમાં ટેવ પ્રમાણે
ગાળ ઉમેરીને કહયું, હ્મહ્મ...મને સામા સવાલ પૂછે છે ? બર્થ ડે માટે તારી પાસેથી થોડો
ભાગ કઢાવવાનો હોય? ઈ દોઢસો રૂપિયા તો ખરચના જ લીધાહ્વતા. પચાસ રૂપિયા
તેલના ને બાકી ઘઠ્ઠના અને મસાલાના.હ્વહ્વ
હ્મહ્મતે... બર્થ ડે ઉજવવાના સવાદિયા નો કરતા હો, માળો ખરચ કયાં કેમ
થાય છે ઇ જ મને તો ખબર પડતી નથી.હ્વહ્વ નાનો ત્રાંસા સ્વરોમાં કકળાટ કરવા માંડયો.
હ્મહ્મખરચ તો થાય જ ને [ કરવા બેસો તો ખબર પડે. હ૦ બાજરો લાવવો છે તો ભાગ તો
આપવો જ પડે ને [ ઘરમાં સાંજ પડે ખાવા તો ેઢ્ઢ કે નઢ્ઢ ?હ્વહ્વ દુકાનની અંદર આવેલા
એક ગ્રાહકને ઈશારાથી આવકારી મોટો હળવા સ્વરે બોયો. ગ્રાહકને ખુરશી ઉપર
બેસાડી નાનો એની દાઢી કરવા વળગ્યો. મોટો હ્મબર્થ ડેહ્વ ના વિચારોમાં ખોવાયો.
ઘરવાળીને ઘણીયે ના પાડીહ્વતી, પણ દેખાદેખીએ ચડેલી છોકરાની મા ખરી ૦દે
ભરાણી હતી. હ્મસવ૦કાકાની બેબીનો હેપી બર્થ ડે ઉજવાયો, જયસુખે તો એની નવી
નવી વહુનોયે જનમદિવસ ઉજવ્યો. જમાનો તો એવો છે કે લોકો પોતાના પાળેલા
કૂતરાનો પણ બર્થ ડે ગોઠવે છે, તો મારા મુન્નાનો હેપી બર્થ ડે કેમ ન ઉજવાય ?હ્વ
લ્નાછૂટકે ઉજવાયો જ [
મોટાએ બીડી સળગાવી, પછી થોડી વારે બોયો, હ્મહ્મદીવાબસ્ત્રી આવીને
કર્યાહ્વતાં ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મહા.હ્વહ્વ
હ્મહ્મચા પીધી ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મહા, મારા પૈસાની.હ્વહ્વ નાનાએ જવાબ વાળ્યો. મોટો બીડીના ધુમાડામાં
અકળાયો. પૂરી થયેલી બીડીને બહાર ફેંકતાં એણે પૂછયું, હ્મહ્મકાલનો વેપાર કેટલો થયો
?હ્વહ્વ
હ્મહ્મએકસો ને સાંઈઠનો.હ્વહ્વ
હ્મહ્મત્રણસો ને વીશનો વકરો થયો ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મના, ના, એંશીલ્એંશી ભાગમાં આવશે. ત્રણશે વીશ થોડા....હ્વહ્વ આ વખતે
નાનાની ૦ભે ગાળ આવીને રહી ગઈ. ઘડીક કોઈ કાંઈ બોયું નહજ્ઞ્.
આવકમાં થીગડાં મારવા પડે એવી જ દશા હતી. કુટુંબ મોટું, ખરચ ભેગો,
એટલે એક ભાઈ બી ભાઈ કરતાં થોડું વધારે વાપરે તો એ કંકાસનું કારણ બની રહે [
થોડી વાર રહીને મોટાનો છોકરો આવ્યો ને કહે, હ્મહ્મઘરે મેહ્વમાન આવ્યા છે ને
કાકાને ઘરે બોલાવે છે.હ્વહ્વ
નાનાની નજરમાં ન સમય તેવા અણગમાના ભાવો ચમકાુા, પણ તે કાંઈ
બોયો નહજ્ઞ્.
મોટાએ પૂછયું, હ્મહ્મતે એમાં નાનકાનું શું કામ છે ?હ્વહ્વ
છોકરાએ જરા યાદ કરીને કહયું, હ્મહ્મઈ મને ખબર નથી, પણ બા એ એમ કીધું
કે મેહ્વમાનને એકવાર મૂરતિયો ેવો છે.હ્વહ્વ
નાનાના ચહેરા ઉપર ફરી અનેક ભાવો ઙ્કપસ્યા. સામે રતન૦ની દુકાને મરચું
લેવા આવી ઙ્કભેલી ગીતા તરફ તે ેઈ રઌો, મૂંઝારો થતો હોય તેમ નાનો અકળાવા
લાગ્યો.
હ્મહ્મએને મૂરતિયો ેવો હોય તો આંયાં આવીને ેયા જેવો છે, , કહી દે [
અહજ્ઞ્ કોઈને નવરાશ નથી.હ્વહ્વ મોટાએ ગુસ્સે થઈને છોકરાને તગેડી દીધો. પછી નાના
સામે ેયું, નાનો નીચી નજરે પેલા ગ્રાહકની દાઢી પર શેવિંગબ્રશ ફેરવી રઌો હતો.
મોટાએ તેને કહયું, હ્મહ્મમેં જયસુખને વાત કરેલી છે, મેં એને કીધું છે કે તું જરા દબાણ
કરજે. એની સાળી માની જશે તો આજકાલમાં જવાબ આવવો ેઈએ.હ્વહ્વ
બે ઘડી વિચાર કર્યા પછી નાનો કહે, હ્મહ્મએને બહુ દબાણ નો કરવું, ઈ સારું નો
લાગે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મતો... ? તો શું કરવું મારે ? તને તો બધું એમ જ લાગે ને [ મને ખબર છે
તારી નજર કઈ છમકછલો ઉપર ઠરે છે. પણ મારી હારે કાંઈક રીતમાં રેહ્વજે. હું કાંઈ તારું
ધાયુક્ષ્ નો કરી શકું [હ્વહ્વ વધુ બે ગાળો સાથે મોટો ખિવા લાગ્યો. નાનાએ અસ્ત્રામાં નવી
બ્લેડ ચડાવી, તેનો ચહેરો ગરમાઈ રઌો. કંઈક બોલવા ગયો પણ પછી બોયો નહિ.
મોટો દુકાનમાં આમથી તેમ આંટા મારવા માંડાુો. પેલો ગ્રાહક ઉન્નત મસ્તકે
બધું અનુભવી રઌો હતો. બી૦ ખુરશી ઉપર બીે ગ્રાહક આવીને બેઠો હતો. એના
વાળ કાપવા માટે મોટાએ ફૂવારો લઈ પૂરેશમાં માથે પાણી છાંટવા લાગ્યો. પછી
દાંતિયો અને કાતર હાથમાં લીધાં. થોડી વાર પછી કાનો પંચરવાળો લાઈટબિલની
ઉઘરાણી કરવા આવ્યો, હ્મહ્મઆ વખતે ત્રણસો રૂપિયા આપવાના છે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મકેમ એટલા બધા ? બિલ કેટલું છે ?હ્વહ્વ મોટાએ પૂછયું.
હ્મહ્મપંદરસો રૂપિયા..., પંદરસો રૂપિયા બિલ ને પાંચ દુકાન..., જગાની દુકાન
તો બંધ છે એટલે ગણાય નહિ ને, એણે તો ગોડાઉન કરી નાખ્યું, હવે તું જ ગણ ને...,
ત્રણસોલ્ત્રણસો રૂપિયા આપણા ભાગે આવે ને ?હ્વહ્વ પંચરવાળાએ હિસાબ સમવ્યો.
મોટો એમ શાંત પડે નહિ. એ કહે, હ્મહ્મ મારે તો એક પંખો ને સાંજે કલાક એક
ટયુબલાઈટ વપરાય, શનિવારે બંધ હોય, તોય ત્રણસો રૂપિયા ? તારે આખો દિવસ
કંમ્પ્રેશર પાવર ખેંચ્યા કરે, આ પાનવાળાને રાતે એક વાગ્યા સુધી ટીવી ચાલુ હોય,
બધાને સરખું થોડું હોય ?હ્વહ્વ કાનો પંચરવાળો હવે કંટાળીને ગરમ થયો, હ્મહ્મઈ બધું તમારા
બિલના વારામાં કરજે, અત્યારે મારે ટાઈમ નથી, ત્રણસો રૂપિયા લાવ જલદી.હ્વહ્વ
હ્મહ્મભલે, ભલે, હવે કાલે આપી દઈશ.હ્વહ્વ મોટાએ વાત વાળતાં કઌું. પેલો
ગયો. વાતાવરણ હળવું થાય ન થાય ત્યાં ફરી મોટાએ નાનાને કઌું, હ્મહ્મસાંજે દોઢસો
રૂપિયા આપજે, વધશે તો પાછા આપીશ.હ્વહ્વ
હ્મહ્મખાલી હ્મકરહ્વમાં જવાનું છે, એમાં પચાસ રૂપિયામાંય થઈ રેહ્વશે, દોઢસો
રૂપિયાની શું જરૂર છે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકહું છું ને કે વધે તો પાછા આપીશ. ભાણિયાના હ્મકરહ્વ છે, ને કયારે કયો
ખરચ અણધાર્યો આવી પડે ઈ ની થોડું હોય ?હ્વહ્વ મોટો સમવવા પ્રયત્ન કરતો હતો.
પણ નાનાની ગરમી ઓછી થતી નહોતી, તે બોયો, હ્મહ્મકાલ સવારે મહિના દીહ્વ પછી
તારા પોતાના છોકરાના હ્મકરહ્વ કરવાના આવશે તો ત્યારે તો તું કોણ ણે કેટલા માંગીશ
?હ્વહ્વ
હ્મહ્મત્યારે તો પાંચ હર ેશે, પણ તે દીહ્વ તારી પાસેથી માંગવાના નો હોય.
તને કાંઈ સમજ તો પડતી નથી ને ખાલી ખોટો....હ્વહ્વ ફરી મોટાએ ગાળ વાપરી. હ્મહ્મભલે,
પણ ેજે તે દીહ્વ તારા છોકરાના હ્મકરહ્વમાં હૂરધનદાદાને અને મઢે બેસાડેલા નાનકાને
નોતરવાનું ભૂલતો નહજ્ઞ્.હ્વહ્વ નાનો બોયો. મોટો કહે, હ્મહ્મઈ મને નો કેહ્વવું પડે,
હૂરધનદાદાને હું નો ભૂલું ને નાનકાનું સરવણું કરી લેવું છે પછી નોતરવો નો પડે.હ્વહ્વ
બંન્ને ગ્રાહકો રવાના થયા પછી મોટાએ ચા મંગાવી ને બેય ભાઈઓએ
અરધીલ્અરધી કરીને પીધી.
સ્ત્રી
હ્મમુરારિ, તું ચા બહુ સારી બનાવે છે.હ્વહ્વ પહેલો ઘૂંટડો ગળામાં ઉતારતા ડોકટર
સાહેબે ખુશ થઈને કઌું. હ્મહ્મશું સાહેબ, તમે પણ....હ્વ મુરારિએ પોતાના ખાસ લહેકાથી
કહયું, હ્મહ્મઆપણા જેવા પુરૂષેના હાથમાં એવી મીઠાશ કયાંથી હોય ? સ્ત્રી છેવટે સ્ત્રી જ
હોય, સાહેબ [ રસોઈનો જે કસબ સ્ત્રીઓના હાથમાં હોય છે એવો આપણા હાથમાં નથી
હોતો.હ્વહ્વ
હ્મહ્મવાહ, તારો પણ જવાબ નહજ્ઞ્, મુરારિ. બધી વાતોની જેમ આ વાતમાં પણ
સ્ત્રીને ઢસડી લાવ્યો.હ્વહ્વ ડોકટર સાહેબે હસીને કઌું. ચાનો કપ નીચે મૂકી રૂમમાં ગયા,
ને મુરારિ પોતાના કામમાં લાગી ગયો.
ડોકટર સાહેબ પોતાનું નાનકડું દવાખાનું ઘરે જ ચલાવતા હતા, મુરારિ
એમનો નોકર પણ હતો, કમ્પાઉન્ડર પણ હતો અને મિત્ર પણ ખરો [ ડોકટર સાહેબ
એકલા રહેતા હતા. દર મહિને મુરારિ મારફત તેઓ શહેરમાં રહેતી પોતાની પત્નીને ત્રણ
હર રૂપિયા મનીઓર્ડર મોકલતા. મુરારિ એમનું બધું જ કામ કરી આપતો. બહુ
દિલચસ્પ માણસ હતો. પોતાની પત્નીથી બહુ જ પ્રભાવિત. એટલે એની બધી જ
વાતોમાં પત્નીની સાથોસાથ સમગ્ર સ્ત્રી તિનાં ગુણગાન આવતા હતાં. ઘણી વાર
મુરારિ ડોકટર સાહેબને પણ સ્ત્રીની બાબતે ભાષ્ણ ઝજ્ઞ્કી દેતો, હ્મહ્મસ્ત્રી વગરનું ૦વન
અધૂરું છે, સાહેબ [ તમે જ જુઓને સાહેબ, તમારી પત્ની શહેરમાં અને તમે અહજ્ઞ્યાં
ગરમ પાણીમાં ઈન્જેકશનોની સોઈ ધોઈ રઌાં છો ?[ જયાં પત્નીને રાખવી ેઈએ ત્યાં
આ લાંબો કાળો નાગ ગળામાં લટકાવતાં ફરો છો [ સારું, કહો યો ત્યારેહ્ન ડોકટર છો
તોયે ઙ્ખઘની ગોળીઓ કેમ લેવી પડે છે ? હવે મને જ જુઓને, ઘરવાળી જગાડે ત્યારે
ગું ને જે પ્રેમથી ખવડાવે એ આનંદથી ખાઠ્ઠ [હ્વહ્વ સ્ત્રીઓની બાબતમાં મુરારિનું જ્ઞાન
ઘણું રસપ્રદ અને સચોટ હતું. ડોકટર સાહેબને એની વાતોમાં કયારેય કંટાળો આવતો
નહજ્ઞ્. એ તો ખૂબ રસપૂર્વક આવા ભાષ્ણો સાંભળી લેતા ને વચ્ચે વચ્ચે ગમગીન સ્મિત
પણ આપતા. એકવાર અરધી રાત્રે મુરારિએ ડોકટર સાહેબનો દરવો ખખડાવ્યો,
હ્મહ્મડોકટર સાહેબ, ડોકટર સાહેબ, જલદી ચાલો, મારી ઔરતને પેટમાં દરદ ઙ્કપડયું છે,
જલદી ચાલો સાહેબ.હ્વહ્વ
ડોકટર સાહેબ એની સાથે ગયા. એ રાત્રે મુરારિની પત્નીએ બાળકને જન્મ
આપ્યો.
બીજે દિવસે જયારે મુરારિ આવ્યો ત્યારે ડોકટર સાહેબે તેની પત્નીના ખબર
પૂછાુા તો કહે, હ્મહ્મસારું છે, બંને મમાં છે, બાળક પણ ઠીક છે, ચાંદ કા ટુકડા હૈ....હ્વહ્વ
પછી કંઈક યાદ આવતાં પૂછયું, હ્મહ્મસાહેબ, તમારેય બાબો છે ને શહેરમાં ? કેવો છે એ
?હ્વહ્વ
ડોકટર સાહેબે કઌું, હ્મહ્મબહુ વાતો કરવાનું બંધ કર. લે આ થોડી દવાઓ છે,
તારી પત્નીને આપજે.હ્વહ્વ
મુરારિ ચૂપ થઈ ગયો. એ ચુપકીદીમાં કંઈક બોજ હતો. વિશિ/ટ મુ×ામાં
ડોકટર સાહેબની સામે ેતો રઌો. એમની આંખોમાં ભીની ભાવનાઓ છવાયેલી હતી.
તેઓ મનીઆ"ર્ડર ફોર્મ ભરવા લાગ્યા. મુરારિ હજુ ઙ્કભો હતો. ડોકટર સાહેબે મનીઆ"ર્ડર
ફોર્મ અને ત્રણ હર રૂપિયા એને આપતાં કઌું, હ્મહ્મરસ્તામાં પોસ્ટઆ"ફિસનું આ કામ
પણ પતાવતો જજે. હવે ને, શું જુએ છે ?હ્વહ્વ
કંઈક કહેવા માંગતા મુરારિના હોઠ ધીરે ધીરે ખૂયા, હ્મહ્મસાહેબ, મારી વાત
માનશો ? કાં તો તમે શહેર વ, કાં તો મેમસાહ્વબને અહજ્ઞ્ બોલાવી યો. આવું કંઈ થોડું
૦વન હોય સાહેબ ? મેમસાહ્વબ ત્યાં ને તમે અહજ્ઞ્ ? દુઃખ નહજ્ઞ્ લગાડતાં સાહેબ, માફ
કરે, પણ તમે દાકતરી ણો છો પણ એ નથી ણતા કે સ્ત્રી શું હોય છે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મમુરારિ..હ્વહ્વ ડોકટર સાહેબે ગંભીર ચહેરે, ભીના અવાજે કઌું, હ્મહ્મહું ણું છું
કે સ્ત્રી શું હોય છે.હ્વહ્વ
ડોકટર સાહેબના ઉદાસ સ્વરોની સંવેદના તરફ મુરારિનું ધ્યાન ન ગયું, બકે
એ તો પોતાના અવાજની તીવ્રતા વધારતો બોયો, હ્મહ્મના, સાહેબ, તમે નથી ણતા.
એવું હોત તો તમે મેમસાહ્વબને કયારનાયે બોલાવી લીધા હોત. આ દર મહિને ત્રણ
હ...ર[ સાહેબ, મને ખબર છે તમારું દવાખાનું કેમ ચાલે છે. મહિને ત્રણલ્ચાર હર
તમે કેવી રીતે ભેગા કરો છો ? મોટેભાગે તો મફતમાં દવાઓ આપો છો, તો યે પાછા
ત્રણ હર પત્નીને મોકલો છો ? તમારે પોતાને માટે શું બચે છે ? ભલે. ચાલો, તમે
મારી એક વાત માનો. ત્રણ હર જ મોકલવા એવું જરૂરી છે ? થોડાં ઓછા ન મોકલી
શકીએ ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મબીજું કરી પણ શું શકાય ?હ્વહ્વ ડોકટર સાહેબનું ગળું ભારે થયું હતું. પહેલી
જ વાર એ મુરારિ સામે નજર ન મેળવી શકાુા. આંખો નીચે ઝુકાવીને મંદ અવાજે
બોયા, હ્મહ્મઅદાલતે ત્રણ હર રૂપિયા ભરણપોષ્ણ પેટે વળતર ની કરી આપ્યું
હતું.હ્વહ્વ
આરાધના
પ્રિય ચાંદની,
પ્રસૂતા સ્ત્રી જેમ પોતાની પીડાને રોકી શકતી નથી, તેમ જરૂર ન હોવા છતાં
તમને પત્ર લખવાની મારી ઈચ્છા હું રોકી શકતો નથી. ે કે પત્ર પોસ્ટ કરી તમારા સુધી
પહોંચાડવાની હિંમત હું હરગિજ નહજ્ઞ્ કરું, કારણ કે હવે તમે આ અક્ષ્રો પર નજર
માંડશો તો વર્ષેની સાધના અને તપસ્યાથી માવજત કરીને ઙ્કભી કરેલી તમારી પેલી
ઉજળી કાચ જેવી પારદર્શક આરાધના આમાંની વેદના પ્રત્યે સમઈલ્વેદનાનો નાનોલ્શો
થડકાર અનુભવીને ચકનાચૂર થઈ જશે [
કેટલાક સવાલો ખુદ જ એટલા નિરુસ્ત્રર હોય છે કે એનો જવાબ હું કે તમે તો
શું કુદરત પણ આપી શકે નહજ્ઞ્. આજે તમને મળીને તમારા કમ્પાઉન્ડમાંથી બહાર
નીકળતી વખતે મને જે સવાલ થયો એ ઙ્ખંચી કમ્પાઉન્ડવોલ જેવો જ તોતિંગ અને
અભેદ્ય લાગ્યો. અને એ સવાલનો જવાબ મેળવવા માટે મારી સ્મૃતિમાંથી ભૂતકાળની
કેટલીયે ક્ષ્ણો તમારા આંગણાંમાં સરી પડી :
..... બાવીસીની યુવાન ઉંમરે કેટકેટલાય અરમાનોની ગઠરીઓ સાથે હું
હ્મવેલસેટડહ્વ કહેવાતી રફતારી જિંદગી લાપરવાહીથી ૦વતો હતો ત્યારે તમારા વડીલો
તરફથી મારા લગ્ન માટે આવેલા પહેલા લગ્નપ્રસ્તાવે મને રોમાંચિત કરી મૂકયો હતો.
તમને ેયા ન હોવા છતાં ણવા મળેલા તમારા વર્ણન પરથી મારા મન પર તમારી એક
અનોખી સંવેદનલ્આકૃતિ કંડારાઈ ગઈ અને 'યેલ્અ'યે હું તમારી આરાધના કરવા
લાગ્યો. તમને ેવાની ઉત્કંઠામાં હું એસ.ડી.બર્મનનું હ્મમેરે સાજન હૈ ઉસ પાર...હ્વ લ્એ
ગીત ગણગણતો થઈ ગયો હતો.
આમ તો મારી પાસે કશું ખાનગી રાખવા જેવું નહોતું, છતાં મારે તમને મારી
ટી.બી.ની બિમારી વિશે પણ જણાવવું ેઈએ એમ માની, તમારી ખેલદિલી પર
વિશ્વાસ રાખી એ બાબતનો એક નાનકડો સંદેશો તમને પહોંચાડવા મોકયો હતો પણ
એ સંદેશ તમને મળે ન મળે ત્યાંજ મારી ધારણાને ખોટી પાડતો તમારો નાનકડો,
ઔપચારિકતા કે કશાય સંબોધન વગરનો એક લીટીનો પત્ર મળ્યો, તમે લખેલુંઃ હ્મએક
ક્ષ્યના દર્દીને હું પરણવા માંગતી નથી.હ્વ
મારી નિખાલસતાનો પરપોટો ફૂટી ગયો. મન ભાંગી ગયું. તમને ેવાની
ઈચ્છા ધરબાઈ ગઈ. આ સમય દરમિયાન હું તો એટલું જ ણી શકયો હતો કે તમારું
નામ હ્મચાંદનીહ્વ છે. એ પછીના થોડા વખતમાં તમે આ જ શહેરમાં પરણી ગયા હોવાના
સમાચાર પણ મળ્યા હતા.
ફિમોની કોઈ અસર ખાસ મારા પર નહોતી ચાંદની, છતાં એ પ્રસંગ પછી
મને કયારેય પરણવાના બહુ વિચારો આવ્યા જ નહજ્ઞ્. મારી અંદર તરાશાયેલી પેલી
તમારી સંવેદનપ્રતિમાની આરાધનાને હું ખંડિત કરી શકયો નથી. કદાચ સચિનદાનું પેલું
ગીત મને પ્રેરણા આપતું હતું, હ્મસફલ હોગી તેરી આરાધના, કાહેકો રોયે...હ્વ
પછી સમયના બહાવની સાથે ધીરે ધીરે તમારા પ્રત્યેના મારા પ્રત્યાઘાતો
શમતા જતા હતા. તમારી પસંદગીનો તમને પણ પૂરો સ્વતંત્ર અધિકાર હોય એ વાત હું
સ્વીકારતો થયો. મારો ×િ।કોણ થોડો બદલાયો હતો. તમારા તરફની મારી અનર્ગળ
આરાધના મનના એક ખૂણે ૦વંત રહી હતી. તે દિવસે મારા એક યુવાન કરીબી મિત્ર
પ્રકાશના આકસ્મિક અવસાન વખતે મૃત દોસ્તની નવવિધવા પત્ની પાસે હું શોક વ્યકત
કરવા નીકળ્યો ત્યારે મને ખબર નહોતી કે હું તમારી પાસે જ આવી રઌો છું [ તે સમયે
જયારે હું તમારા બાયોડેટાથી વાકેફ થયો ત્યારે જ મને ખબર પડી કે તમે જ ચાંદની
છો..... હા, તમે એ જ ચાંદની છો જેણે એક ક્ષ્યના દર્દીને, ણી ેઈને કે પછી
અણતાંજ..., ઠુકરાવી દીધો હતો[ ે કે તમે તો મને અતીતની નજરે ઓળખી જ
કયાંથી શકો ? એવી અતીતની નજર જ કયાં છે તમારી પાસે?
એ વખતે સફેદ વસ્ત્રોમાં તમને ેઈને મારા મનમાં કેટકેટલાય વિચારોના
ઉભરાઓ આવ્યા હતા. કાશ, તમે મને પર'યા હોત [ તો... આજે તમારી આ
ઝાકઝમાળ યુવાન ખૂબસૂરતીને હજુ સુધી આ સફેદ સાડલાના અજગરે ભરડો ન લીધો
હોત [ કેવી વિષ્દઈ કપના [[? ચાંદની, તમારા પતિ પ્રકાશ મારા એક સારા દોસ્ત હતા
અને ત્યારે હજુ ચાર જ દિવસ પહેલાં તેમનું મૃત્યુ થયું હતું એનો શોક મને પૂરતો હતો
જ, પણ તમને ત્યાં આવી હાલતમાં ેયા પછી તમારા વિચારોએ મારા મન પર વધારે
બોજ લાવી દીધો. પળવાર થયું હતું કે તમારી આંખના આંસુઓને લૂછીને તેમાં ફરી
સપનાંઓના રંગો ભરી દઠ્ઠ [ તમને મારી અસલ ઓળખાણ આપું અને ...અને
પુનર્મિલન([)ની એક ભૂમિકા બાંધી દઠ્ઠ [ અચાનક આવી પડેલા તમારા દુઃખને હળવે
હાથે પસવારીને દૂર કરી દઠ્ઠ [ એક એવો સહારો બની શકું જેની તમને આ તબે
સંપૂર્ણ અપેક્ષ હોય [ તમને નવો પ્રકાશ આપી શકે એવો રવિ બનવાની અંતરતમ
ઙ્કર્મિઓની ઘેલછા થઈ.
હ્મએક ક્ષ્યના દદૐને હું પરણવા માંગતી નથી.હ્વ લ્તમારા પેલા પત્રના શબ્દો
મારા કાનમાં અફળાયા અને મારી વિચારગતિ અટકી ગઈ [ તમને મારી આરાધના
અર્પણ કરવાની મોટી પળ વીતી ગઈ, કંઈ પણ પામ્યા વગર જ [ બધા જ નિર્ણયો એમ
જ તણાઈ ગયા.
તમે મને તમારા સ્વર્ગસ્થ પતિના એક માત્ર વિશ્વાસુ મિત્ર હ્મરવિબાબુહ્વ તરીકે
જ પીછાણો છો, ચાંદની, અને તમારા પતિની એ દોસ્તીની ભૂમિકાએ હું પણ થોડા જ
દિવસોમાં એક આદરપાત્ર અંતર સુધી તમારી પણ ન૦ક આવી શકયો હતો. હિજરાયા
કરતા તમારા શુ/ક ૦વનને ેઈ મને દુઃખ થતું. શબ્દોની ઈંટો પર ઈંટો મૂકીને તમારા
મનને ટેકો આપવાનો હું પ્રયત્ન કરતો પણ એનાથી કોઈ નિત્ર્યત આકાર બનતો નહજ્ઞ્.
છેલા કેટલાક દિવસોથી તમારા અંગત વર્તુળોમાંથી મને સંદર્ભ મળેલો કે તમે
કદાચ પુનર્લગ્ન વિશે વિચારી રઌાં છો. એમ તો આપણી વચ્ચેની વાતોમાંથીય કયારેક
મને એવું તથ્ય મળતું કે તમારો ઈશારો પુનર્લગ્ન તરફ હોઈ શકે પણ એ તથ્યને હું મારી
ખાતરીના કોઈ ચોકઠામાં ફિટ કરી શકતો નહજ્ઞ્. એટલે જ હવે ચોસ ખાતરી થયેલી કે
તમે આ બાબતે સભાનતાથીલ્ ગંભીરતાથી વિચારી રઌાં છો. મારી આરાધનાનું એક નવું
સોપાન..... એક નવું પદઈચિફ્ર..... એક નવું ખૂલવા માંગતું ાર હતું શું આ ?
એન્જનને ધો મારીને આગળ ધપાવતી ધગધગતી વરાળ જેવી મારી
ભાવુકતાથી મને શરમિંદગીનો અહેસાસ થયો. કેવા બેહૂદા અને વિચિત્ર વિચારો હતા
મારા ?
આજે...
એ બધા વિચારોની પ્રેરણાનો હડસેલો લાગતાં હું તમારી પાસે દોડી આવ્યો
હતો. રોજની જેમ તમને મળી તમારી બે ક્ષ્ણોના ભારને હળવો કરવા જ માત્ર નહજ્ઞ્,
તમારી સમક્ષ્ લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂકવા [ આરાધનાની ઓળખાણને અપૂર્વ આશાઓ
ઙ્કગી [ શ્રા ઢ બની હતી. મારી ઓળખાણ મળતાં તમે ગદઈગદિત થઈ મને સ્વીકારી
લેશો તેવો વિશ્વાસ હતો. તમારા પેલા પત્રના શબ્દો ક્ષ્ીણ થઈ ગયા હતા. હતાશાને
૦વંત આશા તરફ ખેંચતું સચિનદાનું આરાધનાથી સલ્ફળતા તરફ દોટ મૂકતું ગીત ઘેરા
સ્વરોમાં ઘૂંટાઈને ઘિ બની ગયું હતું. ખરું કહું ચાંદની? આજે તમને લગ્નનો પ્રસ્તાવ
જણાવવા આવતાં જેટલો આનંદ ને ઙ્કર્મિઓનો સંતોષ્ હતો એટલો આનંદ પહેલી વાર
જયારે તમને ેવા આવવાનો હતો ત્યારેય કદાચ ન હતો. મિલન અને પુનર્મિલનમાં
કદાચ આ જ તફાવત હશે [
.....અને તમારા બંગલાની ટેરેસ પર આજની હમણાંની જલ્થોડી ક્ષ્ણો
પહેલાં વીતી ગયેલી ધૂંસર સાંજના વાતાવરણમાં ઝાંખા પ્રકાશમાં ઓલવાઈ જવા મથતા
એક તેજ વિનાના ટમટમતા તારા તરફ તમારી અનિમેષ્ નજર ઠેરવતાં તમે મને કહેતા
હતાં :
હ્મહ્મહા રવિબાબુ, તમારું અનુમાન સાચું જ છે. તમારા મિત્રના અવસાનથી
ખાલી પડેલું સ્થાન તો પૂરી શકાશે નહિ, પણ વર્ષે પહેલાં કરેલી એક ભૂલના
પત્ર્યાતાપમાંથી ફૂટી નીકળેલી એક આરાધનાના ચિત્રમાં પ્રાયત્ર્યિતનો એક છેલો રંગ
ભરી દેવાની રહી રહીને ઈચ્છા થાય છે. મારી અર્થહીન બનેલી ૦ંદગીમાંથી કોઈને
શ્રાનુંલ્પ્રેમનું નાનુંસરખું ફૂલ ચઢાવી શકાય તો મારી આરાધના સફળ થયેલી ગણાશે.
એટલે જ વિચારોના તમામ પગથિયાં ચઢીને છેવટે હું પુનર્લગ્નની ટોચ પર પહોંચી છું,
તમારું શું માનવું છે મારા આ નિર્ણય વિશે, રવિબાબુ ?હ્વહ્વ
હું તમારી સામે ેઈ રહેલો, તમારી નજર હજુ પણ પેલા નિસ્તેજ તારા તરફ
સંપૂર્ણ સ્થિર હતી. તમારો સવાલ મને ઙ્ખડે ઙ્ખડેથી હલાવી ગયો. મારી અંદર કંઈક
ગ્યું, કંઈક સળવળાટ થયો. મને તમારા કેટલાક શબ્દો સમયા નહોતા અથવા
સમયા હતા તો એની પૂરી ખાતરી કરી લેવા હું માંગતો હતો. વિચારોનાં અનેક વમળો
ઘૂમરાઈ રઌાં, પછી તરત જ મને ભાન થયું કે તમે મારા ઉસ્ત્રરની રાહ ેઈ રઌાં છો.
હ્મહ્મમને શો વાંધો હોઈ શકે...?હ્વહ્વ ...હું બોયો, પણ પછી ખચકાયો, જવાબ
આપવામાં થોડી ઉતાવળ થઈ ગઈ હોયલ્કંઈક ભૂલ થઈ ગઈ હોય એવું મને લાગ્યું. બી૦
ક્ષ્ણે મારી અલ્સ્વસ્થતા છુપાવીને મેં તમને કઌું, હ્મહ્મમતલબ કે તમારા નિર્ણય બાબત
મને કંઈ જ અયોગ્ય નથી લાગતું. પણ આ પત્ર્યાસ્ત્રાપ... ભૂલ... આરાધના...
પ્રાયત્ર્યિત... આ બધું શું છે ?હ્વહ્વ
ખરેખર તો હું વધુ ગૂંચવાયો હતો ચાંદની, પણ સદઈભાગ્યે તમારી સ્થિર
નજર મારા પર પડી નહોતી. પેલા તારા તરફથી નજર હટાવ્યા વગર જ તમે ગમગીન
સ્મિત વેરતાં બોયાં, હ્મહ્મકહું છું, તમારાથી નહિ છુપાવું. તમારા મિત્ર પ્રકાશ સાથે પર'યા
પહેલા એક યુવાન સાથે મારા લગ્નની વાત ચાલતી હતી. પણ તે યુવાન ટી.બી.પેશન્ટ
છે તેવી વાત મને કોઈકે કરી હતી. તેથી તે મને ેવા આવે તે પહેલા જ મેં એને મારી
અનિચ્છા જણાવી દીધી. પણ એ જ દિવસે એ યુવાનનો પણ પોતાની સત્ય હકીકત
જણાવતો પત્ર મને મળ્યો ત્યારે મને સમયું કે એ મને છેતરવા માંગતો નહોતો. મને
તેની ખેલદિલી સ્પર્શી ગઈ. કમભાગ્યે મારો લગ્નનો ઈન્કાર કરતો સંદેશો પણ ત્યારે જ
એને મળી ગયો હશે. હું અવઢવમાં પડી કંઈ કરી શકી નહિ, મારી ભૂલ હું જ સુધારી શકી
નહિ, સમય હોવા છતાં[ મારી આસપાસના છીછરા વૈચારિક વાતાવરણમાં હું તણાઈ
ગઈ. આ બધું એટલું ઝડપથી બની ગયું કે હું વિશેષ્ કંઈ સમ૦લ્વિચારી શકું એ પહેલા
તો તમારા મિત્ર પ્રકાશ સાથે મારા લગ્ન ગોઠવાઈ ગયા હતાં અને હું...હ્વહ્વ
તમે થોડું અટકયા. એ પળ મારા માટે વિલંબની એક મોટી પળ બની ગઈ.
ઉસ્ત્રેજનાના તીવ્ર સણકા મને આવવા લાગ્યા હતા. તમે વાત આગળ વધારતાં કઌું,
હ્મહ્મરવિબાબુ, એ યુવાનને મેં ેયેલ નથી, ઓળખતી નથી, હું તેનું નામ પણ ણતી
નથી, પણ અંતરના એક કોરા ખૂણા પર તેના નિર્દોષ્ અને નિખાલસ અદીઠ
વ્યકિતત્વની અમીટ છાપ આજેય વણભૂંસાયેલી રહી છે. કદાચ 'યેલ્અ'યે હું આજ
સુધી એની એક મૌન આરાધના કરતી રહી છું [હ્વહ્વ
પેલા તારા તરફની સ્થિર અચલ ×િ। સમેત તમે એક ક્ષ્ણ અટકયા,
ચાંદની.
હા, એક જ ક્ષ્ણ... [
અને એ એક ક્ષ્ણમાં મારા વિચારોનો અને લાગણીઓનો કયારનોય અટકેલો
પ્રચંડ ધોધ વછૂટયો.....
તમે હજુ મને યાદ કરો છો.....ઓહ [ તમે પણ મારી આરાધના કરો છો [
કેટલી સુખદ ઘટના [ અને સંયોગ તો જુઓ ચાંદની, આજે આ પરિસ્થિતિએ, આ
તબે, આ ક્ષ્ણે એક ઙ્ખચી એવી ભૂમિકાના સ્તર પર કુદરતે મને તમારી સામે હાજર
કરી દીધો, એ પણ ખુશનસીબીનો સંકેત જ છે ને [ બસ, બધું જ કેટલું રંગીન બની ગયું
[ વર્ષેની મારી તપસ્યા ફળી હતી. મને થયું કે હું પાગલ તો નહિ થઈ ઠ્ઠને ? હવે
કશુંય બાકી રહેતું હોય એવું લાગતું નથી. ફકત મારી સાચી ઓળખાણ આપવાની જ
બાકી છે, એ ખબર પડશે એટલે તમને સુખદ આત્ર્યર્ય થશે ને [ પછી લગ્નના પ્રસ્તાવ
માટેની કોઈ પૂર્વભૂમિકાની મારે જરૂર નહિ રહે. ગાડીના પાટાની જેમ સમાંતરે વહેતી
આપણી જિંદગી એકાકાર થઈ જશે, પછી બધું જ સુંદર હશે..... બધું જ [
સુખદ કપનાના વિચારોની એ ક્ષ્ણના ચોસલાને થીવી દેવાનું મન થયું [
બી૦ ક્ષ્ણે..... તમે આગળ બોયા,
હ્મહ્મતારક છે એનું નામ. હું એની સાથે લગ્ન કરવાની છું. તમને ખબર છે
રવિબાબુ, તારકને કેન્સર છે, હ૦ તો પહેલા સ્ટેજમાં. ક્ષ્યના દર્દીને અને તેની
લાગણીને તો હું ન પામી શકી, કદાચ તારકને બચાવી શકું, એનો સહારો બની શકું[ એ
રીતે હું મારી તને માફ પણ કરી શકું[ લોકો તો આવી મારી વાતને ગાંડપણ જ કહેશે,
પણ તમે શું કહેશો ? ..... તમે કેમ કાંઈ બોલતા નથી રવિબાબુ ? તમે પણ મને મૂરખ
તો નથી સમજતા ને ? ના,ના, મને વિત્ર્યાસ છે, તમે એવા હ્મલોકોહ્વમાંના નથી, બરાબર
ને ?હ્વહ્વ
લાખો પગથિયાંવાળી નિરાધાર ઙ્કભેલી ઙ્ખચી નિસરણીના ટોચના પગથિયે
તમે ઙ્કભા હો અને એકાએક તમારા હાથમાંથી નિસરણી છટકી ય ત્યારે શું થાય ?
આકાશમાં આટલે ઙ્ખચે ફંગોળાઈને જમીન પર અફળાવાની વેદના કેવી હોય? શરીરના
રૂંવાડે રૂંવાડે અસંખ્ય ઝેરી વીંછીઓ એકસાથે ડંખ મારે ત્યારે ??
નહિ ચાંદની, હું મારી વેદના આવી સરખામણી કરીનેય નહિ વર્ણવી શકું.
એક ક્ષ્યના દર્દી કરતાં એક કેન્સરના દર્દીને તમારી કદાચ વધારે જરૂર હોઈ શકે [ અને
હ્મચાંદનીહ્વ પાસે તો હ્મતારકોહ્વ જ શોભે, હ્મરવિઓહ્વ નહિ [ દૂર દૂર હ્મસૂર્યાસ્તહ્વ થઈ ચૂકયો
હતો. પેલો તારોલ્જેના તરફથી હજુ તમારી નજર હટી નહોતીલ્તે ક્ષ્ીણ તેજથી ટમટમતો
હતો. એ તારામાંથી એક તેજ લીસોટો તમારા તરફ પડતો હોય એવું મને લાગ્યું અને
એનાથી તમારા ચહેરા પર કંઈ કેટલાય ચમકતાં અંકનોનું એક રૂપેરી તેજ પથરાતું હતું.
સારું થયું તમે મારા તરફ આંખ ફેરવીને ેયું નહોતું ચાંદની, નહિતર તમે તમારા એક
સવાલનો જવાબ મારા ચહેરાના ભાવોની લાશોમાં ઉકેલી શકતલ્જે સવાલ તમે કયારેક
હળવા મૂડમાં પૂછતાં, હ્મરવિબાબુ, તમે પરણી કેમ જતા નથી ?હ્વ
તમારી આંખોને પેલા તારા તરફ જ મંડાયેલીલ્ તકાયેલી રાખીને જ હું
પગથિયાં ઙ્કતરી કમ્પાઉન્ડમાં આવી ગયો ચાંદની, કેમ કે તમે પૂછેલા અભિપ્રાયો અંગે
હું પોતે પણ ચોસ કે તટસ્થ નહોતો. તમારા સવાલના મારી પાસે જવાબ નહોતા.
એમ તો મારા પોતાના સવાલના જવાબો પણ કયાં મારી પાસે હોય છે ?
ચાંદની, હું ને તમે, આપણે બંને એકબીની અનોખા પ્રકારની પોતપોતાના
વિશિ। ઢંગથી આરાધના કરતા રઌાં. કોની આરાધાના મહાન કહેવાય ? કઈ આરાધના
સફળ થઈ શકી કહેવાય? પણ મેં આગળ કઌું ને કે કેટલાક સવાલો આ કમ્પાઉન્ડવોલ
જેવા ઙ્ખચા અને અભેદ્ય તેમ જ એટલા નિરુસ્ત્રર હોય છે કે એનો જવાબ હું કે તમે તો શું
ખુદ કુદરતેય ન આપી શકે [ મને લાગે છેહ્ન આરાધનાને કોઈ ફળ હોઈ શકે જ નહિ,
અને ે હોય તો એને હ્મહિસાબહ્વ કહેવાય, આરાધના નહિ[
..... ફેફસાંમાં રુઝાયેલાં ચાંદાં ફરી પાછા અંદરની દિવાલોને દઝાડવા
માંડયાં. અસ્થમાનો એક ભયાનક હુમલો આવી રઌો હોય એવું લાગ્યું. આંગણાંમાં
વેરાયેલી ક્ષ્ણોને કાળ૦પૂવર્ક સમેટી લઈને હું બહાર નીકળ્યો ચાંદની, ત્યારે સચિનદાનું
એક ગીત હું ગુનગુનાવતો હતોહ્ન
હ્મહ્મવહાક્ષ્ કૌન હૈ તેરા, મુસાફિર, યેગા કહાક્ષ્...હ્વહ્વ
તારો જ આરાધક.....
રવિ.
(પ્રગતિ મિત્રમંડળ, મુંબઈ આયો૦ત સ્પર્ધામાં પુરસ્કૃત)
(ચિત્રલેખા વાર્તાવૈભવ વિશેષંક, ડિસેમ્બરલ્ર૯૯પ)
માળો
હ્મહ્મપપ્પા, આજે પેલા ઢ્ઢડામાંથી કાગડાનાં બચ્ચાં નીકળ્યાં. થોડું ઙ્કડતાંય
શીખવા માંડાુાં છે. ચાલો, મારી સાથે, હું તમને બતાવું [હ્વહ્વ અગાશીનાં પગથિયાં
ઙ્કતરતી સોનુ એકીશ્વાસે ઉત્સાહથી બોલી. હું ફળિયામાં હજ્ઞ્ચકો સ્થિર રાખીને બેઠો
હતો. અગાશીની એક તરફથી પસાર થતી વૃક્ષ્ની ઘટાદાર ડાળીઓ વચ્ચે કાગડાએ
માળો બાંધ્યો હતો. પંદર દિવસ પહેલાં જયારે સોનુ અહજ્ઞ્ આવી ત્યારે કાગડાએ માળો
લગભગ પૂરેપૂરો બાંધી લીધો હતો. હ્મહ્મપપ્પા, આ કાગડો માળો શું કામ બાંધે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મજેમ આપણે ઘર બનાવીએ, એમ. તને એ બધું પછી સમશે.હ્વહ્વ હું
સમવતો.
સોનુ આ વર્ષ્ે પાંચમા ધોરણમાં આવશે. એ દર વર્ષ્ે પંદર દિવસ માટે અહજ્ઞ્
રહેવા આવી શકતી. એ આવી પછી બીજે જ દિવસે દોડતી મારી પાસે આવીને બોલી,
હ્મહ્મપપ્પા, જલદી ચાલો, કાગડાએ ઢ્ઢડાં મૂકયાં છે, જલદી ેવા ચાલો [હ્વહ્વ
એને માળામાં અને કાગડામાં તો રસ હતો જ, હવે ઢ્ઢડાં એનું નવું
આકર્ષ્ણકેન્× બન્યાં. હું એની સાથે ઢ્ઢડાં ેવા અગાશીમાં ગયો. હ્મહ્મબેટા, ઢ્ઢડાં કાગડો ન
મૂકે, કાગડીએ મૂકાુાં એમ કહેવાય.હ્વહ્વ મેં હસતાં હસતાં સમવ્યું. દિવસમાં સસ્ત્રર
વખત એ અગાશીમાં જઈ કાગડાનો માળો ેઈ આવતી. ઝીણવટથી ઢ્ઢડાંનું નિરીક્ષ્ણ
કરતી. આ બધામાં એને રસ પડતો એ મને ગમતું.
વરસે દહાડે પંદરેક દિવસ માટે જ સોનુ આવતી હોવાથી હું એને માટે ખાસ
ર મૂકીને ઘેર એની સાથે જ રહેતો. દરરોજ ફરવા લઈ જતો. આ સમયગાળામાં એનો
જન્મદિવસ ન આવતો હોવા છતાં હું કેક લઈ આવતો. અગાશીમાં દોરી બાંધી ફુગ્ગા
લગાવતો. રિબિન બાંધું. સોનુ કેક કાપે અને અમે એનો હ્મહેપી બર્થ ડેહ્વ ઉજવતાં [ કોઈ
વાતે એને હું ઓછું આવવા દેતો નહિ. એ નવા નવા સવાલો મને પૂછયા કરે :
હ્મહ્મપપ્પા, ઢ્ઢડાં કોણ સેવે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકાગડી.....હ્વહ્વ
હ્મહ્મતો... કાગડો શું કરે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મએ બચ્ચાં થાય પછી ચણ લાવે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મમાળો કોણ બાંધે, કાગડો કે કાગડી ?હ્વહ્વ હ્મહ્મબંને... સાથે મળીને બાંધે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મમાળો ન હોય તો પપ્પા ? ઢ્ઢડાંનું શું થાય ?હ્વહ્વ
હું એની સામે ેઈ રહેતો. એની વાતોમાં હું કયારેક ભૂતકાળમાં સરી પડતો,
પણ મારા વિષદની અસર સોનુ પર ન પડે એની ખાસ કાળ૦ રાખતો. આ ઘર પણ
એક વાર ખુશીઓથી તરબતર છલકાતું હતું. પેલા કાગડા કરતાં અનેકગણા ખંતથી મેં
આ ઘર બનાવ્યું હતું. આજે એ ખુશીઓ નથી, મકાન છે, પણ એ હ્મઘરહ્વ નથી, રઌાં છેલ્
માત્ર હપ્તાઓ અને વ્યાજ [ બધું કયાં, કયારે અને કેવી રીતે માળાનાં તણખલાંની જેમ
વિખેરાઈ ગયું એની સોનુને તો શી સમજ હોય ?
હ્મહ્મકહોને પપ્પા, માળા વગર બચ્ચાનું શું થાય ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકૂતરા ખાઈ ય.....હ્વહ્વ લ્સોનુને સમયું નહિ કે મેં ચિડાઈને કેમ જવાબ
આપ્યો હશે. કાુારેક કાુારેક મન ઉપર અંકુશ રાખવો મુશ્કેલ થઈ પડે છે. બીજે દિવસે
સોનુ ફળિયામાં રમતી હતી. હજ્ઞ્ચકે બેઠો હું એના માટે ફુગ્ગા ફૂલાવતો હતો. ઝાડ નીચે
રમતી સોનુએ અચાનક રડમસ અવાજે બૂમ પાડી, હ્મહ્મપપ્પા, આ અહજ્ઞ્ જુઓ તો, ...આ
તો ઢ્ઢડાં...[હ્વહ્વ હું દોડાુો, જઈને ેયું તો ઢ્ઢડાં નીચે પડીને ફૂટી ગયાં હતાં [ મેં કઌું,
હ્મહ્મહા, ઢ્ઢડાં ફૂટી ગયાં છે હવે.હ્વહ્વ અમે બંને અગાશીમાં ગયાં. જઈને ેયું તો માળો
ખાલીખમ. એકેય ઢ્ઢડું બચ્યું નહોતું. બધાં ફૂટી ગયાં હતાં. ઝાડ ઉપર કોયલ ટહુકા કરતી
હતી. સોનુ ઉદાસ થઈ ગઈ હતી. એ કહે, હ્મહ્મઢ્ઢડાં નીચે કોણે પાડાુાં ?હ્વહ્વ મેં સમવવા
કોશિશ કરી, હ્મહ્મપવનના પડી ગયાં હશે.હ્વહ્વ
એ દિવસે લાવી રાખેલી કેક એમ ને એમ પડી રહી. સોનુને મૂડ નહોતો
આવતો એટલે અમે જન્મદિવસ ન ઙ્કજવ્યો. હું એને બહાર ફરવા લઈ ગયો. છતાં આખો
દિવસ એ ઉદાસ રહી. ઢ્ઢડાં ફૂટવાથી મને કંઈ ચિંતા નહોતી પણ એથી સોનુ દુઃખી થઈ
એનું મને પણ વધારે દુઃખ થયું.
બી૦ સવારે અગાશીમાંથી દોડતીલ્દોડતી સોનુ મારી પાસે આવી, હ્મહ્મ પપ્પા,
જલદી ચાલો.હ્વહ્વ
હ્મહ્મશું છે ?હ્વહ્વ મેં પૂછયું. હ્મહ્મકાગડીએ માળામાં બીં નવાં ઢ્ઢડાં મૂકાુાં છે. ચાલો
જલદી, હું તમને બતાવું.હ્વહ્વ મને પરાણે ખેંચી ગઈ અગાશીમાં. માળામાં બી ઢ્ઢડાં હતાં,
કાગડી પણ બેઠી હતી. એ ેઈ સોનુ બહુ જ ખુશ થઈ ને તેથી હું પણ ખુશ થયો. એ
દિવસે અમે નવેસરથી અને વધારે આનંદથી સોનુનો અને પેલાં ઢ્ઢડાંઓનો પણ હ્મહેપી
બર્થ ડેહ્વ ઙ્કજવ્યો.
પછી તો હંમેશાં અમે અગાશીમાં જતાં. કાગડો કે કાગડી માળામાં ન હોય તો
હું, ને ખાસ તો સોનુ માળાનું વધારે ધ્યાન રાખતી. મોટાભાગનો સમય અમે અગાશીમાં
જ પસાર કરતાં.
દિવસો વીતતા ચાયા. પંદર દિવસ તો કયાંય પસાર થઈ ગયા. આજે હવે
સોનુને પાછા જવાનો દિવસ આવી ગયો. સોનુને પણ યાદ હતું, આજે એને જવાનું હતું.
પણ એને બચ્ચાં ેવા હતાં. ગઈકાલે પણ એણે ફરી મને પૂછયું હતું, હ્મહ્મપપ્પા,
ઢ્ઢડાંમાંથી બચ્ચાં કયારે નીકળશે ? મારે એ ેવાં છે.હ્વહ્વ
છેવટે એના ઢ્ઢતેરનો અંત રહીરહીને આવ્યો ખરો [ હું સ્થિર હજ્ઞ્ચકે બેઠો
હતો ત્યાં એ દોડતી આવી, હ્મહ્મઢ્ઢડાંમાંથી બચ્ચાં નીકળ્યાં... થોડું ઙ્કડેય છે... ચાલો
બતાવું...હ્વહ્વ
હ્મહ્મ.....ચાલોને પપ્પા, કયારનીયે હું તમને બોલાવું છું..... શું વિચાર કરો છો
? પપ્પા, ચાલોને... કાગડાનાં બચ્ચાં ેવા.....હ્વહ્વ
એ મારો હાથ ઝંકોરતી હતી. ણે આ૦૦ કરતી હતી. હું તરત ઙ્કભો થયો.
એ મને હાથ પકડીને ત્વરાથી અગાશીમાં લઈ ગઈ. સોનુ આનંદથી કૂદવા લાગી હતી.
મનેય આનંદ થયો હતો. માળામાં રૂપકડી પાંખો ફફડાવતાં બચ્ચાં પોતાની નાનકડી
ચાંચ ઉઘાડલ્બંધ કરતાં નિર્દોષ્ રમતો કરતા હતાં. હું ેઈને વિચારમાં પડી ગયો. સોનુ
એને ેવામાં તલીન થઈ ગઈ.
હ્મહ્મકેવા મનાં છે, નહિ પપ્પા ?હ્વહ્વ તે બોલી, હ્મહ્મપણ પપ્પા, એનો કાળો રંગ
કેમ કાગડા જેવો નથી ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકારણ કે એ કાગડાનાં બચ્ચાં નથી [હ્વહ્વ મેં કહયું.
હ્મહ્મતો...?હ્વહ્વ સોનુને નવાઈ લાગી.
હ્મહ્મએ કોયલનાં બચ્ચાં છે.હ્વહ્વ
હ્મહ્મએ કેવી રીતે પપ્પા ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મકાગડાનાં ઢ્ઢડાં તો એ દિવસે કોયલે ધો મારીને નીચે પાડી દીધાં અને
પોતાનાં ઢ્ઢડાં ત્યાં મૂકી દીધા હતાં. કાગડાને આવી કાંઈ ખબર ન પડે, એટલે એ
પોતાનાં સમ૦ એનું ધ્યાન રાખે. પછી બચ્ચાં નીકળે એટલે ઙ્કડી ય.હ્વહ્વ મેં થોડું
સમવ્યું.
હ્મહ્મતો પપ્પા, કોયલ માળો ન બાંધે ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મના... એ આળસુ હોય...., પણ એ બધું તારે ભણવામાં આવશે ને ત્યારે
સમશે. ચાલ હવે નીચે, તારે જવાનો સમય થાય છે.હ્વહ્વ મારા જવાબથી સોનુને સંતોષ્
થયો કે નહિ એ કળી શકાયું નહિ. તે હજુ કોયલનાં બચ્ચાંઓને ેઈ રહી હતી. તેને
કંઈક હજુ પૂછવું હશે પણ પૂછતી નહોતી.
નીચે ગાડીના હોર્નનો અવાજ થયો. એ સાંભળી સોનુ બોલી, હ્મહ્મચાલો
પપ્પા, હવે નીચે, મમ્મી લેવા આવી ગઈ.હ્વહ્વ અમે નીચે ઙ્કતયાક્ષ્. દરવાજે ગાડી ઙ્કભી
હતી. સોનુનો સામાન લઈ હું એ ગાડી સુધી મૂકવા ગયો. એ ગાડીમાં બેસી ગઈ... ગાડી
સ્ટાર્ટ થઈ... મેં હાથ ઙ્ખચો કર્યો. સોનુ ગઈ.....
.....થયેલી કાનૂની સમજૂતી પ્રમાણે હવે આવતે વર્ષ્ે આ સમયે ફરી સોનુ આ
માળામાં રહેવા આવશે..... પંદર દિવસ માટે.....
(જલારામદીપ, ડિસેલ્૯ણ્)
ચારે તરફ
હ્મવેદનાઓ છે ભરી ચારે તરફ,
ફેરવી જુઓ નજર ચારે તરફ.હ્વ
મુશાયરો મ્યો હતો. કવિ હ્મદર્દહ્વ પોતાની રચનાનું પઠન કરી રઌા હતા. ચારે
તરફ શાંતિ છવાયેલી હતી. કવિ તરફ તાકી રહેલા કેમેરાને દૂરદર્શનના કેમેરામેન જયદીપે
પ્રેક્ષ્કો તરફ ઘૂમાવ્યો. કેમેરો ચારે તરફ ફરી વળ્યો [
પ્રેક્ષ્કગણમાં બેસેલી જુદી જુદી યુવતીઓ તરફ કેમેરો ફોકસ થતો જતો હતો.
જયદીપ એ ચહેરાઓમાં કશુંક ખોળતો રઌો. કોઈ કોઈ ચહેરો તો ઘણો ણીતો હતો.
આ સ્મીન, એની મમ્મી પાસે બેઠી છે. હવે થોડી ડી થઈ. પહેલાં આવી નહોતી.
એના પપ્પા ટીવી સિરિયલ બનાવે, એની જ ઓળખાણથી નોકરી મળી, એટલે...
થોડું...[ ....આ જયશ્રી, જપેશની બહેન, એમ.એ.ના છેલા વર્ષ્માં. હોલની દિવાલો
પર ચિત્રો મૂકવામાં આવ્યા હતાં, હોલના દરવાની બહાર ચોકીદાર ચૂપકીદીથી
ધૂમ્રપાન કરી રઌો હતો. આજે પ્રોગ્રામમાં મોડું થશે એવું તે ણે કે પહેલેથી જ ણતો
હશે, એવો અનુભવી [ જયદીપનો કેમેરો સરકતો રઌો. આ પ્રોફેસર ચં×કાંત. એમને
દૂરની અને ન૦કની એવી બે નજર([), એવાં ચશ્માં, વિદ્યાર્થિનીઓના તમામ પ્રશ્નોના
જવાબ આપે. કોઈવાર છોકરાઓને પણ સાંભળે. ભોળા અને ભૂલકણા, પણ દંભી નહિ[
એમની બાજુમાં બેઠેલી વિદ્યાર્થિનીઓ એકબી૦ને કોણી મારી કંઈક ટીખળ કરતી હતી.
આ મહેશ, મહેશ હ્મપારસમણીહ્વ. કવિ, પૂરેપૂરો કવિ. જયદીપ એને બરાબર
ઓળખે. મુશાયરાના માહોલમાં સંપૂર્ણ ખોવાઈ ગયો હતો. ચીલાચાલુ પ્રેમકથાનાં
નીતિલ્નિયમો અનુસાર તે હ્મઘાયલહ્વ હતો. છતાં તેણે પોતાનું ઉપનામ હ્મપારસમણીહ્વ
રાખ્યું હતું. પારસમણી ઘાયલ થવાનું કારણ પણ કોઈ એક છેડે બેઠું જ હશે.
આ રહી એ લ્જુહી. જયદીપ એને જ ન ઓળખી શકયો. એ જુહીને પર'યો
હતો. સૌ સ્ટાફ મિત્રો ફેમિલીને ઓડિયન્સમાં ગોઠવી દે છે, એ નાતે જયદીપ પણ
પોતાની પત્ની જુહીને લાવ્યો હતો. ે કે જયદીપને એવું ગમે નહિ પણ જુહી પરાણે
સાથે આવી હતી.
આ તરફ જપેશની પત્ની ગૃતિ, મુશાયરાથી બેખબર ભલે હોય, પરંતુ
જેવો કેમેરો એના તરફ ફરે કે તરત જ આંખો ઝુકાવી પોતોના મંગળસૂત્રને આંગળીઓથી
રમાડવા લાગે. જયદીપ આ નમણી પ્રિ%યાઓને કેમેરામાં બખૂબી ઉતારતો રહે. આમેય
ગૃતિ પર તેનો કેમેરો થોડી થોડી વારે, વધુમાં વધુ સમય ફોકસ થયા કરતો. આનાં
પણ કારણો હોય, પણ એનું શું મહજ્વ ? જયદીપ અને ગૃતિ અત્યારે તો બંને
એકબીને ણે ઓળખતાં જ ન હોય તેમ લાગે પણ એક જમાનામાં એકબી સિવાય
કોઈનેય ઓળખતાં નહિ એ પણ એક વાસ્તવિકતા હતી. પણ સમય કયારેય કોઈનો
થતો નથી અને કોઈને કોઈનું થવા દેતો નથી. ે કે આ નિયમ કદાચ જપેશને બહુ રહી
રહીને સમયો હશે [ વધુ બાલિશ વિચારોમાં સરી ન પડાય એ માટે જયદીપે કેમેરો
બી૦ તરફ વાળ્યો. ગૃતિ મુશાયરાથી બેખબર જ હતી. આ તો પોતાના પતિ સાથે
આવવું ેઈએ માટે, બાકી તેને કવિતાઓમાં રસ નહિ. તેની નજર ઘડીક દિવાલો પર
ટજ્ઞ્ગાડેલાં ચિત્રો પર તો ઘડીક મંચ પરના સુશોભન પર, ઘડીક હોલના દરવાજે બેઠેલા
ચોકીદાર પર તો ઘડીક છતની રોશની પર, ઘડીક ધ્યાનથી ગઝલો સાંભળતી જયશ્રીની
ઈઅરલ્રિંગ પર તો ઘડીક કેમેરાના લેન્સ પર, ઘડીક ઘડિયાળ પર તો ઘડીક મંચ પરના
કોઈ યુવા કવિ પર, ....ચારે તરફ... બધે જ ફરતી રહેતી [ લ્ હ્મફેરવી જુઓ નજર, ચારે
તરફહ્વલ્ કદાચ હ્મદર્દહ્વ ની ગઝલનું એ સમજયા વગર અક્ષ્રશઃ પાલન કરતી હતી. હ્મઅહજ્ઞ્
જ બુઝાવી દો તમારી તરસ,
દેખાય એ બધાં ઝાંઝવા, ચારે તરફ.હ્વ
હ્મદર્દહ્વની એક એક પંકત પ્રેક્ષ્કોને અને હોલને ૦વંત બનાવી દેતી હતી. સૌને
ન્યાય આપતો કેમેરા મંચ તરફ સ્થિર થયો.
હ્મસહેજ તડકામાંય સૂકાઈ ય તરત,
સંબંધો ઉભડક અહજ્ઞ્, ચારે તરફ.હ્વ વાતાવરણ બરાબર જમાવટ લઈ રઌું.
અન્ય કવિઓ પણ મંત્રમુગ્ધ હતા. પ્રેક્ષ્કો સ્થિર હતા. જયશ્રીની આંખો તો મટકું નહોતી
મારતી. છતાં એકાદ બે ન૦વા સળવળાટ જયદીપના ધ્યાન બહાર નહોતા. એમાં
બીે([) સળવળાટ તો મંચ ઉપર હતો. કવિ હ્મદર્દહ્વની બાજુમાં બેઠેલા યુવા કવિ જયેશ
પોતાના ખિસ્સામાંથી એક ચબરખીની વારેવારે લેલ્મૂક કરતાં હતાં. તે ણતા હતા કે
હવે પછીની રચના પઠનનો તેનો વારો છે. આ વાતાવરણથી તેઓ થોડા વ્યાકુળ
જણાતા હતા. થોડી થોડી વારે –ેમની સાથોસાથ ચશ્માના કાચ પણ લૂછતા હતા.
પછી જયદીપના કેમેરાએ બરાબર નોંધ્યુંહતુંઃ હ્મદર્દહ્વના ઉપનામથી ણીતા
થયેલા ગૃતિના પતિ જપેશે મંચ પરથી આ છેલી પંકિતઓ ગૃતિ તરફ નજર
માંડીને રજૂ કરી :
હ્મ હ્મદર્દહ્વ શું બોલે ફરિયાદનો હરફ ?
ભલેને, ઘેરી વળે હ્મદર્દોહ્વ, ચારે તરફ.[હ્વ (વિશ્રામ, ડિસેમ્બરલ્ર૯૯ણ્)
ભગત બોઘાની શેરી
ના, નથી જવું, જવું જ નથી ને...[ આજે પાંચમું છે, ચાર નોરતાં તો પૂરાં
થઈ ગયાં. હવે અરધાં જ રઌાં. એય પસાર થઈ જશે. પણ વું તો નથી જ [ ઘણુંય મન
મનાવ્યું, પણ કમખાંની સરકણી ગાંઠે બંધાયેલી કસો જેવું મન વળી વળીને ભગત
બોઘાની શેરીએ દોડી જતું [
આખાય ગામમાં એક એકથી ચડિયાતી ગરબી થાય, પણ ભગત બોઘાની
ગરબી એટલે ભગત બોઘાની ગરબી [ આખા ગામમાં વખણાય. સૌને એનું ભારે
આકર્ષ્ણ. મને પણ. આમેય નવરાત્રિ જેવા તહેવારોમાં હૈયામાં આવા હુમલાઓ તો સૌ
કોઈને આવતા હોય છે, મને પણ કંઈક એવું જ થયું. ભગત બોઘાની શેરી હૈયે વસી
ગયેલી.
બે દિવસ પહેલાં જ ભાઈબંધો સાથે નોરતાં ેવા નીકળ્યો ત્યારે એ બાજુ
પહોંચ્યા કે તરત જ હું કંઈક બહાનું કાઢીને ભગત બોઘાની શેરીના નાકે બહાર જ ઙ્કભો
રઌો. ઈચ્છા હોવા છતાં અંદર જઈ ન શકયો. વિચારોના વમળમાં મન વિભકત થતું રઌું.
ફરવા નીકળેલી સહેલાણીઓ વચ્ચે પણ ધ્યાનથી ેયા કરું. આમાં કયાંય એ નથી ને ?
તે ેવા નીકળી હોય અને સામે મળે તો ...?
કોણ ણે કેમ... સામનો કરવાની હિંમત જ જતી રહી હશે ? ના, મેં એનો
એવો કોઈ ગુનો તો નથી કર્યો. અપરાધ ગણો તો એટલો જ..., જવા દો એ વાતહ્ન પણ
એ અપરાધભાવ મનમાં એટલો ઘર કરી ગયો કે હવે આટલા વખતે પણ હું એનો સામનો
કરવા તૈયાર નથી.
ભલે વરસો થઈ ગયાં, પણ હ૦ કાલની જ વાત હોય એવું જ લાગે. એ વખતે
ભગત બોઘાની શેરીમાં જ અમારું ઘર હતું. નાનાં હતાં તેથી નોરતાંનો ઉત્સાહ અમારી
રગેરગમાં ઉછાળા મારે. સાંજ પડે ન પડે ત્યાં તો ચોકમાં હ્મજગ્યાહ્વ રાખવા પહોંચી
જઈએ. રોજ જુદી જુદી ભવાઈ થાય. આગળ બેસવું હોય તો જગ્યા તો રાખવી પડે.
સાંજ પડતાં જ અમે ભાઈબંધો કયાંકથી નાળિયેરનાં છાલાં શોધી લઈએ અને બેસવાની
જગ્યા બરાબર સાફ કરવા માંડીએ. કયારેક પાણી છાંટીએ. કૂતરાં બગાડે તો ફરીથી
સાફ કરીએ. એક જણને ધ્યાન રાખવા બેસાડીએ. એમાં ે કયાંકથી જૂનો કોથળો મળી
ય તો ણે સોનામાં સુગંધ ભળે [ કોથળો પાથરી દઈએ, મોટો હોય તો એકલ્બે
ભાઈબંધોને રજવાડાં આપતાં હોઈએ એમ બેસવા દઈએ, એમાં કૂતરાનું ધ્યાન
રાખનારને પહેલી તક આપીએ. બરાબર ભવાઈ શરૂ થવાનું ટાણું થાય ત્યાં જ ઘેરથી
બાપુનો સાદ પડે, હ્મહ્મચાલો, ઘર ભેગા થાવ હવે...હ્વહ્વ બાપુ૦ના હુકમનો કયારેય જવાબ
આપી શકાયો નથી. ભવાઈ કાુારેય પૂરી ેવાણી જ નહજ્ઞ્....[
.....મનીષની બાબતમાં પણ આવું જ થયેલું. નવમે નોરતે હ્મજગ્યાહ્વનું
ની થઈ ગયું હતું. હ્મકોથળોહ્વ પથરાઈ ગયો હતો. સાક્ષ્ીઓની વ્યવસ્થા મિત્રો કરી
નાખવાના હતા. વાતની ગંધ આવી ગઈ હોય કે ગમે તેમ હોય, જેવો ઘરેથી નીકળવા
જતો હતો ત્યાં જ બાપુ૦ અચાનક આવ્યા અને, હ્મહ્મચાલ, તૈયાર થઈ , અમદાવાદની
બસ પકડવાની છે. તારી નોકરીનું ની થાય એમ છે.હ્વહ્વ રાબેતા મુજબ બાપુ૦ના આ
હુકમનો પણ જવાબ આપી શકાયો નહિ, ને મારી એ હ્મભવાઈહ્વ પણ અધૂરી જ રહી. સાવ
અધૂરી.....
.....સાવ અધૂરી એટલા માટે કે એ પછીના સમયમાં અમારું ઘર પણ
બદલાઈને સોસાયટી એરિયામાં આવી ગયું. હું અમદાવાદ ખરો પણ ગામ સાથેનો નાતો
તોડાુો નહોતો. વરસમાં બે થી ત્રણ વાર ગામ આવું. બેલ્પાંચ દિવસ રોકાઠ્ઠ પણ
ખરો. પણ ભગત બોઘાની શેરી તરફ જવાની પછી હિંમત ન થઈ એ ન જ થઈ [ રહી
રહીને મનીષના હોઠે બોલાયેલું છેલું વાકય મને અકળાવતું હતું, હ્મહ્મે તમે નહજ્ઞ્ આવો
તો હું કયારેય લગ્ન નહજ્ઞ્ કરું.હ્વહ્વ મિત્રોએ પણ છેલે એની આંખોનાં પાણીમાં આ જ વાત
વાંચી હતી. પછી એ અપરાધભાવ મારી અંદર ઙ્ખડે ને ઙ્ખડે ઙ્કતરતો ગયો [
આજે મિત્રો કોઈ હ્મ–ીહ્વ પાસની જયાફત ઉડાવવા ગયા હતા. સાવ એકલો હું
નીકળી પડયો ભગત બોઘાની શેરી તરફ. વિભકત થયેલા મનને સંકોરીને ઘણાય
વિચારોને વાગોળતાં વાગોળતાં પહોંચી ગયો ભગત બોઘાની શેરીમાં.
અ...હા...હા...[ કેટલા વખતે આવ્યો અહજ્ઞ્યાં ? આ... મોઢા આગળ
હનુમાન૦નો ઓટલો..... અહજ્ઞ્ પહેલાં ઉકરડો હતો..... આ થાંભલે બાંધેલા તાણિયા
સાથે અમળાતા બથોડાં લેતાં કેટલાય હજ્ઞ્ચકા ખાધા હશે [ હ્મતાણિયોહ્વ જબરો..... હજુય
અકબંધ....., દુલારાનો ગલો..... ઘણો વધારી દીધો...., ને આ રઌું હ્મમારાવાળુંહ્વ
ઘર..... અંદર રોશની કરેલી છે..... તેની બરાબર સામે મનીષનું ઘર..... એમાંય
રોશની દેખાય છે..... બહાર તાળું માયુક્ષ્ છે..... બધાં બહાર ગયાં હશે.....
હું થોડો મોડો હતો, ગરબીના કાર્ય%મ શરૂ થઈ ગયા હતા. હવે અહજ્ઞ્ ભવાઈ
થતી નથી. હ્મભાઈઓને ેવા માટે, બહેનો માટેના દાંડિયારાસહ્વ યોય છે. દાંડિયારાસ
શરૂ થઈ ગયા હતા. પાસેથી પસાર થયેલાં એક ચણિયાચોળીમાંથી મનીષની ખુશ્બૂ
આવી.....[ ગરબે ઘૂમતી મહિલાઓનું વર્તુળ પ્રત્યેક ક્ષ્ણે વધુ ને વધુ વિસ્તર્યે જતું હતું.
અનુભવીઓ બરાબર સમજતા હશે કે એમાં એકલ્એકનો ચહેરો ધ્યાનથી ચકાસવો સહેલો
નથી હોતો.
કોઈક નાના બાળકના રડવાનો અવાજ મને સંભળાયો. મેં એ તરફ ેયું. એક
નાનકડી બેબી હીબકે હીબકે રડતી ઙ્કભી હતી. વિખૂટી પડી ગઈ હશે. મેં તેને ઙ્ખચકીને
આજુબાજુ નજર કરી, કોઈ ણીતાની હોવી ેઈએ. કોઈ ઓળખીતું દેખાયું નહિ તેથી
હું રડતી બેબીને લઈ સ્ટેજ પર પહોંચી ગયો. કોઈના આંસુ લૂછવામાં આપણે આપણું
દુઃખ ભૂલી જઈએ છીએ એ મને સમયું. મારી પીડા વિસરાઈ ગઈ [ મેં બેબીનાં આંસુ
લૂછયા. માઈક પર એનાઉન્સમેન્ટ કરાવ્યું.
...હેરાત સાંભળી બગલમાં દાંડિયા દબાવી એક ચણિયાચોળીવાળી સ્ત્રી
સ્ટેજ તરફ આવી રહી હતી. તેની સાથે નજર મળી ત્યારે તરત જ મારી આંખોમાં
વરસોથી ખૂંચી રહેલો અપરાધભાવ ણે એની આંખોમાં કૂદી પડયો...[
(હ્મગદ્યપર્વહ્વ ન્યુલ્૯૬)
દહજ્ઞ્માં કે દૂધમાં ?
મને શું ખબર પડે ? મને તો બધાં દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં જ ગણે છે [ કાકી સિવાય
બીજું કોઈ મને સમજતું જ નથી. પણ બિચારા કાકી [ એનોય શું વાંક કાઢવો ? કાકાએ
જ કાકીને ખખડાવી નાખ્યા હતા, હ્મહ્મહવે આ દીપુ મોટો થતો ય છે. હવે એને તારે જુદો
સૂવડાવવો ેઈએ.હ્વહ્વ
હું એકલો અલગ સૂઈ શકું ? મને તો બહુ બીક લાગે. પેલો રાક્ષ્સ આવી ય
તો ? મને એ રાક્ષ્સની તો ખૂબ બીક લાગે. કાકીનો હાથ મારા માથે ન ફરે તો મને તો
ઠ્ઠઘ જ નો આવે. ને હ૦ હું કાુાં બહુ મોટો થઇ ગયો છું ? માંડ નિશાાળે તો થયો છું.
શેરીના છોકરાવ પણ મને હ૦ રમાડતા નથી. ને રમાડે ત્યારે દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં [ મને સહુ
નાનો જ ગણે છે. શેરીના છોકરાવ ભેગો રમવા ઠ્ઠ એટલે પહેલા તો સહુ મને ેઇને
મોઢું બગાડે. લગભગ બધાં જ મારાથી મોટા હોય, એટલે મને રમાડવામાં કોઇ રા૦
નહિ. એટલે હું વળ ખાઇને નિમાણો થઇ એકબાજુ ઙ્કભો રહું, ઙ્કભા રહીને એ લોકોની
રમત ેયા કરું. એ બધા જુદી જુદી રમતો રમતા રહે. હું એકલ્બે વાર વચ્ચે વચ્ચે મને
રમાડવાની આ૦૦ કરી લઠ્ઠ, પણ બધા ના જ પાડે. એટલે હું રડમસ ચહેરે ઙ્કભો રહું.
ઙ્કભોઙ્કભો જુદી જુદી રીતે મારા મનનો ગુસ્સો દબાવવા કોશિશ કરું.
બુસ્કોટની બાંયુંમાંથી બંને હાથ અંદરની બાજુ સરકાવીને બાંયુંને ગોળ ગોળ
ફરકાવું. આમ કરવાથી હું કેવો લાગતો હોઇશ એનો વિચાર નો કરું. ખિસ્સામાં થોડી
કાંકરીઓ ભરી લઠ્ઠ ને એમાંથી ત્યાં કાુાંક ઙ્કભેલા કૂતરાને દૂરથી કાંકરી મારી લઠ્ઠ. બેય
કોલરના અણીવાળા ખૂણાઓને ભેગા કરી દાંતથી કાતરવા માંડું. પગમાં ચંપલની
અદલલ્બદલ કરી નાખું. સૂકાયેલા હોઠને દાંતથી કરડીને કકડાટી બોલાવું. એવામાં ે
કાકી આવી ચડે તો મારા ૦વમાં ૦વ આવે. કાકી આવે એટલે કાુારના રોકી રાખેલાં
આંસુઓ પણ વરસી પડે. કાકીને કહેવું નો પડે, એ સમ૦ ય. બધા છોકરાવને
ઘઘલાવે અને હુકમ કરે કે હ્મમારા દીપુને રમાડો, છેવટે દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં, પણ એને રમાડો.હ્વ
પછી મને બધા રમાડે : દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં. હું સહુ સાથે રમવા માંડું.
પણ મારી તકલીફો તો પૂરી જ નો થાય. પકડદાવની રમતમાં મારા પરથી
દાવ જ ઙ્કતરે નહિ. દાવ ઙ્કતરે તો પણ ફરી તરત જ પકડાઈ ઠ્ઠ. હું ભાગી જ શકું
નહિ. કોઈ કહે, હ્મહ૦ નાનો છે, જવા દો.હ્વ કહી બે હાથ વડે મારી ઙ્ખચાઇ માપતો હોય
તેમ કરી મને ચીડવે. કોઇ કહે, હ્મઆને ભાગતા જ આવડતું નથી.હ્વ બીે કહે, હ્મએની
માને તો સારું આવડેલું.હ્વ પછી બધા હસે. હું રઌો દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં, એટલે કાંઈ સમજું નહિ.
સંતાકૂકડીમાં તો બધાને શોધી શોધીને થાકું પણ કોઇનો હ્મથપ્પોહ્વ જ ન થાય ને [ દાવ
નો ઉતરે એટલે અંતે હું રડવા જેવો થઇ ઠ્ઠ. છેવટે થાકીલ્હારીને ઘરભેગો થઇ ઠ્ઠ. ઘેર
આવીને શાંત થોડો બેસું ? કાકીને હેરાન કરું. એને મારી સાથે રમવા ૦દ કરું. એ કામ
મૂકીને મારી સાથે રમે. અમે પકડદાવ રમીએ. હું દોડીને ભાગી ઠ્ઠ. એવો દોડું કે કાકી
મને પકડી જ ન શકે. મારામાં ણે નવી શકત આવી ગઇ હોય એવું લાગે. કાકી તો
દોડી દોડીને થાકી ય. હું સંતાઇ ઠ્ઠ ને એ મને શોધવા આવે. હું નજર સામે હોઠ્ઠ
તોયે એને દેખાઠ્ઠ જ નહિ, ...ને હું હ્મથપ્પોહ્વ કરી દઠ્ઠ [ એના પરથી દાવ જ ન ઉતરવા
દઠ્ઠ. કાકા આવે ત્યાં સુધી રમ્યા જ કરું. મને થાય : કાકા આવતા જ ન હોય તો ?
પપ્પા તો કાુારેક જ ઘરમાં દેખાય. રાત્રે બહુ મોડા આવે. કોઈ વાર તો આવે
જ નહિ. મમ્મીનો ચહેરો તો હું ભૂયો જ નથી. જયારે ેઠ્ઠ ત્યારે કામમાં જ હોય. એને
તો બસ કામ, કામ ને કામ. મમ્મી અહજ્ઞ્ હતી ત્યારે કાુારેય મારી સાથે રમી જ નહિ હોય.
હું મારી સાથે રમવા કહું તો એ ચિડાઇ ય, હ્મઆ ઢગલો ઠોસરાં પડાુા છે એ કોણ
કરશે, તારી કાકી ?હ્વ પાણીથી છલોછલ ભરેલા બે હાંડા માથે ઙ્ખચકીને ઙ્કઘાડે પગે
આવતી કાકી કાુારેક આ સાંભળતી હોય પણ કાંઇ બોલે નહિ.
મારા બુસ્કોટનું બટન કાકી જ સીવી દે, મમ્મી નહિ. મને વાગતી, બારણાની
બહાર ઉપસેલી ખીલી ઉપર કાકી હથોડી ઝજ્ઞ્કતી હોય. મારા ગૂંમડા ઉપર કાકી જ
પાઉડર લગાવી આપે. કાકી એટલે ણે મારા ભાણામાં આવેલો ગોળ [ કાકી એટલે મેં
૦તેલી લખોટીઓનો દાણિયો [ કાકી એટલે મારા ભમરડાની ળી [ કાકી એટલે
પતંગનો કાચ પાયેલ દોર ણે [ કાકી પગના ઉઝરડાનો પાઉડર [ કાકી એટલે કાકી,
બસ [ કાકા મને કહેતા, હ્મહ્મતારી મા તો મોટા શેહ્વરમાંથી આવી છે, એને આંય બહુ ફાવશે
નહિ.હ્વ પપ્પાની લથડતી ચાલ, થોથરાતી ૦ભ, અને મમ્મીનો તંગ સ્વભાવ મને ઘણી
વાર નજરે ચડે. આ બધી માથાકૂટમાં મારે કેટલીયે વાર માર ખાવો પડયો હશે. શું કરું ?
શેરીમાં તો જુદી જુદી રમતો આવ્યા કરે, રમાયા કરે, બદલાયા કરે, લ્સીઝન
પ્રમાણે. મને પતંગની સીઝન વધારે ગમે. કાકી ફીરકી પકડે પછી કોઈ મારો પતંગ કાપી
નો ય. પછી આવે ભમરડાની સીઝન. કાકા ઘેર ન હોય ત્યારે કાકીને કહું એટલે
ભમરડો લાવી આપે. મને ફેરવતા નો આવડે, કાકીનેય આવડે નહિ. તોય ભમરડો
લેવાનો. એ પછી આવે સીઝન લખોટીની. લખોટી તો કાકીયે મને લેવાની ના જ પાડે,
કહે કે તું મોઢામાં મૂકે ને ગળી જવાય તો ? હ્મહ્મસીઝન બદલાય, રમત બદલાય, એમ
મમ્મીય બદલાઈ ય ? હેં કાકી ?હ્વહ્વ મેં એકવાર પૂછેલું.
હ્મહ્મકેમ આવું પૂછે છે તું ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મમને ખબર નથી પણ કાકા એકવાર મને કેહ્વતાહ્વતા.હ્વહ્વ
હ્મહ્મના, ના. એવું કંઇ થોડું હોય ? તારે આવું બધું વિચારવાનું નો હોય. તને
રાત્રે પાછી બીક લાગશે.હ્વહ્વ
હા, મને તો ખરેખર બીક લાગે જ, પેલા રાક્ષ્સની બીક લાગે. મમ્મીને ઉપાડી
ગયો તેમ મનેય ઉપાડી ય તો ?[ કાકા કહેતા હતા કે હ્મતારી મમ્મીને તો રાક્ષ્સ ઉપાડી
ગયો છે. હવે પાછી નો આવે.હ્વ મને એટલે જ એ રાક્ષ્સની બહુ બીક લાગે છે. એટલે તો
હું કાકીની પાસે જ સૂઠ્ઠ છું. આ રાક્ષ્સ એટલે કોણ ? એ કેવો હોય ? એવું મેં કાુારેય
પૂછયું જ નથી. પૂછતાંય બીક લાગે. મનેય પકડીને ઉપાડી ય તો ? પપ્પા તો કાંઈ
જવાબ જ નો આપે. કાકા બીવરાવે ને કાકી વાતને જ ભુલાવી દે, પણ મારા મગજમાંથી
ભૂંસાય નહિ. મમ્મીને કોઈ ભૂંસી શકતું હશે ? મમ્મી જ કહેતી, હ્મઆ રાક્ષ્સોમાંથી
છુટકારો થાય ત્યારે ખરો [હ્વ કોણ ણે કાુારે મમ્મીનો છુટકારો થશે. હું મોટો થાઇશ
ત્યારે રાક્ષ્સને કહીશ, હ્મમારી બધી પતંગ તું લઇ , લખોટીઓ અને ભમરડા તું લઇ
, પણ મારી મમ્મી મને પાછી આપી દે.હ્વ
ધીમે ધીમે મને શેરીની ઘણી રમતો આવડી ગઇ હતી. ખોલ્માટલીમાં હું
છોકરાવને પકડવા કાુાંય સુધી દોડી શકું છું. અનેકના ભમરડા ઙ્કભા ફાડી નાંખું છું. હું
દોડું પછી કોઇ મને પકડી શકતું જ નથી. મારી બોલિંગથી ભલભલા છોકરાવને ફફડતા હું
ેઠ્ઠ છું. લખોટીઓથી ખિસ્સાં ઉભરાય છે. સંતાકૂકડીમાં કાુારેય મારા પર દાવ આવતો
જ નથી, ને આવે તો તરત જ ઙ્કતરી ય છે. હવે હું નથી રઌો દહજ્ઞ્માં કે નથી રઌો
દૂધમાં [ હવે હું પેલા રાક્ષ્સ સિવાય કોઈથી ડરતો નથી.
તોયે ઘેર આવી કાકી સાથે તો રમવાનું ગમે. કાકી છે ઈ સારું છે, નહિતર મને
તો ખાવાય નો મળે. કાકીને રાક્ષ્સ ઉપાડી ય તો ? તો તો હું મરી જ ઠ્ઠ. કાકાને
રાક્ષ્સ લઇ ય તો મને મ પડી ય.
કાકી નો હોત તો તો આજે કાકા મને મારવામાં જરાય દયા નો રાખત. આજે
ફરીવાર કાકાએ કાકીને ધમકાવ્યા, હ્મતને મારે કેટલું સમવવું કે આ દીપલાને હવે જુદો
સૂવરાવ. અરધી રાત્રે ઙ્ખઘમાં બી ય છે ને ગી ય છે. ને... હવે આ બધું સારું નથી
લાગતું. એ હવે મોટો થતો ય છે. મોટા છોકરાને કાુાં સુધી ... ?હ્વ કાકી શાંતિથી
સાંભળ્યે જ જતાં હતાં. પણ મારાથી રહેવાયું નહિ ને કાકા ખિયા. મારો વાંક તો કાંઈ
હતો જ નહિ. કાકાએ હ્મદીપલો મોટો થયો છેહ્વ એમ કઌું એટલે હું તો કાકીને પૂછતો હતો
કે કાકા તો મારાથીયે મોટા કહેવાય કે નહિ ? તે એમાં કાકાને શું ગુસ્સો ચડયો કે લાગ્યા
મને મારવા. ઈ તો કાકીએ વચમાં પડી મને બચાવી લીધો. પણ ત્યારથી મને કાકામાં
બીે રાક્ષ્સ જ દેખાય છે. હવે તો મને કાકાનીયે બીક લાગે છે. કાકીએ કાકાને
સમવ્યા, હ્મદીપુ હ૦ નાનો છે એને શું બધી ખબર પડે ? તમે તો એની પાછળ જ પડી
ગયા છો.હ્વ કાકીએ મને નાનો ગ'યો એટલે મને ગમ્યું. ને હું કયાં હ૦ મોટો થયો છું ?
પછી હું શેરીમાં રમવા ગયો કે તરત જ છોકરાવ મને ઘેરી વળ્યા. િ%કેટ રમવાનું ચાલુ થતું
હતું. મને ેઇને બધા છોકરાવ હ્મદીપુ અમારી ટીમમાં... દીપુ અમારી ટીમમાં...હ્વ કહેતાં
દેકારો કરવા લાગ્યા. મેં ચોખ્ખી હેરાત કરી દીધી, હ્મહ્મમારે રમવું છે ખરું, પણ
દહજ્ઞ્લ્દૂધમાં [[હ્વહ્વ
(હ્મઉેશ્યહ્વ ફેબ્રુલ્૯૬)
ના" ન"ટવર્ક
ડાઉનલોડ કરેલ લેટેસ્ટ એસ.એમ.એસ. ટોન રણકી ઙ્કઠાુો. ચાલતી બસમાં
થોડી થોડી વારે કવરેજની આવલ્ થયા કરતી હતી. કોનો મેસેજ હશે ? ગજવામાંથી
મોબાઈલ કાઢતાં હરેશે અંદો બાંધવા માંડાુા. કોઇ રમતિયાળ મિત્રનો વગર ેકસ
હશે [ કોઇ શાયરી કે કવિતાની પંકત હશે. તેની પત્ની દક્ષ તેને ભાગ્યે જ મેસેજ મોકલે
છે, પણ અત્યારે પોતે બહારગામથી આવી રઌો હતો માટે દક્ષએ કોઇ હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ
મોકયા હશે [ પછી તરત યાદ આવ્યું કે દક્ષનો મોબાઈલ આજ સવારથી કોઈ કારણસર
બંધ પડાુો છે. અત્યાર સુધી મોબાઈલ સાથે અડપલાં કરી રહેલા બાજુમાં બેઠેલા રાજેને
મોબાઈલ ગજવામાં મૂકી દીધો હતો, તેથી તેણે મેસેજ મોકયો હોવાની સંભાવના બહુ
ઓછી હતી. તો પછી કોઈ નવી([) પ્રિલ્પેઈડ ઓફરની લોભામણી હેરાત હોઇ શકે [
હરેશે મોબાઈલ હ્મઅનલોકહ્વ કરી મેસેજ ખોયો. મોકલનારનો નંબર અ'યો
હતો. પિકચર મેસેજ કંઇક આવો હતોહ્ન હ્માા ડ્ઢ નમઃ શિવાય ાા આ મેસેજ બી
અગિયાર વ્યકતને એક કલાકની અંદર મોકલશો તો આજ રાત સુધીમાં તમને
મનગમતા હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ મળશે. મેસેજની અવગણના કરનાર પ્રિય પાત્રને ખોઇ બેસશે
અને વિપરીત પરિણામ ભોગવશે.હ્વ પિકચર મેસેજમાં ભગવાન શંકરનું ચિત્ર પણ હતું.
હાસ્ય અને ગુસ્સો હરેશના ચહેરા ઉપર એક સાથે ઙ્કભરાયા. લોકો કઇ
સદીમાં ૦વે છે ? પોસ્ટકાર્ડથી શરૂ થયેલી અંધશ્રા એસ.એમ.એસ. સુધી પહોંચી ગઇ
[? ને આવી અંધશ્રાને પ્રોત્સાહન આપતાં હશે એ લોકો પણ કેવાં ?
હ્મશીટઈ[હ્વ હરેશથી થોડા મોટા અવાજે ધિારભર્યા ઉદઈગારો નીકળી પડાુા.
થઇ રહેલી હડબડાહટથી તં×ામાં પોઢેલો રાજેન ગી ગયો, હ્મહ્મકેમ, શું થયું હરેશભાઇ
?હ્વહ્વ કશાય જવાબની અપેક્ષ ન હોય તેવો સપાટ પશ્ન તેણે કર્યો. હરેશને થયું રાજેન
મને ઓળખે છે અને મારું નામ પણ ણે છે.
હ્મહ્મકંઇ નહિ.હ્વહ્વ કહી હળવું હસી હરેશે મોબાઈલ ગજવામાં મૂકી દીધો. એમ તો
હરેશ પણ તેને ઓળખતો હતો. પણ બંને રૂબરૂ આજે પહેલી જ વાર બસની એક જ
સીટમાં મળ્યા હતા. રાજેન દક્ષની ઓફિસમાં મેનેજર હતો. બસ ઙ્કપડી ત્યારે બંને
સામલ્સામે ઓળખાણભયુક્ષ્ સ્મિત આપી ચૂપ રઌા હતા.
દક્ષના આગ્રહને વશ થઇ હરેશ બાજુના શહેરમાં જવા આજે વહેલી સવારે
નીકળ્યો હતો ને કામ પતી જવાથી સાંજની બસમાં પરત આવી રઌો હતો. હજુ બી બે
રવિવાર આ રીતે આવવું પડે તેમ હતું. હરેશના ચહેરા પર નિરાશા અને કંટાળો છવાયેલા
હતા. ણે પંદર દિવસની મુસાફરી થઇ હોય એવો થાક તેના મોં પર વરતાતો હતો.
એથી જ તો રાજેન બાજુમાં આવીને બેઠો ત્યારે માત્ર ઔપચારિક સ્મિત ફરકાવ્યા
સિવાય તે બીજું કંઇ કરી શકાુો નહિ. તેને વાત કરવાનો પણ મૂડ ન હતો. અને રાજેન
સાથે વાત કરવાનો મૂડ તો હરેશને કાુારેય હોતો જ નથી.
રાજેન માટેના તેના અભિપ્રાયો તે મિત્રો સાથે આ રીતે વ્યકત કરતોલ્
લ્ હ્મ–ોડ નંબર વન, રાજેન એટલે ? –ોડ નંબર વન. તેણે પોતાની ઓફિસમાં
કેવા કેવા કૌભાંડો કર્યા છે ણો છો ?હ્વ
લ્ હ્મતન બિનકાર્યક્ષ્મ અને નમકહરામી. અરે, કેકયુલેટર વગર બે
આંકડાનો સરવાળો પણ ના માંડી શકે, શું?હ્વ
લ્ હ્મસ્ટાફની મહિલાઓને ટાર્ગેટ બનાવે, ઓવરટાઈમ કરાવે, કલાકો સુધી
પોતાની ચેમ્બરમાં બેસાડી રાખે એવો નાલાયક માણસ શું મેનેજરને લાયક ગણાય ?હ્વ
લ્ હ્મખુરશીમાં ગોળ ગોળ ફર્યે રાખવાથી ઓછી આવડત આવી જવાની ?
ખાલી દેખાવ કરે દેખાવ [હ્વ
લ્ હ્મઆવા હ્મચાલુહ્વ માણસોને તો આપણે જ પાઠ ભણાવવો ેઇએ.હ્વ
હરેશને રાજેનમાં કાુારેય રસ પડાુો જ નહોતો, એટલું જ નહિ રાજેનને તે
હંમેશાં પોતાનો કરિ હરીફ માની બેઠો હતો.
હ્મહ્મઆજે અમારી ઓફિસમાં નવા મેનેજર હાજર થયા, મિ. રાજેન શેઠ.
હેન્ડસમ એન્ડ યંગ, વેરી વેરી યંગ. ને તમને ખબર છે હરેશ, એમણે નાની ઠ્ઠમરમાં જ
બહુ મોટી મોટી સિિઓ હાંસલ કરી છે. હ્વહ્વ લ્દક્ષએ કહેલું.
જે દિવસથી દક્ષની ઓફિસમાં રાજેનની એન્ટ્રી થઇ હતી એ દિવસથી
દક્ષની વાતો, વિચારો અને વર્તનમાં ણે જબરજસ્ત પરિવર્તન આવી રઌું હોય એમ
હરેશને લાગી રઌું હતું. ...પછી દક્ષની તો કેટકેટલીયે વાતોમાં રાજેન અનાયાસ
સંકળાયે જ જતો હતોલ્
લ્ હ્મહ્મઆજે બહુ અઘરા કેસની ફાઇલ મારા ટેબલ પર હતી. હું તો બિલકુલ
નર્વસ થઇ ગઇ હતી. થેન્ક ગા"ડ કે રાજેને મને હેપ કરી ને કેસ સોવ કરી આપ્યો.
નહજ્ઞ્તર હું તો...હ્વહ્વ
લ્ હ્મહ્મઆજે ઓફિસમાં સરપ્રાઇઝ ઇન્સપેકશન થયું, પરંતુ સુંદર વહીવટ અને
કાર્યદક્ષ્તા બદલ અધિકારીઓએ રાજેનને અભિનંદન આપ્યા. એટલે આવતીકાલે તે
પાર્ટી આપવાના છે. સાંજે મને લેવા આવો તો મોડા આવે, થોડું મોડું થશે.હ્વહ્વ
લ્ હ્મહ્મઆજે રાજેને ગ્રે કલરની ચેકઈસવાળો %ીમ શર્ટ પહેર્યો હતો, તમે પણ એક
એવો ઓફિસવેર શર્ટ પહેરો તો સારું લાગે.હ્વહ્વ
લ્ હ્મહ્મરાજેન પાસે મટીમીડિયા ન.ચક કલર મોબાઇલ વિથ ઈન્ટરનેટ છે ને
તમે હ૦ આ ઘઘક્ષ્પ ને છોડતા નથી ?હ્વહ્વ
હરેશ સમસમી ઙ્કઠતો. દક્ષને કશું કહેવા માટે કોઇ વજૂદ ન હોવાથી તેની
વરાળો અંદર ને અંદર ઠરી જતી. દક્ષના આ બદલાયેલા વ્યકતત્વને લીધે માત્ર એક
દસકો પૂરો કરી ચૂકેલું દામ્પત્ય ૦વન હરેશને ભારેખમ લાગવા માંડતું.
રાજેનને ગમતી હોટેલોમાં જ ડિનર લેવાના દક્ષના આગ્રહને હરેશે અનેકવાર
વશ થવું પડતું. તેને થતું, રાજેનને ગમતી જ ફિમો ેવી એ વળી કેવું ? રાજેનને છે
એવી લેટેસ્ટ બાઈક આપણે લેવી સહેજ પણ જરૂરી નથી એવું તે દક્ષને સમવી શકતો
નહોતો. તે ઘણી વાર કહેતો, હ્મહ્મે દક્ષ, આપણે પણ આપણી પસંદગી તો હોઇ શકે ને
[ રાજનેને ભાવતું શાક મને ેવું પણ ન ગમતું હોય. રાજેનને ગમતી ફિમો અને મને
ગમતી ફિમો અલગ પણ હોઇ શકે. રાજેનનો મોબાઈલ નંબર મને કાુારેય યાદ રાખવો
જરૂરી લાગતો નથી, ...તો શું ? આપણી જૂની બાઈક હજુ અપલ્ટુલ્ડેટ છે, તો નવી
રાજેનના જેવી બાઈકની શી જરૂર છે ? કાલ સવારે આપણે ત્યાં પણ બાળકો થશે. એનો
પણ આપણે વિચાર કરવો ેઇએ. એમ ન કરીએ તો આપણાં સંતાનો આપણા માટે
કેવું વિચારે ? મારી ઓફિસમાં હું પણ કેટલીય કોમઈપ્લકેટેડ ફાઇલોનો નિકાલ કરતો
હોઠ્ઠ છું. મને પણ મારા સાહેબો અનેકવાર અભિનંદન આપે છે. કોઇવાર હું પણ
નાનકડી પાર્ટી આપતો હોઠ્ઠ છું. તો પછી ગ્રે કલરની ચેકઈસવાળો %ીમ શર્ટ હું ન પહેરું તો
શું થઇ જવાનું છે ?હ્વહ્વ
બાળકની વાત આવતાં દક્ષ ઉશ્કેરાઇ જતી.
દક્ષ વાતને સમજતી હશે કે નહિ સમજતી હોય, પરંતુ મનમાં ને મનમાં
રાજેનની પ્રતિભા વિશે હરેશે ખયાલો બાંધી લીધા હતા.
દક્ષએ કહેલું તેમ રાજેન યંગ અને હેન્ડસમ તો હતો જ. ઓફિસમાં
કાર્યકુશળ પણ હશે, સ્માર્ટ અને હોંશિયાર હશે. સ્ત્રીઓનું આકર્ષ્ણ કેન્× બની શકતો
હશે. રંગીન મિજ અને વાચાળ પ્રકૃતિને કારણે સૌ કોઇમાં પોતાની આગવી છાપ
ઙ્કભી કરી શકતો હોય, તો દક્ષ પર પણ સ્વાભાવિક રીતે જ આવા વ્યકતત્વની અસર
ઙ્કભી થાય તેવું બને. પણ દક્ષ સંપૂર્ણપણે આ પ્રકારની આભામાં આવી ય તે હરેશ
શી રીતે સહન કરી શકે ? આથી જ તો એ મનોમન રાજેનને પોતાનો કરિ હરીફ માની
બેઠો હતો. આમ થવાનું કારણ તે સમ૦ શકતો નહોતો.
ચાલતી બસમાં માત્ર રાજેન તેની બાજુની સીટમાં ન ગોઠવાયો હોત તો
વાતાવરણ આટલું ગમગીન હરેશને કાુારેય લાગત નહિ. તેને થતુંઃ પડખે બેસીને રાજેન
સતત તેના ચહેરાની ભાવમુ×ા વાંચીને તનાવો પારખી રઌો છે. ણે પોતાની અંદર
ચાલતી બધી અકળામણોને બહુ %ૂરતાથી રાજેન માણી રઌો હોય એમ લાગતું હતું.
બસના પોતાના રૂટિન ઘોંઘાટને બાદ કરીએ તો બસમાં નીરવ શાંતિ હતી.
બહુ ઓછા અવો આ શાંતિને તોડતા હતા. પછી તે બીડી સળગાવવા માટે કંડકટરે
જગવેલી દીવાસળીનો અવાજ હોય કે પછી બારી સાથે ઘસાયેલ કોઇ પાંદડાની
સરસરાટી હોય. દરવાજે દેવાયેલી અધૂકડી સ્ટોપર ખખડતી હોય કે પછી બારી બહારના
ઘાટા અંધકારમાંથી આવી રહેલી કાળારંગની હવાના ચોસલાં હોય. કાુારેક કાુારેક
કવરેજમાં ન હોવા છતાં વગાડવામાં આવી રહેલા રિંગટોન્સ પણ બસના અવાજમાં ભળી
જતા હતા. કોઇ ઝઘડાળુ પ્રવાસીનો સુગાળવો છણકો અને કોઇ ઙ્ખઘરેટાં બાળકનું રૂદન
બસની શાંતિને ડહોળી શકતાં હતાં.
સીટી બસમાં નિયમિત નોકરીએ જતી દક્ષને ત્યારે બહુ આનંદ થયેલો ન્ન્યારે
હરેશે તેને હમેશાં બાઈક પર મૂકવા અને તેડવા આવવાનું શરૂ કયુક્ષ્ હતું. રોજ હરેશ
પોતાની બાઈક પર બેસાડીને દક્ષને તેની ઓફિસે મૂકવા ય અને સાંજે છૂટવાના
સમયે પહેલેથી જ ઓફિસના દરવાજે આવી ઙ્કભો હોય. આમ કરવા પાછળ હરેશનો
આશય જરા જૂદો હતો. તેને રાજેનને ેવોલ્પિછાણવો હતો. તેની ગતિવિધિઓ ણવી
હતી. પણ ખરેખર તો હરેશ વધુ ને વધુ તકલીફોને આમંત્રણ આપી રઌો હોય અવું થયું.
થાય એમ કે દક્ષને ઓફિસના દરવાજે ઉતારીને હરેશ મેનેજરની ચેમ્બરની
બારી તરફ જુએ, ત્યાં રાજેન રિવોવજ્ઞ્ગ ચેર પર બેઠો હોય. દૂરથી એ હસે. હરેશ
કોઇવાર જ હસી શકે. રાજેનના હાસ્યમાં તેને ભારોભાર ખંધાઇ દેખાતી હતી. એનું હાસ્ય
ણે કંઇક ગાળ આપી રઌું હોય એમ લાગે. હરેશ હાસ્યનો જવાબ ન આપી શકે ત્યારે
રાજેન પોતાના બંને હાથ વડે ટેબલ પર પડેલા પેપરવેઈટ મસળવા લાગે. છાતીમાંથી
ઝરણું ફાટવા મથતું હોય એવું દબાણ હરેશ અનુભવવા લાગે. સાંજે તેડવા આવે ત્યારે
ધરાયેલા સિંહ જેવો રાજેન ચેરમાં ગોળલ્ગોળ ઘૂમતો હોય. દક્ષનો ચહેરો પજ્ઞ્ખાયેલો
લાગે. પરિસ્થિતિ સમજવાને બદલે પોતાના વિચારોને પરિસ્થિતિમાં બંધબેસતા કરીને
ેવાની હરેશને આવી આદત પડવા માંડી. ન કહી શકાય, ન સહી શકાય એવી
મથામણભરી પરિસ્થિતિ હરેશે તે જ ઙ્કભી કરી લીધી હતી.
બિચારી દક્ષને ઘણી વાર સમતું નથી કે અવારલ્નવાર હરેશ તેને ટ્રાન્સફર
કરાવી લેવાનો આગ્રહ આટલો ભારપૂર્વક શા માટે કરતો રહે છે ? મૂળને તાગી ન
શકનારા મિત્રોને પણ કાુારેય એ વાત સમતી નથી કે દક્ષની ઓફિસના સંપૂર્ણ
સ્ટાફની આટલી બદબોઈ હરેશ શા માટે કર્યા કરે છે ?
હ્મહ્મમારે ટ્રાન્સફર કરાવવાની શી જરૂર છે ? અહજ્ઞ્નો સ્ટાફ સારો છે, ને રાજેન
છે ત્યાં સુધી તો કંઇ ચિંતા જેવું મને નથી લાગતું.હ્વહ્વ દક્ષએ એકવાર જણાવેલું.
હરેશે જવાબ આપ્યો, હ્મહ્મન૦કની કોઇ ઓફિસમાં તારી ેબ ગોઠવાઇ ય
તો મારે તેડવાલ્મૂકવાની કડાકૂટ મટે. ને કાલ સવારે ઘરમાં નાનું બાળક હોય તો પણ
મુશ્કેલી ન પડે.હ્વહ્વ
હંમેશાં શાંત રહેતી દક્ષ બાળકની વાત આવતાં જ આ%મક થઇ જતી,
હ્મહ્મબાળક... બાળક... બાળક, ભૂલી વ હવે એ બધી વાતોને. દસ વરસમાં જે નથી
થયું એ હવે શું રાખ થવાનું ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મએટલે ? એટલે તું શું એમ સમજે છે કે હું ...હ્વહ્વ હરેશ આગળ બોલે તે
પહેલાં તેને વચ્ચે અટકાવી દક્ષ બોલી, હ્મહ્મના,ના. હું તો શું સમજું ? હું કાંઇ સમજતી જ
નથી. લાખ ઉપાયો તમને કઌા છતાં એકેય તમે કયાં સમજવાના ?[હ્વહ્વ
હવે હરેશ તાડૂકાુો, હ્મહ્મતો ? તો તારું શું એમ કહેવું છે કે હું રાજેનિયાએ
બતાવેલા સાધુબાબા પાસે રાખની પડીકી લેવા ઠ્ઠ ? કદી નહિ. એ કાુારેય નહિ બને.
મેં ઓછા ડોકટરો બદયા છે ? સૌએ એક જ વાત કહી છે, ધીરજ રાખવી પડશે.
આપણે કાુાં સારવાર બંધ કરી દીધી છે ? આશા મૂકી ન દેવાય.હ્વહ્વ
હ્મહ્મલ્તો એકવાર સાધુબાબા પાસે જઇ આવવામાં વાંધોય શું છે ?હ્વહ્વ દક્ષ કહે,
હ્મહ્મરાજેને કઌું છે કે તેમની પડીકી અકસીર ઇલાજ છે. લોકો દૂર દૂરથી ત્યાં આવે છે.
એકવાર તો જઇ આવો ને [ પછી ઠીક લાગે તો વધુ છ રવિવાર પૂરતા જ જવાનું રહેશે.હ્વહ્વ
બસના અંધકારમાં એક તિખારો સળગ્યો.
હ્મહ્મસિગરેટ લેશો ?હ્વહ્વ પોતાના મોંમાં એક સિગરેટ જલાવ્યા પછી પાઉચ હરેશ
તરફ ધરી કોણીનો ઠેલો મારીને રાજેને હરેશને સિગરેટ ઓફર કરી. દક્ષએ કોઇવાર
કહેલું,હ્મરાજેનને કોઇ વ્યસન નથી, સિગરેટ તો શું ચાલ્કા"ફી પણ નહિ.હ્વ
સિગરેટની ઓફર નકાર્યા પછી હરેશથી પુછાઇ ગયું હ્મહ્મતમે સિગરેટ પીઓ
છો ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મહેં...? ના... કયારેય નથી પીતો [હ્વહ્વ કહી રાજેન ખડખડાટ હસવા માંડાુો.
નજર સામે સિગરેટ પી રહેલા માણસને આવો વાહિયાત સવાલ પૂછીને પોતે કરેલ ભૂલ
બદલ હરેશ છોભીલો પડી ગયો. સિગરેટના અણીદાર ધુમાડા હરેશની આંખોમાં ઘૂસીને
બળતરા અને પીડા આપવા લાગ્યા. દક્ષના અનહદ આગ્રહને વશ થઇને છેવટે હરેશ
સાધુબાબા પાસે દર રવિવારે પડીકી માટે જવા માંડાુો. આજે પાંચમો રવિવાર હતો.
હજુ બે રવિવાર બાકી રઌા છે. દક્ષની આ મહિનાની તારીખ વીતી ગઇ હતી. તે આજે
કદાચ લેબોરેટરીમાં પ્રેગ્નન્સી ટેસ્ટ કરાવવા જવાની હતી. એટલે જ તો તેને થયું કે
કદાચ દક્ષએ હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ નો મેસેજ કર્યો હશે, પણ તેનો મોબાઈલ તો આજે જ નકામો
સાબિત થયો. ને મેસેજ પણ કોઇ અ'યાનો નીકળ્યો.
હરેશને શંકર ભગવાનના ફોટાવાળો મેસેજ ફરી યાદ આવ્યો. ગજવામાંથી
મોબાઈલ કાઢી ફરી મેસેજ વાંચવા માંડાુો, હ્મહ્મ ાા ડ્ઢ નમઃ શિવાય ાા આ મેસેજ બી
અગિયાર વ્યકતને એક કલાકની અંદર મોકલશો તો આજ રાત સુધીમાં તમને
મનગમતા હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ મળશે. મેસેજની અવગણના કરનાર પ્રિય પાત્રને ખોઇ બેસશે
અને વિપરીત પરિણામ ભોગવશે.હ્વહ્વ
મેસેજમાં છુપાયેલ ભયની છાયા હરેશના ચહેરા પર ફરી વળી. તેણે ફરી ફરી
મેસેજ ધ્યાનથી વાંચવા માંડાુો. મેસેજની ડિટેઈસ ેઇ. રિસીવિંગ ટાઈમ ટઢઘપ હતો.
અત્યારે ઠઢઘડ નો સમય થયો છે. હરેશે વિચાયુક્ષ્હ્ન હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ મેળવવા માટે અગિયાર
જણાને આ મેસેજ મોકલવા હ૦ય પાંચેક મિનિટનો સમય બાકી છે. હરેશને થયું, પોતે
પણ આ અંધશ્રાના પ્રવાહમાં તણાઇ રઌો છે કે શું ? 'યેલ્અ'યે પણ આવી
પ્રવૃસ્ત્રિઓને ઉસ્ત્રેજન આપવું એ પણ અંધશ્રા ફેલાવવાનું જ કામ ગણાય. હ્મહ્મતમે કોઇ
દવા રેગ્યુલર લો છો કે હરેશભાઇ ?હ્વહ્વ રાજેને પ્રશ્ન કર્યો. હરેશને ઙ્ખડો ધ્રાસકો પડાુો.
તેને થયું રાજેનને આ પણ ખબર છે કે હું સાધુબાબાની દવા લઠ્ઠ છું. દક્ષએ જ વાત કરી
હોવી ેઇએ. દક્ષ સાવ અબુધ જ રહેશે.
હ્મહ્મ...તઈ ...તઈ તમને કોણે કઌું ?હ્વહ્વ હરેશ થોથવાયો, હ્મહ્મકેમ એમ પૂછો છો ?હ્વહ્વ
હ્મહ્મઅમસ્તું જ. એ તો તમારા ચહેરા પરથી થયું કે કોઇ લાંબી માંદગીમાં
પટકાયા હશો, એટલે પૂછયું.હ્વહ્વ રાજેને જવાબ આપ્યો અને છેલે ઉમેયુક્ષ્, હ્મહ્મકંઇ કામકાજ
હોય તો કહેે.હ્વહ્વ કહેતી વખતે તે હસ્યો, એવી રીતે હસ્યો જે રીતે તે પોતાની ચેમ્બરની
બારીમાંથી હંમેશાં હરેશ સામે હસતોહ્ન ખંધાઇભરેલું [
હરેશને થયું રાજેન તેની નસેનસ ઓળખી ચૂકાુો છે. દક્ષ ારા તે પોતાની
રજેરજ વાતો ણી શકાુો છે. તેને થયુંઃ કંઇ એવું ન બને, મને મળનાર હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વની
રાજેનને પહેલેથી જ ખબર હોય ને રાજેને જ પેલા અગિયાર મેસેજ મોકલવાની વાત મને
પરેશાન કરવા ઘડી કાઢી હોય ?? હરેશના મગજમાં ઝબકારો થયો. મેસેજ
મોકલનારનો નંબર તેણે તત્કાલ ડાયલ કર્યો. તેણે વિચાયુક્ષ્, રાજેને મેસેજ મોકયો હશે
તો હમણાં તેના ગજવામાં િંરગટોન વાગી ઙ્કઠશે. પણ તેમ ન બન્યું. ડાયલ કરેલ
નંબરવાળો મોબાઈલ સ્વચઓફ હોવાની કેસેટ વાગી. હરેશ નિરાશ થયો.
હ્મમેસેજસેન્ડરનો નંબર ડાયરીમાં નોંધી લઠ્ઠ પછી મેસેજ ડીલીટ કરી દઠ્ઠહ્વ એમ વિચારી
હરેશે ગજવામાંથી ગોડન પાર્કર પોઇન્ટેડ પેન કાઢી. આ ગોડન પાર્કર પોઇન્ટેડ પેન
દક્ષએ તેને દસમી મેરેજ એનિવર્સરી પર પ્રેમથી ગિફટમાં આપી હતી, કીમતી અને
અદઈભૂત [ ડાયરી ઙ્કઘાડી નંબર ટપકાવા ગયો ત્યાં તેનું ધ્યાન રાજેનના શર્ટના ગજવા
તરફ ગયું. તેના ગજવામાં પણ આવી જ એક ગોડન પાર્કર પોઇન્ટેડ પેન હતી, કીમતી
અને અદઈભૂત [ બિલકુલ એ જ [ હરેશ ગૂંગળાયો. કોઇ બંને હાથે તેનું ગળું દબાવી રઌું
હોય તેવું લાગ્યું. વધુ કશુંય વિચાર્યા વગર હરેશે હાથમાંની પાર્કર પેન બારી બહારના
અંધકારમાં તીવ્રતાથી ફેંકી દીધી.
એટલી જ તીવ્રતાથી મેસેજ ડીલીટ કરવા મેસેજ મેનુ તરફ તેણે આંગળીઓ
દોડાવી. ફરી મેસેજ વાંચ્યો. તે વિચિત્ર વ્યથા અનુભવી રઌો હતો. રહી રહીને છેલું
વાકાુ તેના ટ્ટદયને વાઈબ્રેશન આપી રઌું હતું, હ્મમેસેજની અવગણના કરનાર પ્રિય
પાત્રને ખોઇ બેસશે અને વિપરીત પરિણામ ભોગવશે.હ્વ હ્મગૂડ ન્યૂઝહ્વ મેળવવા માટે માત્ર
અગિયાર મેસેજ મોકલી દેવામાં શું વાંધો છે ? હરેશે વિચાયુક્ષ્. જે કામ કોઇ કરી શકાુું
નથી એ કામ કદાચ એક નાનકડો મેસેજ કરી પણ શકે [
અગિયાર મેસેજ... માત્ર અગિયાર મેસેજ [ હરેશના ટેરવાં ધ્રૂ૦ રઌાં. તેણે
ટાઇમ ેયો. કલાક પૂરો થવામાં હતો. અગિયાર મેસેજ અગિયાર વ્યકતઓને
મોકલવાની માત્ર છેલી મિનિટ તેના હાથમાં બચી હતી. પ્રથમ મેસેજ મોકલવા પ્રયત્ન
કર્યો ત્યાં જ મોબાઈલ સ્%ીન પર હ્મબેડ ન્યૂઝહ્વ ચમકાુા :
હ્મહ્મ દઃ દભ્ત્ધ્ઃચ્ૠ હ્વહ્વ
(હ્મનવનીત સમર્પણહ્વ માર્ચલ્૯૬)
મારે પણ એક મન હતું
એકલી પડું તો સાંભરે, જયારે જયારે એકલી પડું ત્યારે ત્યારે અચૂક સાંભરી
આવે છે : મારે પણ એક મન હતું [ કયાં ગયું એ ? મરી ગયું ? હા, ચોસ મરી જ ગયું
હશે. સ્ત્રીના મનની આવરદા કેટલી ? બસ ૪૯લ્૪પ વર્ષ્ની જ હોય ને [
એકાંત વસ્તુ જ એવી છે. ન થવાનું એકાંતમાં થાય, ન વિચારવા જેવું
એકાંતમાં વિચારાય, ન બોલવાનું મોટેથી બોલી જવાય, ભૂલી જવા જેવું સાંભરી ય,
મારે પણ એક મન હતું.
દીકરી મનીષ કોલેજ ય, એના પપ્પાલ્સુરેશ આ"ફિસ ય ને હું એકલી
પડું. કશીયે દુવિધા ન હોય અને છતાંય કશુંક ખૂટતું હોવાની ટીપીકલ ફિલોસોફીની વાત
આ નથી. હુંયે ભણી છું. એટલે ૦વનને ન૦કથી ેવાની મને આદત છે. સ્ત્રી છું તો શું
? મનેય ૦વનનો અનુભવ છે. નાનપણથી જ મનમાં ઉઠતા સવાલોના જવાબ શોધ્યા
કરવાની મને આદત પડી છે. ભઈલો રોજ મોડો ઙ્કઠે અને મને ધમકાવીને બા જગાડતી.
ભાઈ બહાર રમતો હોય અને હું ઘરમાં કામ કરતી હોઠ્ઠ. મારે કયાંય બહાર જવાનું જ નહજ્ઞ્
ને એને કયારે ઘરમાં આવવું કોઈ સમયમર્યાદા જ નહજ્ઞ્ ? આવું કેમ ? મારેય મન તો હોય
ને [ હું કંઇ દલીલ કરતી તો બા કહતી, હ્મચૂપ રહેતા શીખ. તું છોકરીની ત છે. તારે
તો...હ્વ કહેતાં છોકરીને અપાતી શિખામણોનો વરસાદ વરસાવતી. મારે અપાર ત્રાસ
સહન કરવાની ણે કે ટેવ પાડવાની હશે. સ્ત્રી છું તો શું ? છોકરીએ નાનપણથીજ
બધી પ્રતિકુળતાઓનો સામનો કરતા શીખી લેવું પડતું હોય છે [
આજે મારી દીકરી મનીષ ે કોઈ યુવકને મારી સામે લાવે અને કહે કે,
હ્મમમ્મી, આ મારો મિત્ર છે. હું તેની સાથે લગ્ન કરવા માગું છું.હ્વ તો હું તેની વાતનો
અકારણ વિરોધ કયારેય ન કરું. કારણ કે હું ણું છું કે એ વિરોધના કારણો કેટલા
ખોખલા હોય છે. પસંદગી તો મારીય કાુાં યોગ્ય નહોતી? પણ કહેવાતી ઈજજતને
બચાવવા માટે વિરોધ કરવાનો ણે એક રિવાજ મારા માલ્બાપે પણ ળવી રાખ્યો.
જયેશ સારો છોકરો હતો. વળી નોકરી પણ સારી હતી. ઉચ્ચ અભ્યાસ અને સારું કુટુંબ
પણ એનું કહેવાય. તકલીફ હતી માત્ર એટલી જ કે મેં એને તે પસંદ કર્યો હતો. બાએ
મને સામાન્ય નોકરી કરતા સુરેશ સાથે ધામધૂમ([)થી પરણાવી દીધી એનો મેં જરાય
વિરોધ નહોતો કર્યો. સ્ત્રી છું ને [ જયેશને હું પસંદ કરતી હતી એટલું જ બસ, પણ એના
વગર ૦વી ન શકું એવી બનાવટી વાતોનો મને કયારેય અનુભવ ન થયો હોવાથી તેવા
બંધનોમાં હું માનતી નથી. પ્રેમ એ બંધન નથી.
બા પણ બા હતી. આદર્શવાદી સિાંતો નો સાગર ણે [ સતત સૂચનાઓ
આપતી રહે, હ્મઝાઝું ભણવાથી કાંઇ ઘર ચલાવતા ન આવડી ય.હ્વ લ્ હ્મબારી પાસે
બેસીને ચોપડી ન વંચાય.હ્વ લ્ હ્મબહારના માણસ સાથે વાતોએ ન ચડાય, ઙ્કભાય ન
રહેવાય.હ્વ લ્ હ્મઅવાજ અને નજર બહુ ઙ્ખચાં રાખવા સારા નહજ્ઞ્.હ્વ મને બારી પાસે બેસીને
ભણવાનું ગમે. પસાર થતા લોકને ેયા કરું. કોઈવાર જયેશ પણ પસાર થયો હોય.
એની સાથે કોઈવાર નજર મળી જતી. માત્ર જયેશ જ નહજ્ઞ્ પણ કોઈપણ સરળ યુવાન
સાથે નજર મળતી ત્યારે ન સમય એવું કંઈક થતું. મારું મન પણ રોમાંચિત થવા
ચાહતું. પુરુષ્ કોઈ સ્ત્રીને ેઈ રોમાંચિત થાય છે એને સહજ લાગણી ગણી લેવામાં
આવે છે તેવું સ્ત્રીની બાબતમાં પણ કેમ ન હોય શકે ? આને હું હ્મપ્રેમહ્વ એવું ખરબચડું
સસ્તું નામ નહજ્ઞ્ આપું. પ્રેમ તો મુકિત આપે છે. એમ કાંઇ સુરેશ સાથે પર'યા પછી
જરાય અણગમો મનમાં આવવા દીધો નથી. વાસ્તવિકતા સાથે તાલમેલ મેળવવાનું
કૌશય દરેક સ્ત્રી ધરાવતી હોય છે. સુરેશની જિંદગીમાં એને ગમતા રંગો પૂરવા માટે
ત ખરચવામાં જરાય કચાશ રાખી નથી. સુરેશે પણ મને હમેશાં પ્રેમ આપ્યો છે, પણ
એક નિશ્નિત પ્રમાણમાં જ [ એની દરેક બાબત, દરેક લાગણી, દરેક પ્રિ%યા એક
ચોસ માપમાં તોળાઇને જ આવતી હોય તેવું લાગે છે. એનો પ્રેમ પણ કોઇ ની
કરેલી સીમારેખાથી આગળ વધતો નથી ેવા મળ્યો. એકબી પર ઓળઘોળ થઇ
જવાની મારી પ્રકૃતિથી એ તન જુદા અંતિમ પર ઙ્કભો રહેતો. મારા અભ્યાસને અનુરૂપ
મને મળેલી નોકરી તેણે તરત જ મુકાવી દીધી હતી. કારણ કે નોકરીમાં મારી
આજુબાજુનું વાતાવરણ મને જેવું લાગતું હતું તેનાથી પણ વધારે દુષ્તિ તેને જણાતું
હતું. એકવાર રસ્તા પર કોઇ યુવતી મળી જતાં સુરેશ એની સાથે વાતોએ વળગ્યો.
ખાસ્સી લાંબી ચાલેલી મુલાકાત પછી સુરેશે જણાવ્યું, હ્મએનું નામ નિશા છે. મારી સાથે
ઘણાં વરસ ભણી. બહુ જ ટેલેન્ટેડ અને બ્યૂટિફુલ. અમે એને હ્મમિસ વર્ડહ્વ કહેતા. મને
ગમતી આ છોકરી. પણ તેનું નસીબ તેને અમેરિકા ખેંચી ગયું.હ્વ કહેતાં ણે સુરેશના
ચહેરા પર કેટલીય મૌન વાકાુરેખાઓ ઙ્કપસી રહી હતી. એ પછી એક દિવસ એવા જ
કોઇ રસ્તામાં મેં દૂરથી જયેશને આવતો ેયો ને હું તેને મળવા અધીર થઇ ઙ્કઠી. સુરેશે
પહેલા જ મને અટકાવી, હ્મસાથે ભણતો હોય તો શું થયું ? હવે સાસરે આવ્યા પછી કોઇ
મુફલિસો સાથે તું વાત કરે એ પણ મને ગમે નહજ્ઞ્ [હ્વ મને સુરેશની આ વાત કેમેય
સમય નહજ્ઞ્. પતિ કોઇપણ સ્ત્રી સાથે બેધડક વાતો કરી શકે અને પત્નીએ વાહિયાત
આદર્શોને ગળે વળગાડવાના ? શા માટે ? પતિ પોતાને ગમતી સ્ત્રીને હ્મમિસ વર્ડહ્વ કહી
શકે, તેને ન પરણી શકવાની બાબતને પોતાનું બદનસીબ કહેતાં જરાય અચકાય નહિ ને
પત્ની પોતાના કોઇ સમજદાર મિત્રને મળી પણ ન શકે, કેમકે ત્યારે એ સમજદાર મિત્ર
હ્મમુફલિસહ્વ([) બની ય છે ? સ્ત્રીમાં એવા કયા ભયસ્થાનો હોય છે જે પુરુષ્માં નથી
હોતાં ? કહેવાતું ેખમ બંને પક્ષ્ે સમાન હોય છે છતાં શાનો ભેદભાવ ? ૦વનમાં કેટલી
બધી બાબતો સમજયા વગર જ આપણે સ્વીકારી લેતા હોઈએ છીએ, અથવા સ્વીકારવા
માટે ફરજ પાડવામાં આવતી હોય છે [
મારા સાસુ પણ અવારનવાર કહેતાં રહે, હ્મદીકરો હોય તો મારા દીકરાના
વંશનું નામ રાખે, આ એક જ દીકરી શું ધૂળ નામ રાખશે ?હ્વ હું કોઈ વાર સમવું,
હ્મદીકરો હોય કે દીકરી, છેવટે તો માલ્બાપનું બંનેનું નામ રાખે જ ને. બાપ કરતા માનું
નામ રાખવું વધારે જરૂરી હોય છે, કેમકે દીકરો હોય કે દીકરી છેવટે તો માનું સંતાન જ
કહેવાય ને ?હ્વ સાસુમા છણકો કરે, હ્મઅરે ગાંડી થા મા, ગાંડી. કોઠીમાં દાણા નાંખીએ
તો શું દાણા કોઠીના થઇ ગ્યા ?હ્વ છે કયાંય જવાબ આવા સવાલોના ?
એકાંત વસ્તુ જ એવી છે. જુઓ ને, કેવી કેવી વાતો સાંભરતી ય છે.
અત્યારે અરીસામાં પ્રતિબિંબ ેઠ્ઠ છું તો હજુય અકબંધ લાગતું યૌવન ણે કંઈક કહી
રઌું હોય તેવું લાગે છે. એના આરોહલ્અવરોહ ભરેલા યુવાન વળાંકોમાં હજુય ઘણી
તાકાત જણાઈ આવતી હતી. શરીરની અમીરી હ૦ય એવી જ જળવાઈ રહી છે. આ
અમીરી ખરચવાના અનેક અવસરો જયેશે બહુ જ નમ્રતાથી દૂર હડસેલી દીધા હતા.
આજે પણ સુરેશને ઉવેખીને હું બીજે નજર દોડાવી શકું તેમ છું, પણ હું કદી તેમ કરું
નહિ. સ્ત્રી છું ને માટે[ પ્રતિબિંબોને ઉખેળતી નજર કાુાંની કાુાં પહોંચી ગઇ. શું
શોધતી હશે ? મન ? હા, મારે પણ એક મન હતું. અરીસામાં કયાંય મન દેખાતું નથી. જે
હોતું નથી એને અરીસો દેખાડી શકતો નથી.
બા કહેતી, હ્મહ્મઅમે નાનાં હતાં ત્યારે અમારાં માલ્બાપ અમને જરાય છૂટ
નહોતા આપતાં. સાસરે આવ્યા પછી સાસુ પણ સતત ધોંસ જમાવવા ઢસરડા કરાવ્યે જ
રાખે. છોકરીઓએ આ બધું નિભાવતા શીખી જવું પડે, નહિતર દુઃખના ડુંગરા ખડકાઇ
ય. ને આપઘાત કરવાનો વારો આવે.હ્વહ્વ સાસુઓ કહેતી સાંભળવામાં આવે છે, હ્મહ્મતમે
તો બહુ ભાગ્યશાળી છો વહુ, તમે બારી ખુલી રાખી છાપું વાંચી શકો છો. અમારા
જમાનાની વહુઓ તો ઙ્ખચું મોં પણ કરી શકતી નહિ. દિવસભર ઘૂમટો તાણેલો
રાખવાનો, આડે પડખેય થાવાનું નહિ. વધેલું ને ટાઢું પહેલા ખાઈને ખુટવાડવાનું. સાંજ
પડાુે જ ધણીનું મોઢું ભાળવાનું. દેરાણીલ્જેઠાણીલ્નણંદની વાતોને, સાચી હોય કે
ખોટી, ગળે ઉતારવાની.હ્વહ્વ દરેક સ્ત્રી આ રીતે જ વિચારતી હશે એ ની. દરેક સ્ત્રી
એવું સમજતી હોય છે કે પોતાને પડેલું કે સહન કરેલું દુઃખ પછીની પેઢીની વહુ કે
દીકરીને પડવું જ ેઇએ [ આમ કરવાથી એક પ્રકારનો આત્મસંતોષ્ પ્રાપ્ત થતો હોય
છે. દુઃખ કાુાંયથી આવી પડતું હોતું નથી પણ આપણે જ બોલાવી સ્વીકારી લીધું હોય
છે. વળી પુરુષ્ આ બધી જ બાબતોને સમજતો હોવા છતાં સાવ અલિપ્ત જ રહેવા
માગતો હોય છે.
ફિલસૂફીભરી %ાંતિની ગમે તેટલી સબળ વાતો હું કરી દઠ્ઠ પણ મારે મારો
સંસાર ચાલુ રાખવો હોય તો આ બધી બાબતોને એક ખૂણે ધરબી મારા પતિને, મારા
કુટુંબને અનુરૂપ કહેવાતું અપેક્ષ્તિ સ્ત્રીલ્સહજ(સ્ત્રીલ્સહજ?[[) ૦વન ૦વ્યે જ છૂટકો [
કશાય વિવાદમાં ફસાયા વગર મારે ૦વન સરળતાથી પસાર કરવું હોય તો સ્વીકારી
લીધેલા સિાંતોને ગળે વળગાડીને ૦વવું પડશે. પહેલાં જ કઌું ને એકાંત વસ્તુ જ
એવી છે. કેવા કેવા વિચારો મન પર કબે જમાવી લે છે આ એકાંતમાં ? મન...? ફરી
મન ? અરીસો મારા વિચારો પર અહિાસ્ય કરી રઌો હશે [
વિચારોમાં ને વિચારોમાં સુરેશના આવવાનો સમય વીતી ગયો તેનું ભાન
થયું. સુરેશ કેમ હજુ આવ્યો નહિ હોય ? શું થયું હશે ? એકાંતમાં આવતા વિચારો વધારે
ચિંતા કરાવતા હોય છે. કાુારેય આટલું મોડું સુરેશે કયુક્ષ્ નથી. તો પછી શું થયું હશે ?
કંઈ કામ આવી ગયું હશે ? કે પછી કંઈ અકસ્માત....? ના... ના...., એવું કંઈ તો નહિ
જ હોય. હમણાં આવી જશે. કોઈ જૂના મિત્ર મળી ગયા હશે. કાં સ્કૂટર બગડાુું હશે.
એકાંતના અકરાંતિયા વિચારોથી ભાગી છૂટવા ટીવી આ"ન કયુક્ષ્. કોઈક જગ્યાએ થયેલા
ભયાનક ભૂકંપનું કવરેજ ન્યૂઝચેનલ પર દર્શાવાઈ રઌું છે. ભયંકર તારા૦ સર્યેલ
ેવા મળે છે. ઘડીભર મારાં તમામ દુઃખો ભૂલી ગઇ. આઠલ્આઠ માળના ભેગા થઇ
ગયેલા સ્લેબની વચ્ચેથી બહાર લબડી રહેલ મૃત હાથની વેદના સામે મારી વેદના કેટલી
હરીફાઇ કરી શકે ? કાટમાળની વચ્ચે દિવસો પસાર કર્યા પછી તરફડીને મરેલાં
બાળકોની વેદના સામે મારી વેદના મૂકી શકાય ? કોઈને કાને અથડાયા વિના શાંત પડી
ગયેલી ચીસો આટલી તીવ્ર હોઇ શકે એની મને આજે જ ખબર પડી [ મળી ગયું,
કાુારનીયે શોધતી હતી ને, એ મારું મન મને મળી ગયું.
સુરેશના આવવાનો સમય થઇ ગયો. બહાર વરસાદના હળવા ઝાપટા ચાલુ
છે. હું સુરેશ માટે આદુવાળી ચા બનાવી રાખું, એ હવે આવતા જ હશે.
પ્રેરણા
વિનોદને આજે ઙ્ખઘ નહોતી આવતી, આવે પણ કેમ? ઘડિયાળમાં હ૦
રાત્રિના દસ વાગ્યા હતા. બરાબર બાર વાગ્યાનો સમય તેણે ની કરી નાંખ્યો હતો.
પોતાના ૦વવનો અંત લાવવા માટેનો, આપઘાત કરવા માટેનો [ આલીશાન બંગલાના
ત્રી માળની આ અગાશી પરથી નીચે કૂદી પડવું એના માટે પૂરતું હતું.
તે ત્રી માળની છત પર ટહેલતો હતો. બંને યુવાન પુત્રીઓ ઉનાળુ
વેકેશનના સંદર્ભમાં કોલ"જટૂર પર ગઇ હતી. મોટો પુત્ર અને પુત્રવધૂ તેમનાં બેડરૂમમાં
હતા. વિનોદે સાડા પાંચ દસક વટાવી ચૂકેલ સફેદ વાળમાં હાથ ફેરવતાં અગાશી પર
પોતાના અને પત્નીના તૈયાર કરેલ બિછાના તરફ ેયું. રસોડાનું કામ આટોપીને તેની
પત્ની શારદા હમણાં જ ઉપર આવીને સૂતી હતી. કદાચ તે થાકી ગઇ હતી.
વિનોદ પોતાના પલંગ પાસે આવ્યો. પલંગના ખૂણે મૂકેલા જગમાંથી પાણી
પીધું અને પલંગ પર બેસીને સિગરેટ સળગાવી. સિગરેટના કશ તેના ગળામાં ફસાતાં
અચાનક તેને ખાંસી શરૂ થઇ. પાસે આંખ મીંચીને પડેલી કરચલીમઢાુા પ્રૌઢ
ચહેરાવાળી તેની પત્ની ગી ગઇ, હ્મહ્મઓ...હો...[? આજ અત્યારથી ખાંસવાનું શરૂ કરી
દીધું ? કેટલી વાર કીધું કે આ સિગરેટ પીવાનું છોડી દો, પણ મારું માને જ કોણ ?હ્વહ્વ
ચિડાયેલી શારદા છણકો કરીને પડખું ફરી ગઇ. વિનોદે એક નજર એના પર નાંખી અને
ઙ્કભો થઇ ટહેલવા લાગ્યો. એને બરાબર યાદ હતું કે કોલેજકાળમાં તેની સિગરેટ
પીવાની અદા પર ફિદા થનાર યુવતી એ જ આ શારદા હતી. સમય માનવીમાં કેવું
પરિવર્તન લાવી દે છે [ છે તો આ એ જ શારદા, પણ ત્યારે એ પ્રેમિકા હતી ને આજે...? પત્ની છે.
...અને પોતે...? એનો લગભગ પચીસેક વરસ જૂનો થઇ ગયેલો કાયમ
ખાંસતો એક પતિ માત્ર [ અંતરમનના શાંત જળમાં તરંગો ઉછળવા લાગ્યા. કોણ કહે છે
પ્રેમ કરીને મનગમતા પાત્રને પરણવાથી લગ્ન૦વન સફળ થાય છે ? કેટકેટલી
વિસંવાદિતાઓ અને કેટલાંય પરિવર્તનો માણસના ૦વનમાં આવી જતાં હોય છે ? કોઈ
પણ તના અંતરાયો વગર જ પ્રેમલગ્ન કર્યા પછી કેટલા ટૂંકા જ સમયગાળામાં
વિનોદનું મન શૂન્યતાથી ભરાઈ ગયું હતું. ણે પત્ની તેનાથી ેજનો દૂર થઇ ગઇ હોય
તેવું તેને અનુભવાતું. પત્ની તરીકે તમામ છાપેલી જવાબદારીઓ નિભાવ્યા પછી પતિને
કોઈ જરૂરિયાત હોય શકે જ નહજ્ઞ્ તેવું સમજતી શારદા વિનોદથી લાગણીના પ્રદેશમાં
કોસો દૂર ઙ્કભેલી જણાતી. પરિણામે આટલા બધાં માણસો વચ્ચે ઘેરાયેલો રહેવા છતાં
વિનોદ બિલકુલ એકાકી બની બેઠો હતો. સાડા દસ થવા આવ્યા હતા. ટૂર પર ગયેલી
બંને દીકરીઓ હ૦ ત્રણ દિવસ પછી આવવાની હતી. મોટા દીકરાને ચારેક માસ પહેલા
ખૂબ ખર્ચ કરીને પરણાવ્યો હતો. વિનોદ પોતાનાં સંતાનો પ્રત્યે પણ હવે ખાસ
આશાવાદી નહોતો રઌો. અણુલ્અણુની શકત સંતાનોના વિકાસ માટે સમર્પિત કરી
હતી. એ સંતાનો મોટાં થઇ ગયાં પછી કદીયે પિતાની પાસે બેસી હળવાશભરી બે વાતો
કરવાની ફુરસદ બતાવી નથી. દીકરો એક નાની કંપનીમાં ઈજનેર થયો હતો. બેફામ ખર્ચ
કરતી દીકરીઓ કોલેજમાં ભણતી. સૌ પોતપોતાનામાં વ્યસ્ત હતા. આ બધાની પેલે
પાર રહેલી શારદા તો ણે આ બધી બાબતોથી ટેવાઇ ગઇ હતી. નિવૃસ્ત્રિની વય આવ્યા
પહેલાં જ વિનોદે નોકરીમાંથી સ્વૈચ્છિક નિવૃસ્ત્રિ લઇ લીધી હતી. પ્રમોશન્સ અને
ઇફાઓ પાછળ દોટ મૂકવી તેને ગમતી નહજ્ઞ્. પાસેના ટેબલ પર બેસતી યુવા ટાઈપિસ્ટ
સામે બનાવટી સ્મિત ફેંકવું તેને આવડતું નહજ્ઞ્. ઉપરી અધિકારીઓની ચાપલૂસી તે કરી
શકાુો નહજ્ઞ્, ને લિમિટેડ કંપનીમાં લિમિટેડ નોકરી કરીને જ તેણે વહેલી નોકરી છોડી
દીધી હતી. આર્થિક રીતે ખાસ કોઇ મોટી સમસ્યાઓ નહોતી, છતાં એ રાત્રે પોતે
રા૦નામું આપીને આવ્યો ત્યારે સંતાનોની હાજરીમાં જ શારદાએ ગુસ્સો ઠાલવેલો,
હ્મહ્મછેવટે ધાયુક્ષ્ કરીને જ રઌા ને ? શું વિચારીને તમે નોકરી છોડી દીધી ? આ જુવાન
દીકરીઓને પરણાવવાના ખરચ કેમ કાઢશો ? તમને કોઇની ફિકરલ્ચિંતા કાંઈ ખરી કે
નહજ્ઞ્ ? આમ ધૂની માણહની જેમ નોકરીનો ઘા કરી દીધો તે શું મળ્યું તમને ?...હ્વહ્વ
ખરેખર તે ધૂની માણસ તો કહેવાય જ. એ વખતે તે ચૂપ રહેલો, પણ પોતાનું ધાયુક્ષ્ કર્યા
વગર રહી શકતો નહજ્ઞ્. વિનોદને એક પછી એક પ્રસંગો યાદ આવ્યે જતા હતા. દરેક
ઘટના તેના અંતરમાં શૂળની પેઠે ભોંકાતી હતી. રો૦ંદા સામાન્ય કંકાસો, પુત્રીઓના
સ્વછંદ, વાત્સયને બદલે વારસા પર નજર રાખતો પુત્ર અને આ બધાની પેલે પાર
રહેલી પોતાનામાં જ વ્યસ્ત રહેતી ચીડિયલ શારદા. ૦વનસંઘર્ષ્માં ણે પોતે એકલો
પડી ગયો હોય તેવું વિનોદ અનુભવતો હતો. આ બધું જ તેને ખૂબ ઙ્ખડાણથી સતત
દુઃખી કરતું રઌું હોવાથી આખરે તેણે છેવટના રસ્તા સ્વરૂપે નાછૂટકે આત્મહત્યા
કરવાનો પાકો નિર્ણય કરી લીધો હતો.
છત પરથી વિનોદે નીચે ફર્શ પર નજર કરી. મોત તેનાથી એક જ ફલાક્ષ્ગ દૂર
છે. બસ, એક જ કૂદકો અને ૦વનની તમામ હાડમારીઓમાંથી છૂટકારો [ કેટલું સરળ [
ઘડિયાળમાં અગિયાર થવા જઇ રઌા હતા. શારદા સૂઇ ગઇ હતી. આછા અંધકારભર્યા
વાતાવરણમાં સમગ્ર વિસ્તાર અને રસ્તાઓ દિવસભર તરફડીને થાકીને ણે શાંત પડી
ગયા હતા. તે થોડી વાર ઙ્કભો રહી વિચારતો રઌો. આકાશ તરફ મીટ માંડી. ઉપર દૂર
દૂર તબકતો એક ટપકા જેવડો તારો ેયો. કોણ ણે કેમ પણ વિનોદને એ તારો ગમી
ગયો. ખાસ કશાય ઝગમગાટ વગર ટમટમતો એ તારો તેને કવિતા જેવો લાગ્યો. કેટલું
સૌમ્ય અને સુંદર ×શ્ય [ સામેના ફલેટની હમેશા બંધ રહેતી બારી ખૂલી. તેને થયું, કોઇ
રહેવા આવ્યું લાગે છે. પચીસેક વર્ષ્ની જણાતી એક ખૂબસૂરત યૌવના એ બારીના ટેકે
હસીન અંગડાઇ લેતી ઙ્કભી હતી. ને વિનોદ સામે ેઇને તે યુવતી હસી...[ આ...હા...[
એક નિર્દોષ્, નિખાલસ, નિર્મળ, મુગ્ધતાથી ભરેલું સ્મિત [ બિલકુલ આવું જ હાસ્ય
પહેલીવાર કોલેજમાં મળેલી શારદાના ચહેરા પર હતું. તેને થયું, આના પર તો એક
કવિતા રચી શકાય. .....કવિતા ? ફરી કવિતા ? કંઇક ખૂંચ્યું, શારદાનું વાકાુ યાદ
આવ્યું, હ્મહ્મરોજ કવિતાની પસ્તી લખ્યા કરો છો તો શું ફાયદો([) થાય છે તમને ?હ્વહ્વ
સિગરેટ બુઝાવતાં વિનોદે કવિતાનો ખ્યાલ પણ બુઝાવી દીધો અને ફરી આકાશમાં
ચમકતા પેલા તારા તરફ નજર માંડી. ટ્ટદયમાં ઘણું ઘણું ઘૂંટાઇ રઌું હતું. સૌમ્ય તારાને
ેઇને તેને થયું કે વિાનો શા માટે તારાઓને ુદાં ુદાં નામો આપી દેતા હશે ?
ધ્રુવનો તારો, શુ%નો તારો, મૃગશીર્ષ્, સક્ષ્યર્ષ્િ..., શી જરૂર છે આવાં નામોની ? ભારેખમ
નામોની હેઠળ તારાની પોતાની મૂળભૂત અસ્મિતા છુપાઇ જતી હોય એવું નથી લાગતું ?
એકવાર પણ ે, હા..., એકવાર પણ ે એ નામોને બાજુ પર મૂકીને ેઇએ તો એ જ
તારામાં રહેલું સૌંદર્ય, અમાપ સુંદરતા, સૌમ્યતા, આકાશગત ચમકતી અસ્મિતા,
ટમટમતી ખૂબીઓ, અને કુદરતી વૈવિધ્યસભર ચમકતું અસ્તિત્વ ઘડીભર આપણને છક
કરી દે છે [
નજરે ચડતા કોઈપણ પદાર્થ સાથે માણસ કેટલું તાદાત્મ્ય કેળવી લેતો હોય
છે [ તારા સાથે વજ્ઞ્ટળાયેલી નજર ઉકેલીને ફરી સામેના ફલેટની બારી તરફ વિનોદે ેયું.
પેલી યુવતી હજુ પણ તેની સામે ેતી હસી રહી હતી. ખૂબસૂરત યુવતીના સ્મિત પર
ઓવારી જવાની રોમેન્ટિક ઠ્ઠમર તો વિનોદની હતી નહજ્ઞ્, પણ તા ખીલેલા પુ/પ જેવું
નિર્વિકાર સ્મિત કોઇ પણ ઠ્ઠમરના માણસની ભાવુકતાને જરૂર સ્પશૐ ય છે. વિનોદનું
મન ×વી ઙ્કઠાુું. પેલી છોકરી પોતાની સામે કેમ હસતી હશે ? તેનું સ્મિત કેમ કંઇક
પ્રેરણા આપતું હોય એમ લાગે છે ? ૦વનમાં આવી ન દેખાતી સુંદરતા પણ હોઇ શકે
એવું તેણે કપ્યું પણ નહોતું.
હ્મ૦વનમાં આટલી બધી સુંદરતા છે તો પછી હું શા માટે તેનો અંત લાવવા
વિચારું છું ?હ્વ વિનોદના વિચારોમાં જબરો વળાંક આવ્યો, હ્મહશે, પત્ની અને સંતાનો
પોતાની જ નાનીલ્મોટી પરેશાનીઓમાંથી જ ફુરસદ મેળવી ન શકતાં હોય એમાં એમનો
શો વાંક ? નોટબૂકસ, થિયરીઓ, આર્ટિકસ, પ્રોજેકટસ, લેકચર્સ, પ્રેકટીકસ, જેવા
કોલેજના અઘરા ભણતરમાંથી દીકરીઓને શું અવકાશ મળતો હોય ? દિવસભર ફાઈલો
અને નકશાઓના જંગલોમાં અટવાઇ રહેતા એન્જનિયર દીકરાને પણ આરામ તો
ેઇએ જ ને [ ને આ ઠ્ઠમરેય આખા ઘરનો ઢસરડો તો શારદા જ કરે છે ને [ કામના
બોજ તળે થાકીને એ પણ કાુારેક ચીડાઇ ય તો એમા એનો શું દોષ્ ?હ્વ
વિનોદનો ×િ।કોણ બદલાયો હતો, પણ તેને એમ જ લાગ્યું ણે બધું જ
બદલાઇ ગયું છે. બાલિશ સાબિત થયેલો આપઘાતનો વિચાર તેણે હડસેલી દીધો. એક
યુવતીના નિર્દોષ્ સ્મિતે અને બિંદુલ્શા તારાએ એને માત્ર મરતો નહોતો બચાવ્યો, પણ
૦વવા માટેનું પ્રેરણાબળ પણ પૂરું પાડાુું હતું, ૦વનમાં રહેલી ૦વંતતા તરફ નિર્દેશ
કર્યો હતો. થોડી વારે પેલી છોકરી બારીમાંથી ચાલી ગઇ પછી વિનોદ પોતાની પથારી
પર બેઠો. મળેલી નૂતન ×િ।થી પાસેના પલંગ પર સૂતેલી શારદા તરફ ેયું. એ થાકીને
ઘસઘસાટ ઙ્ખઘી ગઇ હતી. નવી કેડી મળ્યાનો સંતોષ્ આંખોમાં આં૦ને પથારીમાં પડાુા
પડાુા વિનોદ પેલા તારા તરફ ેઇ રઌો, કાુાંય સુધી. પછી કાુારે આંખ મળી ગઇ
તેનું ભાન ન રઌું.
બી દિવસે પણ આમ જ થયું ને પછીના દિવસે પણ. લગાતાર દિવસો
સુધી આ %મ રી રઌો. એ જ ટમટમતો સિતારો વિનોદને ૦વનપ્રકાશ આપતો રઌો
અને એ જ યુવતીનું મધુરતાભયક્ષ્ુ નિર્ભેળ સ્મિત તેની ૦વનકવિતાને સુયોગ્ય ઢાળ આપ્યે
જતું હતું. હ્મસ્મિત...? સ્મિતનાયે કેટકેટલાં પ્રકારો હોય છે ?હ્વ વિનોદ વિચારતો, હ્મરસ્તે
મળી જતા પરિચિતો તરફ દૂરથી જ મળતું ઔપચારિક સ્મિત, પ્રિય પાત્ર તરફ ફેંકાતું
અર્થસભર સ્મિત, મામૂલીલ્શી વાતોમાં ખડખડાટ હસાતું સ્મિત, નાના બાળકોને જ
આપી શકાય એવું મમતાભયુક્ષ્ સ્મિત, મૃત્યુને વધાવતું શોકમગ્ન સ્મિત, કાુારેક
અનિચ્છાએ અપાતું હોઠોમાં તરડાતું સ્મિત, દુઃખોના હરો સમંદરો પાર કરીને આવતું
મહાન સ્મિત, ફાઈવ સ્ટાર હોટેલોના રિસેપ્શન કાઉન્ટર પરથી મળતું બનાવટી સ્મિત,
અને..., પણ.., પણ પેલી બારીમાં રોજ રાત્રે હસતી રહેતી યુવતીનું સ્મિત ? અલબસ્ત્ર
એમાં આમાનું કોઇ ચોસ તજ્વ પારખી શકાતું નહોતું, છતાં એમાં ઘણું બધું હતું.હ્વ
અગાશી પર ચાલતો આ %મ એક દિવસ તૂટાુો. આકાશમાં ઝબકતો પેલો તારો તો
વિનોદે ેયો પણ એ રાતે સામેની બારી ન ખૂલી. તેને કદાચ હળવો આઘાત લાગ્યો.
પેલી યુવતી નહોતી, સ્મિત નહોતું. બંધ બારી સાથે નજર અફળાઇને પાછી ફરતી હતી.
એકાએક તેને કેટલાંક અવો સંભળાયા. નીચે કંઈક હલચલ હતી, શોરગુલ થતો હતો.
એ તરત જ અગાશી પરથી નીચે આવ્યો. ઘરની બહાર નીકળીને ેયું તો સામેના
ફલેટની બહાર એક અ"મ્બ્યુલન્સ પડી હતી. ફલેટમાં કંઈક ધમાલ હતી. બહાર માણસોનું
ટોળું હતું. કૂતુહલ સાથે વિનોદ ત્યાં આવ્યો અને ટોળામાં કોઇને પૂછાુું, હ્મશું થયું ભાઇ ? શી ધમાલ છે ?હ્વ કોઇકે જવાબ આપ્યો, હ્મઆ ફલેટમાં હમણાં રહેવા આવેલા કુટુંબના
કોઇ બહેનને દવાખાને લઇ ય છે.હ્વ
હ્મકેમ ? શું થયું છે એમને ?હ્વ વિનોદે પૂછાુું.
હ્મગાંડી છે... ગાંડી. જુઓને આ પાગલોની ઈસ્પિતાલથી ગાડી આવી છે.
છોકરીનું ગાંડપણ કેવું [ ખબર છે? કશુંય બોલતીલ્સાંભળતી નથી, એમ કાંઇ તોફાનોય
કરતી નથી, માત્ર હસ્યા જ કરે છે, લો [ બહરીલ્મૂંગી છે પણ સતત એકધારું ગમે તેની
સામે બસ દાંત જ કાઢાુા કરે એ કેવું ? આવી નાની છોકરીઓ ગાંડી થઇ ય,
આપણને તો ભાઈ દયા આવી ય હોં [હ્વ પેલા માણસે જેટલી સલૂકાઈથી જવાબ
આપ્યો એનાથી અનેકગણી તીવ્રતાથી એ શબ્દો તીદ્વણ બનીને વિનોદને વજ્ઞ્ધતા ગયા.
તે થોડો આગળ જઇ ઙ્કભેલી અ"મ્બ્યુલન્સ પાસે પહોંચ્યો. બેલ્ચાર માણસો પેલી
યુવતીને લગભગ ઢસડતાં લાવતા હતા. એ રાડો નહોતી પાડતી, હસતી હતી. લોકોને
એના હાસ્યમાં પાગલપન દેખાતું હતું. ન૦ક આવતાં એ યુવતીએ વિનોદ તરફ ેયું ને
ફરી હસી. એ જ હાસ્ય..., ૦વનની તમામ ખુશીઓ જેમાંથી સ્ફૂટ થતી હતી એ જ
નિર્દોષ્ અને કોમળ સ્મિત [ વિનોદ ધ્રૂ૦ ઙ્કઠાુો. આંખમાં બોર જેવડાં આંસું આવી
ગયાં. એ આંસુંમાં આકાશના તારાનું પ્રતિબિંબ ચમકાુું. પાગલ યુવતીને લઇ ગાડી
ઙ્કપડી ગઇ. કુટુંબીજનોએ હાશકારો અનુભવ્યો, લોકો વિખેરાયા. એમ જ વિખેરાયેલું
મન લઇને વિનોદ પગથિયાં ચડી અગાશી પર પાછો ફર્યો. પલંગ પર ચસ્ત્રોપાટ પડાુો ને
પેલા તારાને શોધવા તેની આંખો વિક્રળ થઇ ઙ્કઠી [
(હ્મવિશ્રામહ્વ સપ્ટેલ્૮૮ અને એપ્રિલલ્૯ણ્)
